ស្ថាប័នស្រាវជ្រាវជាច្រើនបានរកឃើញថាចំនួនអ្នកកាន់កាប់ដីធ្លីនៅតែមានគម្លាតខុសគ្នាខ្លាំងបើធៀបនឹងរយៈពេល១០ឆ្នាំមុន។ រយៈពេលកន្លងមកនេះជម្លោះដីធ្លីដែលកើតចេញពីការអភិវឌ្ឍដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច នៅតែមានកំណើនខ្លាំងនាពេលបច្ចុប្បន្ន។ ប្រជាពលរដ្ឋភាគច្រើនដែលរស់នៅជនបទមានសិទ្ធិកាន់កាប់ដីទំហំតូចស្របពេល អ្នកមានអំណាចមួយក្រុមតូចគ្រប់គ្រងដី បង្កបង្កើនផលស្ទើរតែស្រុងនៅប្រទេសកម្ពុជា។
ដីធ្លីគឺជាបញ្ហារសើបខ្លាំងរវាងអ្នកពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ដោយរាប់តាំងពីកសិករតូចតាច សង្គមស៊ីវិល ម្ចាស់គម្រោងវិនិយោគក្នុងស្រុក និងបរទេស និងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ បញ្ហាដីធ្លីនេះក៏អាចធ្វើអ្នកនយោបាយធ្លាក់សំឡេងឆ្នោតដែរ។ ការស្រាវជ្រាវដោយម្ចាស់ជំនួយអភិវឌ្ឍអន្តរជាតិកាលពីឆ្នាំ២០០៧ ក្នុងនោះមានធនាគារពិភពលោកធ្លាប់បានរកឃើញថា ភាពខុសគ្នានៃអ្នកកាន់កាប់ដីធ្លី មានគម្លាតខុសគ្នាខ្លាំង រវាងកសិករ និងអ្នកមានអំណាចជាពិសេសអ្នកមានយសស័ក្ដិនៅក្នុងជួររាជរដ្ឋាភិបាល។
បច្ចុប្បន្នបើធៀបនឹងការស្រាវជ្រាវពីមុន បញ្ហាវិសមភាពនៃកាន់កាប់ដីធ្លីនៅតែមានគម្លាតខ្លាំងដដែល បើទោះរាជរដ្ឋាភិបាលមានកម្មវិធីធ្វើប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិ និងដីសង្គមកិច្ចចែកជូនប្រជាពលរដ្ឋក្រីក្រក៏ដោយ។
របាយការណ៍របស់សមាគមអាដហុក ស្ដីពីស្ថានភាពដីធ្លីប្រចាំឆ្នាំ២០១៤ បានបង្ហាញថាគិតត្រឹមឆ្នាំ២០១២ រដ្ឋាភិបាលបានផ្ដល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចជាង ២លាន ៦សែនហិកតារ (២.៦៥៧.៤៧០) ដល់ក្រុមហ៊ុនឯកជន។ ប៉ុន្តែការផ្ដល់សម្បទានសេដ្ឋកិច្ចបង្កឲ្យជម្លោះដីធ្លី និងចាប់ចងប្រជាពលរដ្ឋដាក់នៅក្នុងពន្ធនាគារជាបន្តបន្ទាប់។
របាយការណ៍ដដែលបានបញ្ជាក់ថានៅក្នុងឆ្នាំ២០១៣ មានករណីចោទប្រកាន់ប្រជាពលរដ្ឋជាង ១រយនាក់ និងជាប់ពន្ធនាគារជិត ២០នាក់ ក្នុងនោះជម្លោះដីធ្លីជិត ៣០ករណីមានជាប់ទាក់ទងនឹងសកម្មភាពផ្ដល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច ដែលរដ្ឋាភិបាលបានផ្ដល់ទៅឲ្យក្រុមហ៊ុនឯកជនកន្លងមក។ ចាប់ពីមានជម្លោះដែលបង្កឡើយដោយការផ្ដល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច រាជរដ្ឋាភិបាល បានរឹបអូសដីពីក្រុមហ៊ុនឯកជនវិញបានជាង ៣សែន ៣ម៉ឺនហិកតារ។
