តើសិទ្ធិមនុស្ស និងសិទ្ធិបោះឆ្នោតមានជាប់ពាក់ព័ន្ធគ្នាយ៉ាងដូចម្តេច?
សិទ្ធិមនុស្សជាសិទ្ធិមូលដ្ឋានរបស់មនុស្សគ្រប់ៗរូប ជាប់មានមកពីកំណើត ដែលគ្មាននណាម្នាក់អាចដកហូតបានឡើយ។ សិទ្ធិទាំងនោះរួមមាន សិទ្ធិបោះឆ្នោត សិទ្ធិបញ្ចេញមតិ សិទ្ធិរួមប្រជុំ សិទ្ធិចូលរួមនយោបាយ សិទ្ធិចូលរួមប្រមូលផ្តុំ ឬធ្វើបាតុកម្ម សិទ្ធិទទួលបានការការពារពីរដ្ឋ សិទ្ធិគោរពប្រតិបត្តិផ្នែកសាសនា សិទ្ធិរស់រានមានជីវិត ជាដើម។ ថ្វីបើមនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិទាំងអស់នេះពីកំណើតពិតមែន តែសិទ្ធិទាំងអស់នេះត្រូវប្រើប្រាស់ក្នុងក្របខ័ណ្ឌច្បាប់ដែលស្របតាមគោលការណ៍គោរពសិទ្ធិមនុស្ស។
សិទ្ធិបោះឆ្នោត គឺជាសិទ្ធិមូលដ្ឋានមួយក្នុងចំណោមសិទ្ធិមនុស្សជាច្រើន ដែលត្រូវបានការពារធានាដោយច្បាប់ជាតិ និងច្បាប់សិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ។ ក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ ពលរដ្ឋគ្រប់រូបមានសិទ្ធិបោះឆ្នោតជ្រើសរើសមេដឹកនាំរបស់ខ្លួនតាមឆន្ទៈ។ សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា ដោយឈរលើមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស ឆ្នាំ១៩៩១ សិទ្ធិបោះឆ្នោតរបស់ពលរដ្ឋកម្ពុជា មិនត្រឹមតែមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ឆ្នាំ១៩៩៣ ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែកម្ពុជា ក៏បានក្លាយជាហត្ថលេខីនៃកតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិស្ដីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយថែមទៀតផង។
សិទ្ធិបោះឆ្នោត គឺជាសិទ្ធិដ៏សំខាន់មួយដែលអាចជះឥទ្ធិពលទៅលើការគ្រប់គ្រង និងការដឹកនាំរបស់រដ្ឋាភិបាល។ ការបោះឆ្នោតប្រកបដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ អាចការពារកុំឲ្យមានអំពើហិង្សា និងការផ្ទុះសង្គ្រាមបង្ហូរឈាមគ្នា ព្រមទាំងបង្កបរិយាកាសឲ្យមានការផ្ទេរអំណាចពីរដ្ឋាភិបាលផុតអាណត្តិមួយ ទៅរដ្ឋាភិបាលជាប់ឆ្នោតដោយសន្តិវិធី។
លោក គល់ បញ្ញា នាយកប្រតិបត្តិនៃ គណៈកម្មាធិការដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា ខុមហ្វ្រែល (Comfrel) បានមានប្រសាសន៍ថា បុគ្គលម្នាក់ៗមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត សិទ្ធិឈរឈ្មោះឲ្យគេបោះឆ្នោត និងសិទ្ធិចូលរួមនយោបាយក្នុងសង្គមដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ ដូចមានចែងក្នុងច្បាប់កម្ពុជា និងច្បាប់សិទ្ធិមនុស្ស៖ «យើងបានចូល និងផ្តល់សច្ចាប័នតាំងពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ៩០ មកម្ល៉េះ ជាពិសេសកតិកាសញ្ញាសិទ្ធិនយោបាយ សិទ្ធិពលរដ្ឋ ហើយក្នុងនោះគឺរដ្ឋាភិបាលត្រូវធានាសិទ្ធិពលរដ្ឋចូលរួមក្នុងនយោបាយ ធានាការបោះឆ្នោតឲ្យមានលក្ខណៈត្រឹមត្រូវ ផ្តល់សេរីភាពពេញលេញក្នុងការបញ្ចេញមតិ សេរីភាពធ្វើសមាគម សេរីភាពប្រមូលផ្តុំ ដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះដើម្បីឲ្យការបោះឆ្នោតមានយុត្តិធម៌»។
អ្នកវិភាគនយោបាយឯករាជ្យមួយរូប លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ ដែលបានតាមដានការវិវឌ្ឍន៍នៃដំណើរការបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជា បានមានប្រសាសន៍ថា ពលរដ្ឋខ្មែរត្រូវយល់ដឹងច្បាស់ពីសិទ្ធិ តួនាទី និងការទទួលខុសត្រូវរបស់ខ្លួន។ លោកថា ពលរដ្ឋម្នាក់ៗដែលជាម្ចាស់ឆ្នោត គឺមានសិទ្ធិអំណាចពេញលេញក្នុងការជ្រើសរើសភ្នាក់ងារ ឬតំណាងឲ្យខ្លួន តាមរយៈការបោះឆ្នោតដែលតំណាងនោះ គឺមានភារកិច្ចបម្រើការងារជូនពលរដ្ឋ៖ «ពលរដ្ឋម្នាក់ៗមានសិទ្ធិ និងមានចំណែកក្នុងអំណាចគ្រប់គ្រងរដ្ឋ ហើយឱកាសនេះ គឺរើសមិនមែនអ្នកដឹកនាំទេ គឺរើសអ្នកបម្រើជាតិ ឬបម្រើខ្លួនឯង។ យើងអត់ទៅសុំគេទេ គឺគេមកសុំបម្រើយើង និងបម្រើពលរដ្ឋ។ តំណាងរាស្ត្រ គឺអ្នកបម្រើ គឺជាភ្នាក់ងាររបស់យើង តំណាងរបស់យើង ដើម្បីយើងប្រើប្រាស់គេឲ្យប្រើប្រាស់គ្រប់គ្រងអំណាចជួសយើង ហើយយើងជាម្ចាស់គេ»។
លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ បានទទួលស្គាល់ថា បច្ចុប្បន្ន ប្រជាពលរដ្ឋមានការយល់ដឹងច្រើនអំពីសិទ្ធិមនុស្ស ជាពិសេសសិទ្ធិបោះឆ្នោត។ ប៉ុន្តែលោកថា ការរៀបចំការបោះឆ្នោតកន្លងមក និងលើកនេះទៀត គឺនៅមានបញ្ហា និងឧបសគ្គមួយចំនួន ដែលធ្វើអោយការបោះឆ្នោតខ្វះតម្លាភាព និងមិនមានយុត្តិធម៌ពេញលេញ ស្របតាមសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ៖ «អត់បានល្អទេ ទាល់តែងាយស្រួលចុះឈ្មោះ អាចរកឈ្មោះឃើញនៅថ្ងៃបោះឆ្នោត។ ប៉ុន្តែ អង្គការខ្លះរកឃើញថា មនុស្សប្រមាណ ១០% មិនបានចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត និងរកឈ្មោះមិនឃើញក្នុងបញ្ជីបោះឆ្នោត។ មួយទៀត សិទ្ធិប្រើប្រាស់តាមឆន្ទៈដោយសេរី ក៏អត់មានទៀត ពីព្រោះប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយគណបក្សមួយប្រើប្រាស់សឹងតែទាំងអស់»។
