អ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី (Surya Subedi) បានទាមទារអោយរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បង្កើតគណៈកម្មាធិការឯករាជ្យមួយ ដើម្បីស៊ើបអង្កេតការប្រើកម្លាំងប្រដាប់អាវុធបង្ក្រាបកម្មកររោងចក្រ ដែលលោកហៅថា មិនមានភាពចាំបាច់ មិនស្របច្បាប់ និងមិនមានភាពសមាមាត្រ។
ទន្ទឹមគ្នានឹងនោះ លោកបានលើកសរសើរដល់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ថាមានការប្ដេជ្ញាចិត្តពិតប្រាកដមួយ ក្នុងការធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា នាពេលខ្លីខាងមុខនេះ។ ទោះជាយ៉ាងណា លោកថា លោករង់ចាំមើលសកម្មភាពជាក់ស្តែងសិន។
សូមអញ្ជើញស្តាប់បេសកជនអង្គការសហប្រជាជាតិ រូបនេះ ដែលបានមកបំពេញបេសកកម្មនៅកម្ពុជា ពីថ្ងៃទី១៣ ដល់ថ្ងៃទី១៧ មករា បកស្រាយពីបញ្ហានេះ តាមការសាកសួររបស់ លោក ជី វិតា៖
លោក ជី វិតា៖ ជម្រាបសួរ! លោកសាស្ត្រាចារ្យ សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី! រីករាយណាស់ដែលបានជួបលោកសាស្ត្រាចារ្យម្តងទៀតនៅទីក្រុងភ្នំពេញ។ ហើយអរគុណណាស់សម្រាប់បទសម្ភាសន៍នេះ។
លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី៖ អរគុណ! ដែលលោកមកជួបខ្ញុំនៅរសៀលនេះ។ ខ្ញុំរីករាយនឹងជជែកជាមួយលោក ដោយសារខ្ញុំវាយតម្លៃខ្ពស់ដល់ការបម្រើ និងការវិភាគទានដែលលោកកំពុងធ្វើសម្រាប់ពលរដ្ឋកម្ពុជា។
លោក ជី វិតា៖ សំណួរទីមួយរបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំចង់ដឹងថា ជាទូទៅ តើលោកវាយតម្លៃយ៉ាងណាដែរចំពោះបេសកកម្មមកកម្ពុជា លើកនេះ?
លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី៖ វាជាបេសកកម្មមួយដ៏ល្អ ដែលខ្ញុំអាចជួបប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាជាមួយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ក្នុងកិច្ចប្រជុំមួយដែលមានរយៈពេលជិត ៣ម៉ោងកន្លះ។ កិច្ចប្រជុំនោះប្រព្រឹត្តទៅដោយភាពស្ថាបនា ស្និទ្ធស្នាលរាក់ទាក់ ហើយការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាទៅវិញទៅមកដោយភាពវិជ្ជមានច្រើនណាស់ ដែលធ្វើឱ្យខ្ញុំបានសម្រេចគោលដៅការងារជាច្រើន ដែលមាននៅក្នុងគំនិតរបស់ខ្ញុំ មុនពេលមកដល់ប្រទេសកម្ពុជា។
លោក ជី វិតា៖ លោកបានប្រាប់អ្នកកាសែតថា លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន មានការឆ្លើយតបទៅនឹងកង្វល់របស់លោក ព្រមទាំងទទួលសំណើរបស់លោកជាងពេលមុនៗ។ តើលោកអាចប្រាប់បានទេថា កង្វល់របស់លោកមានអ្វីខ្លះ ហើយគាត់ឆ្លើយតបយ៉ាងម៉េច?
លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី៖ ការព្រួយបារម្ភរបស់ខ្ញុំជាចម្បង គឺលើការបង្ក្រាបក្រុមបាតុករ ដែលបណ្ដាលឱ្យស្លាប់ ៥នាក់ មានបាត់ខ្លួន ហើយនិងចាប់ឃុំខ្លួន ២៣នាក់នៅមណ្ឌលអប់រំកែប្រែ ម៣ ដែលឆ្ងាយពីភ្នំពេញមែនទែន។ ការប្រព្រឹត្តទៅលើអ្នកជាប់ឃុំ និងសភាពរស់នៅក្នុងទីឃុំឃាំងនោះ គឺជាការព្រួយបារម្ភចំពោះមុខរបស់ខ្ញុំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្ញុំក៏ព្រួយដែរលើដំណើរការយឺតក្នុងការកែទម្រង់តុលាការ ការបោះឆ្នោត និងការកែទម្រង់សភា។ ចម្លើយដែលខ្ញុំទទួលមកវិញ គឺនាយករដ្ឋមន្ត្រីលោកបញ្ជាក់ច្បាស់ណាស់ក្នុងការកែទម្រង់ទាំងនេះ ហើយលោកប្រាប់ខ្ញុំថា លោកចង់ធ្វើការកែទម្រង់ទូលំទូលាយលើប្រព័ន្ធតុលាការ និងការបោះឆ្នោត។ របាយការណ៍ដែលខ្ញុំធ្វើកាលពីលើកមុន ស្ដីអំពីការកែទម្រង់ការបោះឆ្នោត ខ្ញុំក៏បានដាក់ចេញនូវអនុសាសន៍មួយចំនួនដែរ។ ប្រសិនបើអនុសាសន៍ទាំងនេះ ត្រូវបានយកទៅអនុវត្តនៅមុនពេលបោះឆ្នោតកាលពីខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៣ ម្ល៉េះស្ថានការណ៍នៅក្នុងប្រទេសនឹងបានល្អប្រសើរជាងបច្ចុប្បន្ននេះ។ ប៉ុន្តែលើកនេះ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី មើលទៅដូចជាយល់ព្រមជាមួយខ្ញុំ ថាអនុសាសន៍ទាំងនោះនឹងជាមូលដ្ឋាននៃការកែទម្រង់ការបោះឆ្នោតទូលំទូលាយរបស់លោក។ ដូច្នេះ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ថា លើកនេះនឹងមានការកែទម្រង់រដ្ឋ និងការបោះឆ្នោតយ៉ាងពិតប្រាកដ។
លោក ជី វិតា៖ ស្តាប់ទៅដូចជាលោកមានការជឿជាក់លើអ្វីដែលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានសន្យា។
លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី៖ ខ្ញុំជឿលើសកម្មភាពជាក់ស្ដែង! ខ្ញុំមិនទាន់មានសកម្មភាពអ្វីទេនៅពេលនេះ។ ខ្ញុំនឹងរង់ចាំមើលសកម្មភាពជាក់ស្ដែង និងលទ្ធផលជាក់ស្ដែងសិន ទើបខ្ញុំជឿអ្វីគេនិយាយប្រាប់ខ្ញុំនោះ។
លោក ជី វិតា៖ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន អស់រយៈកាលជាច្រើនឆ្នាំកន្លងមកនេះ បានសន្យាច្រើនណាស់ជាមួយពលរដ្ឋខ្មែរ ប៉ុន្តែលោកបំពេញតាមការសន្យាទាំងនោះបានតិចតួចប៉ុណ្ណោះ។ ជាត្រួសៗ ការសន្យាដែលលោកមិនអាចធ្វើបាននោះរួមមាន ការការពារព្រៃឈើ ការប្រឆាំងអំពើពុករលួយធ្វើអោយសង្គមមានតម្លាភាព និងការបំបាត់អំពើនិទ្ទណ្ឌភាព ជាដើម។ ឧទាហរណ៍ មកដល់ពេលនេះ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នៅមិនទាន់ហ៊ានចាប់ខ្លួនអតីតអភិបាលក្រុងបាវិត លោក ឈូក បណ្ឌិត ដែលតុលាការកាត់អោយជាប់ពន្ធនាគារពីបទបាញ់ប្រហារទៅលើកម្មកររោងចក្រ ៣នាក់ផង និងការបាញ់សម្លាប់បាតុករថ្មីៗនេះ គឺក្រោយពេលដែលមេដឹកនាំគណបក្សប្រជាជន បានសន្យាជាមួយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ថាឈប់ប្រើហិង្សាបង្ក្រាបទៅលើបាតុករ។ អ៊ីចឹងអ្វីទៅដែលធ្វើអោយលោកជឿជាក់ថា ការសន្យារបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នៅពេលនេះ គឺចេញពីដួងចិត្តស្មោះត្រង់របស់គាត់ ក្នុងការប្ដេជ្ញាធ្វើកំណែទម្រង់ពិតប្រាកដមួយ?
លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី៖ បាទ! ក្នុងពេលដែលខ្ញុំជួបជាមួយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីលើកនេះ ខ្ញុំចាប់អារម្មណ៍ថា គាត់ពិតជាប្រាកដប្រជាមែនទែន ក្នុងការកែទម្រង់។ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបង្ហាញទាំងកាយវិការ ទាំងពាក្យសម្ដី ទាំងការប្ដេជ្ញាចិត្តក្នុងការចាប់អារម្មណ៍កែទម្រង់មែនទែន។ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហាក់ដូចជាដឹងពីតម្រូវការកែទម្រង់ ហើយនិងវិស័យណាមួយដែលត្រូវកែ។ លោកហាក់ដូចជាបានយល់ដឹងពីបញ្ហា។ ទាំងនេះហើយដែលធ្វើឱ្យខ្ញុំទទួលបានការធានាថា លើកនេះលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីមានភាពប្រាកដប្រជា ទៅលើអ្វីដែលលោកលើកឡើងអម្បាញ់មិញនេះ។
លោក ជី វិតា៖ ទាក់ទងនឹងការជំរុញអោយធ្វើច្បាប់។ បន្ទាប់ពីមានសម្ពាធគាបសង្កត់ដល់រដ្ឋាភិបាលពីសហគមន៍ជាតិ និងអន្តរជាតិអស់រយៈការជាង១ទសវត្សរ៍មក នៅឆ្នាំ២០១០ រដ្ឋសភាបានអនុម័តច្បាប់ប្រឆាំងអំពើពុករលួយមួយ ដែលអ្នកច្បាប់និយាយថា មិនមានធ្មុងសម្រាប់បំបាត់អំពើពុករលួយធំៗ។
ច្បាប់មិនល្អ ដែលគ្រាន់បង្កើតសម្រាប់ការពារប្រយោជន៍អ្នកមានអំណាច ហើយមិនបម្រើប្រយោជន៍មនុស្សទូទៅ ប្រហែលជាមិនអាចជួយដោះស្រាយវិបត្តិសង្គមទេ។
ដូច្នេះ នៅពេលខ្ញុំឮលោកនិយាយថា លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានសន្យាថានឹងធ្វើច្បាប់ចំនួនបី សម្រាប់ដំណើរការប្រព្រឹត្តទៅនៃតុលាការតាមអនុសាសន៍របស់លោកនោះ តើលោកមានបានគិតដល់បញ្ហានេះទេ?
លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី៖ តាមពិតទៅ ខ្ញុំយល់ស្របតាមលោក។ ខ្ញុំមិនបានចូលរួមក្នុងការតាក់តែងច្បាប់ប្រឆាំងអំពើពុករលួយទេ។ ប៉ុន្តែ ការកំណែទម្រង់ណាក៏ដោយសម្រាប់តុលាការក្តី រដ្ឋសភាក្តី និងនីតិវិធីការបោះឆ្នោតក្ដី ត្រូវផ្អែកលើអនុសាសន៍របស់ខ្ញុំ។ អ្វីដែលលោកលើកឡើងនេះ ក៏មាននៅក្នុងចិត្តខ្ញុំដែរ គឺខ្ញុំបានគិតអំពីបញ្ហាទាំងនោះ។ កំណែទម្រង់អាចនាំអោយមានការរីកទៅមុខ ប៉ុន្តែក៏កំណែទម្រង់ក៏នាំអោយសង្គមជាតិដើរថយក្រោយវិញដែរ។ ខ្ញុំយល់ច្បាស់ណាស់ពីរឿងហ្នឹង។
ឧទាហរណ៍ដូចនៅប្រទេសចិន នៅសម័យកាលការធ្វើបដិវត្តន៍វប្បធម៌ ការកែទម្រង់ពេលនោះ គឺជាការកែទម្រង់ថយក្រោយ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំដឹងពីបញ្ហាហ្នឹង។ ត្រង់ហ្នឹងហើយដែលខ្ញុំបានសរសេរយ៉ាងពិស្ដារ ថាអ្វីខ្លះដែលគួរធ្វើ។ ប្រសិនបើអនុសាសន៍ទាំងមូលត្រូវបានយកទៅអនុវត្ត ខ្ញុំជឿជាក់ថា ការកែទម្រង់នេះ ប្រទេសនឹងរីកចម្រើន។
លោក ជី វិតា៖ ខ្ញុំដឹងថា លោកបានស្នើអោយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដោះលែងជនជាប់ឃុំទាំង ២៣នាក់។ ហើយ លោក ហ៊ុន សែន បានឆ្លើយតបមកលោកវិញថា នោះជាកិច្ចការរបស់តុលាការ គាត់មិនហ៊ានលូកដៃទេ។ តើលោកយល់យ៉ាងណាដែរចំពោះចម្លើយបែបនោះ?
លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី៖ បាទ! តាមពិតទៅ នាយករដ្ឋមន្ត្រីថ្លែងថា រឿងដែលពាក់ព័ន្ធនឹងតុលាការ គឺទៅត្រូវតុលាការ។ ប៉ុន្តែ ទន្ទឹមគ្នានេះដែរ ក្នុងចំណោមអ្នកជាប់ឃុំទាំង ២៣នាក់នោះ មានមនុស្សភាគច្រើនគ្មានតួនាទីចូលរួមក្នុងសកម្មភាពហិង្សាទេ។ គ្មានភស្តុតាងថា ដាក់បន្ទុកលើពួកគេទេ។ ប្រសិនបើគ្មានភស្តុតាងប្រឆាំងពួកគេទេ ព្រះរាជអាជ្ញា ត្រូវស្នើទៅតុលាការអោយទម្លាក់ការចោទប្រកាន់ ព្រោះតែគ្មានភស្តុតាង។ នៅប្រទេសណាក៏ដោយ វាជាសិទ្ធិអំណាចនៃផ្នែកនីតិប្រតិបត្តិ ដែលត្រូវតែស្នើសុំទៅតុលាការឱ្យទម្លាក់ចោលករណីនេះ លើកលែងតែមានបទល្មើសធ្ងន់ធ្ងរ ដូចជា ឃាតកម្ម រំលោភសេពសន្ថវៈ ឬក្បត់ជាតិ។ ក្រៅពីបទល្មើសទាំងនេះ ហើយគ្មានភស្តុតាងទេ តុលាការត្រូវតែទម្លាក់ចោលករណីនេះ។ ដូច្នេះ អ្វីដែលខ្ញុំស្នើសុំ គឺរដ្ឋាភិបាលអាចធ្វើការជាមួយព្រះរាជអាជ្ញា ពិចារណារកលទ្ធភាពដោះលែងពួកគេដោយគ្មានការចោទប្រកាន់ ឬដោះលែងឱ្យនៅក្រៅឃុំជាបណ្ដោះអាសន្ន។ មានម្នាក់ក្នុងចំណោម ២៣នាក់នោះ គឺមានបញ្ហាសុខភាពធ្ងន់ធ្ងរ។ ដូច្នេះ ក្នុងករណីបែបនេះ រដ្ឋាភិបាលត្រូវមានការសន្ដោសប្រណី ពីព្រោះទោះជាយ៉ាងណា យើងទាំងអស់សុទ្ធតែជាមនុស្សដូចគ្នា។ ហើយក្នុងចំណោម ២៣នាក់នោះ មានម្នាក់ជាអនីតិជន ជាកុមារអាយុក្រោម ១៨ឆ្នាំ។ គេមិនត្រូវឃុំគាត់ជាមួយពន្ធនាគារមនុស្សចាស់ទេ ត្រូវដាក់នៅកន្លែងសមរម្យ។ ម្យ៉ាងទៀត កន្លែងឃុំឃាំងនោះឆ្ងាយពីភ្នំពេញ។ ប្រសិនបើខ្ញុំចង់ទៅជួបពួកគេ ខ្ញុំមិនអាចធ្វើបានទេ ពីព្រោះខ្ញុំត្រូវធ្វើដំណើរ ៤ម៉ោង។ ដូច្នេះហើយបានជាខ្ញុំស្នើសុំទៅរដ្ឋាភិបាលថា តើរដ្ឋាភិបាលមានឆន្ទៈនឹងផ្ទេរពួកគេពីមន្ទីរឃុំឃាំង ម៣ មកមន្ទីរឃុំឃាំងក្បែរភ្នំពេញឬទេ ដើម្បីឱ្យក្រុមគ្រួសារ គ្រូពេទ្យ និងមេធាវីរបស់ពួកគេ អាចមានលទ្ធភាពចូល។
បទសម្ភាសន៍ភាគបញ្ចប់ ដែល លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី មានប្រសាសន៍លើការទាមទារដំឡើងប្រាក់ខែគោលរបស់កម្មករពិតជាសមហេតុសមផល
លោក ជី វិតា៖ ក្នុងព្រឹត្តិការណ៍បង្ក្រាបកម្មករចុងក្រោយនេះ អាជ្ញាធរក្រុងភ្នំពេញ ត្រូវគេឃើញប្រើកម្លាំងច្រើនហួស។ ប្រើកងរាជអាវុធហត្ថ និងទាហាន បាញ់គ្រាប់ពិតលើកម្មករដែលដើមដំបូងឡើយ ប្រើសន្តិវិធីក្នុងការតវ៉ាទាមទារដំឡើងប្រាក់ខែ បណ្ដាលអោយស្លាប់ របួស និងចាប់ខ្លួន។ នៅពេលចាប់ខ្លួន កងទាហាន និងរាជអាវុធហត្ថ ប្រើដំបង និងដែកបំពង់ទីបវាយដំទៅលើកម្មករ។ អ្នកឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សពីការិយាល័យរបស់លោកមនុស្សដទៃ រួមទាំងខ្ញុំផងបានឃើញដោយផ្ទាល់នូវកម្មករមួយចំនួន ដែលត្រូវអាជ្ញាធរចងដៃទៅក្រោយ អោយដេកផ្កាប់មុខ។ មុខមាត់ហើមស្ពុលជោគជាំដោយឈាម។ តើអំពើនេះអាចចាត់ចូលជាឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមឬទេ?
លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី៖ ការប្រើកម្លាំងហួសហេតុនេះ ខ្ញុំបានស្នើសុំឱ្យលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី បើកការស៊ើបអង្កេតទូលំទូលាយមួយ ហើយនាំខ្លួនអ្នកទទួលខុសត្រូវក្នុងបញ្ហានេះឡើងតុលាការ ដើម្បីពិនិត្យមើលថា តើមានការមិនគោរពបទបញ្ជា ឬអ្នកណាចេញបទបញ្ជាផ្អែកលើមូលដ្ឋានអ្វី ថាតើពិតជាមានភាពចាំបាច់ពិតប្រាកដមែនឬទេ ក្នុងការប្រើកម្លាំងច្រើនហួសបែបនោះ? ដូច្នេះ យើងត្រូវតែទៅឱ្យដល់មូលដ្ឋាននៃការពិតនោះសិន មុននឹងខ្ញុំបញ្ចេញមតិរបស់ខ្ញុំ។ ចំពោះអ្នកដែលបាត់បង់ជីវិតទៅនោះ ត្រូវតែមានអ្នកទទួលខុសត្រូវ។ ត្រូវតែមានការស៊ើបអង្កេតឱ្យបានហ្មត់ចត់ ទុកចិត្តបាន និងឯករាជ្យនៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍ថ្ងៃទី២ ទី៣ និងទី៤ មករា។
លោក ជី វិតា៖ តើលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីយល់ព្រមនឹងលោកទេ?
លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី៖ ខ្ញុំបានបញ្ជាក់ជូនលោកច្បាស់ហើយថា នៅក្នុងច្បាប់អន្តរជាតិ ច្បាប់សិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ លោកអាចប្រើកម្លាំងបាន នៅពេលណាបំពេញតាមលក្ខខណ្ឌ ៣យ៉ាងបាន។ ទី១ គឺភាពចាំបាច់បំផុត។ តើពិតជាមានភាពចាំបាច់បំផុតត្រូវប្រើអាវុធឬទេ? ទី២ គឺភាពស្របច្បាប់។ តើច្បាប់អនុញ្ញាតឱ្យប្រើអាវុធអ៊ីចឹងទេ? និងទី៣ គឺសមាមាត្រភាព។ តើការប្រើកម្លាំងនោះមានសមាមាត្រទៅនឹងការគំរាមកំហែងដែលមានទេ? ប្រសិនបើមានការគំរាមកំហែងលើអាយុជីវិត ឬទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជនស៊ីវិលណាម្នាក់ ហើយរដ្ឋាភិបាលត្រូវការពារអាយុជីវិត ឬទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជនស៊ីវិលនោះ នោះការប្រើកម្លាំងហ្នឹងត្រូវតែមានសមាមាត្រ ឬប្រហាក់ប្រហែលគ្នាទៅនឹងការគំរាមកំហែងនោះ។ លក្ខខណ្ឌទាំងនេះ គឺជាតេស្ដបីយ៉ាង ហើយខ្ញុំគិតថា តេស្ដទាំង៣នេះ មិនត្រូវបានបំពេញទេ។ ត្រង់ហ្នឹងហើយ បានជាខ្ញុំជម្រាបទៅលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីថា រាល់ការចាត់វិធានការ ឬសកម្មភាពរបស់រដ្ឋាភិបាល តើបានពិនិត្យពិចារណាមើល ថាតើជាប់តេស្ដ ៣យ៉ាងនេះទេ?