បញ្ហានេះអ្នកតាមដានបញ្ហាដីធ្លី មួយចំនួនបានរកឃើញថា ជម្លោះដីធ្លីបណ្ដាលមកពីការអនុវត្តច្បាប់នៅមានកម្រិត។ ប្រធានអង្គការកិច្ចការពិសេសសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា លោក អ៊ូច ឡេង មានប្រសាសន៍ថាស្ថានភាពជម្លោះដីធ្លីពីការគម្រោងអភិវឌ្ឍដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច នៅតែមានកំណើនខ្លាំងដដែល បើធៀបនឹងការបោះឆ្នោតអាណត្តិមុន៖ «យើងមិនមែនរិះគន់ទៅខាងរដ្ឋាភិបាល យើងឃើញជាក់ស្ដែង ការផ្ដល់ដីសម្បទានធ្វើឲ្យវិនាសដីព្រៃជាពិសេសគឺកាត់ដីព្រៃមួយចំនួន ទៅឲ្យបុគ្គលិក មន្ត្រីរាជការ ដើម្បីដូរយកសន្លឹកឆ្នោតតែប៉ុណ្ណឹង គឺអ្វីដែលខ្ញុំសង្កេតការឃើញ។ ចំណែកឯប្រជាជនដែលក្រ គឺនៅតែក្រដដែល ល្ហេមល្ហាមនៅតែល្ហេមល្ហាមដដែល ជាពិសេសគឺឲ្យបាត់បង់ដីធ្លី បាត់បង់ព្រៃឈើ ពីមួយថ្ងៃកាន់តែសម្បើម ធំជាងមុន សឹងតែគុណមួយរយដង បើធៀបនឹងរយៈពេលមុនពេលបោះឆ្នោត»។
ការរកឃើញនេះគឺស្រដៀងគ្នាទៅនិងការរកឃើញរបស់ស្ថាប័នស្រាវជ្រាវសេដ្ឋកិច្ចនានាដែរ។ របាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំ២០១៤ របស់វិទ្យាស្ថានបណ្ដុះបណ្ដាល និងស្រាវជ្រាវដើម្បីអភិវឌ្ឍកម្ពុជា ឬហៅកាត់ជាភាសាអង់គ្លេសថា CDRI បានរកឃើញថាកម្ពុជាមានអត្រា អវិសមភាពដីធ្លីខ្ពស់ជាងគេនៅក្នុងតំបន់ ហើយកសិករជាច្រើនត្រូវរងគ្រោះដោយសារអសន្តិសុខក្នុងការកាន់កាប់ដី។ បន្ថែមលើនេះឯកសារជាច្រើនក៏បានបញ្ជាក់ស្រដៀងគ្នានេះដែរថា ការបែងចែកដីធ្លីដោយស្មើភាពគ្នា និងការផ្ដល់កម្មសិទ្ធិដីធ្លី គឺជាមូលដ្ឋានដ៏រឹងមាំសម្រាប់កំណើនគ្រប់គ្នា។
សិទ្ធិកាន់កាប់ដីធ្លីនៅកម្ពុជាគឺជាឧបសគ្គដ៏ធំបំផុតដែលរារាំងដល់កំណើនផលិតកម្មស្រូវ និងជាកត្តាចម្បងនាំឲ្យមានភាពក្រីក្រ។ របាយការណ៍របស់ CDRI ដដែលគូសបញ្ជាក់ថានៅក្នុងវិស័យកសិកម្ម គេឃើញមានទំនាក់ទំនងបញ្ច្រាសរវាងទំហំដី និងផលិតភាពកសិកម្មមានន័យថា កសិដ្ឋានតូចផ្ដល់ទិន្នផលខ្ពស់ជាងកសិដ្ឋានធំ។ ប៉ុន្តែនៅតំបន់ដែលមានអវិសមភាពដីធ្លីខ្ពស់ គ្រួសារដែលមានដីតូច ពុំអាចធ្វើកសិកម្មដោយទទួលបានផលខ្ពស់ ឬអាចចិញ្ចឹមជីវិតបាននោះទេ។
បច្ចុប្បន្នគ្រួសារនៅជនបទ៥៥% ជួបប្រទះកង្វះដីធ្លី ក្នុងនោះ១៥% គ្មានដីទាល់តែសោះ និង៤០% មានដីតិចជាងមួយហិកតារ។ ក្រៅពីនេះអ្នកដែលមានដីចន្លោះពី១ ទៅ ២ហិកតារមានប្រមាណ ២៥% និងអ្នកដែលមានដីច្រើន ជាង២ហិកតារឡើងទៅមានប្រមាណ២០%។
បន្ថែមលើនេះសមាគមអាដហុកបានរកឃើញថា ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០០ មកដល់ឆ្នាំ២០១៣ មានប្រជាពលរដ្ឋជិត ៨សែននាក់ ឬស្មើនឹង៦% នៃចំនួនប្រជាជនសរុបត្រូវរងផលប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរ ដោយសារការទន្ទ្រានដីធ្លីពីឈ្មួញ និងមន្ត្រីមានអំណាច។