ស្ត្រីមេផ្ទះម្នាក់ រស់នៅទីក្រុងភ្នំពេញ អ្នកស្រី អ៊ុក ណាវីន ដែលបានអះអាងថា បានទៅបោះឆ្នោតយ៉ាងទៀងទាត់ មានប្រសាសន៍ថា អ្នកស្រីពុំមានការភ័យខ្លាចទេ ហើយដឹងច្បាស់ពីសារសំខាន់របស់ម្ចាស់ឆ្នោត៖ «ខ្ញុំទៅមិនដែលខានទេ ព្រោះខ្ញុំចង់រើសអ្នកដឹកនាំប្រទេសមួយដ៏ល្អ មានសារសំខាន់ណាស់ កាលណាយើងទៅបោះឆ្នោត ពេញចិត្តអ្នកដឹកនាំបានល្អ សន្លឹកឆ្នោតយើងមួយនោះ ក៏អាចឈ្នះបានដែរ បើយើងមិនទៅបោះ គឺវាខាត។ ខ្ញុំអត់មានភ័យខ្លាចទេ ព្រោះជាសិទ្ធិរបស់យើង គ្មានអ្នកណាគេដឹងថាយើងបោះឲ្យអ្នកណាទេ ស្រេចតែចិត្តយើងព្រោះសម្ងាត់»។
ប៉ុន្តែ អ្នកស្រី អ៊ុក ណាវីន ក៏បានទទួលស្គាល់ផងដែរថា មានពលរដ្ឋជាច្រើនដែលមិនបានគិតគូរ ឬអើពើទៅបោះឆ្នោត ដោយសារយល់ឃើញថា ពួកគេនៅតែជួបបញ្ហាលំបាកជាដដែល ពីព្រោះការបោះឆ្នោតជាច្រើនដងមកហើយនេះមិនមានមេដឹកនាំជួយដោះស្រាយស្ថានភាពរស់នៅទីទាល់ក្ររបស់ពួកគេទាល់តែសោះ៖ «អត់ខ្វល់ទេ ទៅបោះឆ្នោត ឬមិនបោះ ក៏មិនមានបញ្ហាដែរ គិតសព្វៗទៅ បោះឲ្យអាណា ក៏ស៊ីបាយខ្លួនឯង បោះឲ្យអាណាក៏រត់តែខ្លួនឯង។ យើងនិយាយពន្យល់គាត់ គឺគាត់ថាអត់ខ្វល់ទេ ដល់និយាយយូរៗទៅ គាត់អត់ស្តាប់ទេ គាត់ថាពិបាកតែខ្លួនឯង»។
សិទ្ធិបោះឆ្នោតរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរ ត្រូវបានការពារដោយច្បាប់បោះឆ្នោត រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា និងកតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិ ស្ដីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយ។ ប្រសិនបើពលរដ្ឋដែលមានអាយុបោះឆ្នោតហើយ ត្រូវគេរារាំងមិនអោយចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត ឬចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតរួចហើយ ប៉ុន្តែមិនមានឈ្មោះនៅក្នុងបញ្ជីបោះឆ្នោត នេះមានន័យថា សិទ្ធិបោះឆ្នោតត្រូវបានរំលោភបំពាន ឬបាត់បង់។ លើសពីនេះទៀត ប្រសិនបើមានការគំរាមកំហែង បង្ខំអោយពលរដ្ឋបោះឆ្នោតអោយ ឬមិនបោះឆ្នោតអោយគណបក្សណាមួយនោះ ក៏ត្រូវបានចាត់ទុកថា ជាការរំលោភសិទ្ធិបោះឆ្នោតរបស់ពលរដ្ឋផងដែរ។
កម្ពុជា នឹងបោះឆ្នោតសកល ឬបោះឆ្នោតតំណាងរាស្ត្រអាណត្តិទី៥ នៅថ្ងៃទី២៨ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៣ ខាងមុខ។ ក្នុងអំឡុងពេលមួយខែមុនកាលបរិច្ឆេទនេះ គឺចាប់ពីថ្ងៃទី២៧ ខែមិថុនា ដល់ថ្ងៃទី២៦ ខែកក្កដា ជាពេលវេលាសម្រាប់គណបក្សនយោបាយធ្វើយុទ្ធនាការរកសំឡេងគាំទ្រពីពលរដ្ឋ។ នោះហើយជាឱកាសសម្រាប់ពលរដ្ឋកម្ពុជា ទាំងអស់ តាមដានស្តាប់ការឃោសនាថា តើគណបក្សណាមានកម្មវិធីនយោបាយល្អជាងគេ និងអាចជឿជាក់បាន ដែលខ្លួនពេញចិត្ត និងបោះឆ្នោតអោយនោះ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។