លោក ជី វិតា៖ លោកបានយល់ស្របប្រាក់ខែដែលអាចរស់បានរបស់កម្មករ គឺ ១៦០ដុល្លារអាមេរិក។ តើលោកមានវិធានការណាទេ ដែលអាចជួយអោយកម្មករទទួលបានប្រាក់ខែ ១៦០ដុល្លារនោះ?
លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី៖ ខ្ញុំបានជម្រាបលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីថា តាមការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងថ្លៃចំណាយលើការរស់នៅនៅក្នុងប្រទេសនេះ ការទាមទារប្រាក់ខែ ១៦០ដុល្លាររបស់កម្មករ គឺជាការទាមទារដែលសមហេតុសមផល។ ជាដំបូង គឺត្រូវមានយន្តការកំណត់ប្រាក់ខែអប្បបរមា ហើយប្រសិនបើមានយន្តការនេះហើយ យើងត្រូវតែពង្រឹងយន្តការនេះ ដើម្បីឱ្យយន្តការនេះដំណើរការការងារ។ ប្រសិនបើយន្តការនេះមិនដំណើរការទេ អ៊ីចឹងត្រូវតែបង្កើតឱ្យមានយន្តការថ្មី ដោយការពិគ្រោះយោបល់ជាមួយសហជីព សមាគមកម្មករ អ្នកផ្គត់ផ្គង់ អ្នកទិញ។ គឺត្រូវតែមានការជជែកដេញដោលគ្នា និងវិភាគទៅលើស្ថានភាពរបស់ប្រទេស ហើយតួលេខត្រូវតែមានការព្រមព្រៀងគ្នាចំហ។ ប៉ុន្តែ ១៦០ដុល្លារក្នុងមួយខែ ខ្ញុំគិតថា ជាការទាមទារសមហេតុផលពីខាងកម្មករ ពីព្រោះការចំណាយខ្ញុំដឹងពេលខ្ញុំមកកម្ពុជា។ ជួនកាលពេលខ្ញុំទៅចេញទៅតាមខេត្ត ខ្ញុំដឹងថា ការចំណាយលើជីវភាពរស់នៅមានការកើនឡើង។ កម្មករគួរតែទទួលបានប្រាក់ខែសមរម្យ ដោយសារតែការរីកចម្រើនសេដ្ឋកិច្ច គួរតែមានការចែករំលែកស្មើគ្នាៗ។ អ្វីដែលប្រទេសសម្រេចបាន គួរតែបានទៅដល់មូលដ្ឋានរបស់សង្គម។ គម្លាតរវាងអ្នកមាន និងអ្នកក្រ មានគម្លាតឆ្ងាយពីគ្នានៅក្នុងប្រទេសនេះ។ ប្រសិនបើប្រទេសបានល្អ ពលរដ្ឋគ្រប់គ្នាក៏គួរតែបានល្អដែរ រាប់ទាំងកម្មករផង។ នេះហើយដែលគួរតែមានការជជែកដេញដោលគ្នា អំពីប្រាក់ខែសមរម្យនោះ។
លោក ជី វិតា៖ ដោយសារលោកយល់អំពីបញ្ហាកម្ពុជា ច្បាស់ និងលោកផ្ទាល់មកកម្ពុជា ញឹកញាប់ តើលោកឬការិយាល័យរបស់លោក មានតួនាទីអ្វីទេក្នុងការជជែក ឬប្រាប់ក្រុមហ៊ុនបញ្ជាទិញសម្លៀកបំពាក់ធំៗនៅសហភាពអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក ដូចជា ក្រុមហ៊ុន Nike Gape and Puma អំពីជីវភាព និងបញ្ហាប្រឈមរបស់កម្មករកម្ពុជា?
លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី៖ ជាការពិត ខ្ញុំបានជួបប្រជុំជាមួយក្រុមហ៊ុនបញ្ជាទិញ។ ខ្ញុំបានប្រាប់ពួកគេហើយ គឺអ្នកបញ្ជាទិញ។ គេយល់ស្របតាមខ្ញុំ ចំពោះថា ខាងឧស្សាហកម្ម ខាងរោងចក្រ ពិតជាអាចបង្កើនប្រាក់ខែដល់កម្មករអោយល្អប្រសើរជាងនេះ។ ខ្ញុំបានជួបប្រជុំជាមួយពួកគេ ជជែកពីរឿងនេះតែម្តង។ ឧស្សាហកម្មកាត់ដេរកម្ពុជា មានដំណើរការល្អ ខ្ញុំរីករាយ។ ប៉ុន្តែជាថ្មីម្ដងទៀត កម្មករធ្វើការយ៉ាប់យ៉ឺនណាស់។ ដូច្នេះសូមមេត្តាគិតគូរដល់ពួកគេ ផ្តល់រង្វាន់ដំឡើងប្រាក់ខែជាថ្នូរនឹងការងារជាពីការងារដ៏នឿយហត់របស់ពួកគេនោះ។
លោក ជី វិតា៖ អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ (Human Rights Watch) បានទទូចអោយប្រទេសម្ចាស់ជំនួយម៉ឺងម៉ាត់ជាមួយរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ ទី១ ត្រូវវែកមុខអ្នកណាជាអ្នកចេញបញ្ជាអោយបាញ់សម្លាប់កម្មករ និងចាប់អោយទទួលខុសត្រូវ។ ទី២ គឺអោយម្ចាស់ជំនួយទាមទារអោយរដ្ឋាភិបាលឈប់ប្រើកម្លាំងយោធាបង្ក្រាបលើបាតុករតទៅទៀត ពីព្រោះកងទាហានមិនបានហ្វឹកហ្វឺនអំពីវិធីគ្រប់គ្រងបាតុករជាជនស៊ីវិលឡើយ។ តើលោកយល់យ៉ាងណាដែរ?
លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី៖ បាទ! ទស្សនៈរបស់ខ្ញុំស្រដៀងគ្នាទេ។ វាគួរតែជាការឆ្លើយតបរបស់នគរបាលទេ មិនមែនទាហានទេ ចំពោះបញ្ហាស៊ីវិល ដែលបង្កឡើងដោយបាតុករ វាគួរតែនគរបាលទេ គឺមិនមែនទាហានទេ ដែលឆ្លើយតបនោះ។
លោក ជី វិតា៖ អំពីបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា ក៏បានសន្យាជាមួយលោកសាស្ត្រាចារ្យថា នឹងបង្កើតស្ថាប័នសិទ្ធិមនុស្សថ្នាក់ជាតិដែលឯករាជ្យពិតប្រាកដមួយ។ តើនោះជាការសន្យាស្មោះត្រង់ទេ?
លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី៖ ពិតណាស់! ខ្ញុំចង់បានអោយប្រាកដថា អ្នកដែលគេរំលោភសិទ្ធិ អ្នកដែលចង់ដាក់ពាក្យបណ្ដឹង គេអាចទៅរកយន្តការសមស្របដែលគេអាចទទួលបានការដោះស្រាយយ៉ាងមានប្រសិទ្ធភាព។ នៅប្រទេសកម្ពុជា បច្ចុប្បន្ននេះមិនមានស្ថាប័នជាតិផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សដែលឯករាជ្យទេ។ មិនថាតែរឿងសិទ្ធិស្មើគ្នា ការការពារសិទ្ធិមនុស្ស ការប្ដឹងផ្ដល់មន្ត្រីរាជការ ឬភ្នាក់ងាររដ្ឋាភិបាលណាមួយទេ គឺត្រូវតែមានស្ថាប័នសិទ្ធិមនុស្សឯករាជ្យមួយ។ នៅប្រទេសនានាលើពិភពលោក សូម្បីតែនៅអាស៊ី ប្រទេសជាច្រើនគេមានយន្តការរបស់គេ គេមានស្ថាប័នសិទ្ធិមនុស្សជាតិគួរឱ្យទុកចិត្ត។ ប៉ុន្តែនៅប្រទេសកម្ពុជា មិនមានមួយទេ។ អ៊ីចឹងហើយបានជាទស្សនកិច្ចរបស់ខ្ញុំលើកនេះ ខ្ញុំផ្ដោតលើការរីកចម្រើន និងក្ដីសង្ឃឹមក្នុងការបង្កើតស្ថាប័នសិទ្ធិមនុស្សឯករាជ្យពិតប្រាកដមួយ។ ខ្ញុំរីករាយណាស់ដែលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីយល់ព្រមជាមួយខ្ញុំ ហើយខ្ញុំរង់ចាំមើល។
លោក ជី វិតា៖ គណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សថ្នាក់ជាតិមួយនេះ នឹងមិនឆក់យកអំណាចរបស់តុលាការទេ មែនទេ?
លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី៖ ពិតណាស់ៗ វាជាស្ថាប័នមួយដែលបង្កើតឡើង ដើម្បីដោះស្រាយកង្វល់ និងការប្ដឹងតវ៉ារបស់ពលរដ្ឋក្នុងសង្គម។ ស្ថាប័ននេះសម្រាប់ស៊ើបអង្កេត និងចោទប្រកាន់ ហើយបញ្ជូនទៅតុលាការ។ ស្ថាប័ននេះ មិនមែនបង្កើតឡើងសម្រាប់បន្ទាបតម្លៃ ឬយកអំណាចរបស់តុលាការទេ។ តាមពិត គឺបង្កើតឡើងដើម្បីពង្រឹងអំណាចតុលាការ។
លោក ជី វិតា៖ លោកមានអ្វីបន្ថែមទេ?
លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី៖ បាទ! អរគុណចំពោះឱកាសនេះ។ ខ្ញុំសុំអំពាវនាវដល់ពលរដ្ឋកម្ពុជា ឱ្យអនុវត្តសិទ្ធិក្នុងលក្ខណៈសន្តិភាព។ និយាយពីសិទ្ធិ គឺយើងត្រូវតែប្រយុទ្ធ ដើម្បីទទួលបានសិទ្ធិនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ស្របពេលដែលយើងអនុវត្តសិទ្ធិរបស់យើង សូមគិតពីសិទ្ធិរបស់អ្នកដទៃផង។ សូមកុំធ្វើអ្វីដែលប៉ះពាល់សិទ្ធិអ្នកដទៃឱ្យសោះ។ ប្រសិនបើលោកអ្នកធ្វើអ្វីប៉ះពាល់សិទ្ធិអ្នកដទៃ រដ្ឋាភិបាលនឹងមានលេសហ្នឹង និងលេសដទៃទៀត ដើម្បីដាក់កំហិតលើសិទ្ធិរបស់លោកអ្នក។ នេះជាសំណូមពរដែលខ្ញុំអំពាវនាវដល់ពលរដ្ឋកម្ពុជា ដែលជាប្រទេសដ៏ល្អអស្ចារ្យពោរពេញទៅដោយមរតកសាសនាអារ្យធម៌រុងរឿង។ ពលរដ្ឋកម្ពុជា ត្រូវសម្លឹងទៅអនាគតភ្លឺស្វាងមួយ ហើយខ្ញុំនឹងខិតខំឱ្យអស់លទ្ធភាព ដើម្បីឱ្យមានអនាគតភ្លឺស្វាងនេះ។ ហេតុផលនេះហើយ ដែលខ្ញុំមមាញឹកពេញមួយសប្ដាហ៍ ក្នុងការប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយនាយករដ្ឋមន្ត្រី រដ្ឋមន្ត្រី អ្នកការទូត តំណាងអង្គការសង្គមស៊ីវិល ជនរងគ្រោះពីការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស។ ចូរធ្វើការជាមួយគ្នា ដើម្បីអនាគតដ៏ល្អសម្រាប់កម្ពុជា។
លោក ជី វិតា៖ អរគុណលោកសាស្ត្រាចារ្យ!
លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី៖ អរគុណលោកច្រើនណាស់ ចំពោះកិច្ចសម្ភាសន៍ជាមួយលោក។ សូមជូនពរចំពោះការងាររបស់លោក។ អរគុណៗ
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។