ឆ្លើយតបទៅនឹងបញ្ហានេះ រាជរដ្ឋាភិបាលនិងក្រសួងដែនដីនគរោបនីយកម្ម និងសំណង់ បានចុះធ្វើប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លីជូនប្រជាពលរដ្ឋដើម្បីកាត់បន្ថយជម្លោះដីធ្លី ដោយប្រើប្រាស់យុវជនស្ម័គ្រចិត្តវាស់វែងដីសម្ដេចតេជោ ដែលក្រុមយុវជននេះដឹកនាំដោយកូនប្រុសបង្កើតរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន។
ប្រធានក្រុមយុវជនវាស់វែងដី លោក ហ៊ុន មានិត បានបដិសេធ ធ្វើអត្ថាធិប្បាយតាមទូរស័ព្ទ ដោយលោកបានពន្យល់យ៉ាងខ្លីថាយុវជនវាស់វែងដីរបស់សម្ដេចតេជោ នៅតែចុះបន្តអនុវត្តន៍សកម្មភាពរបស់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់ដដែល៖ «ធ្វើការជាមួយគាត់រាល់ដងតើ ! យុវជន ( វាសវែងដី ) មិនទាន់ចប់ទេ វគ្គទីបី ចេញទៅយូរដែរហើយបង !» ។
របាយការណ៍របស់ក្រសួងដែនដី នគរោបនីយកម្មនិងសំណង់ បានបង្ហាញថាគិតត្រឹមខែមេសា ឆ្នាំ២០១៤ រដ្ឋាភិបាលបានផ្ដល់ប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លីជូនប្រជាពលរដ្ឋចំនួន ៣លាន ៤សែនក្បាលដីនៅទូទាំងប្រទេស។
ក្រៅពីនេះផ្ទៃដីជាង៣៤ម៉ឺនហិកតារ បានកាត់ចេញពីដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច ដែលរងផលប៉ះពាល់ដល់ដីប្រជាពលរដ្ឋមូលដ្ឋាន។
រដ្ឋាភិបាលជឿជាក់ថា ការផ្ដល់ប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិពិតជាចូលរួមចំណែកកាត់បន្ថយជម្លោះដីធ្លី និងការទន្ទ្រានយកដីពីអ្នកអនុវត្តន៍គម្រោងដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច។ ប៉ុន្តែអង្គការសង្គមស៊ីវិលបានអះអាងផ្ទុយពីគ្នាដែលរកឃើញថា ប្រសិទ្ធភាពនៃការផ្ដល់ប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លីនេះមានតិចតួចប៉ុណ្ណោះ។
សេចក្ដីប្រកាសព័ត៌មានរបស់អង្គការឃ្លាំមើល សិទ្ធិមនុស្ស (Human Right Watch) កាលពីឆ្នាំ២០១៣ បានបង្ហាញថាការផ្ដល់ប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិមានលក្ខណៈលំអៀងទៅគណបក្សដែលកាន់អំណាច ឬអ្នកមានឥទ្ធិពលលើផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ឬការសូកប៉ាន់ជាថ្នូរនឹងការទទួលបានប្លង់កម្មសិទ្ធិ។ ស្ថាប័ននេះដដែលបានសម្ភាសន៍ប្រជាពលរដ្ឋដែលធ្វើប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិមួយចំនួន គេបានឆ្លើយថាប្រសិនបើយើងមិនមែនជាអ្នកគាំទ្រគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ឬមិនមានលុយផ្ដល់ទៅមន្ត្រីដែលធ្វើប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិនោះទេ គឺមានការលំបាកណាស់ក្នុងការធ្វើប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិ ដីធ្លីរបស់ខ្លួន៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។