សេចក្ដីស្នើវិសោធនកម្មច្បាប់គណបក្សនយោបាយថ្មីដ៏ចម្រូងចម្រាសដែលក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការហើយនោះ ត្រូវបានអ្នកវិភាគមើលឃើញថា ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញរងសម្ពាធផ្នែកនយោបាយ ដោយទទួលស្គាល់ច្បាប់នេះគ្មានការកែប្រែអ្វីឡើយ។ អ្នកច្បាប់មើលឃើញថា ច្បាប់នេះគឺជាច្បាប់ដែលមិនបម្រើដល់ប្រយោជន៍ប្រទេសជាតិ និងជាច្បាប់អាក្រក់ហួសហេតុ តែបែរជាតំណាងរាស្ត្រ ព្រឹទ្ធសភាឯកបក្ស និងក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញនៅតែបោះជំហានទៅមុខ ហើយទទួលស្គាល់ដោយបិទផ្លូវតវ៉ា។
សេចក្ដីស្នើវិសោធនកម្មច្បាប់គណបក្សនយោបាយថ្មី គឺជាច្បាប់មួយដែលអ្នកវិភាគលើកឡើងថា បានរឹតបន្តឹងសិទ្ធិសេរីភាពគណបក្សនយោបាយជាច្បាប់មានចរិតនយោបាយ នឹងធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់គ្រប់គណបក្សនយោបាយ និងអភិបាលកិច្ច ដែលមិនឆ្លុះបញ្ចាំងច្បាប់មួយសម្រាប់អនុវត្តនៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យនោះឡើយ។
សេចក្ដីស្នើវិសោធនកម្មច្បាប់គណបក្សនយោបាយថ្មីដ៏ចម្រូងចម្រាសត្រូវបានក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការ និងបិទផ្លូវតវ៉ាកាលពីថ្ងៃទី២៥ កក្កដា។ នៅស្របពេលក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញទទួលស្គាល់ច្បាប់នេះ គណបក្សប្រឆាំងវិញ ក៏បើកកិច្ចប្រជុំថ្នាក់ដឹកនាំមកពីគ្រប់ខែត្រក្រុងដើម្បីសម្រេចដករូបលោក សម រង្ស៊ី អតីតប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ឈរចាប់ដៃគ្នាលើកឡើងលើជាមួយលោក កឹម សុខា នោះ ចេញពីស្លាកគណបក្ស និងដាក់ជំនួសមកវិញនូវពាក្យស្លោកថា៖ «រួមគ្នាសង្គ្រោះជាតិយើង»។
សេចក្ដីស្នើវិសោធនកម្មច្បាប់គណបក្សនយោបាយថ្មី ទោះបីជាប៉ះពាល់ដល់គ្រប់គណបក្សនយោបាយក្ដី ក៏ប៉ុន្តែនៅក្នុងបរិបទបច្ចុប្បន្ននេះ គេមើលឃើញពីចេតនារបស់បក្សកាន់អំណាចចង់គាបសង្កត់ និងធ្វើបាបបក្សប្រឆាំង ពីព្រោះថា នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៧ នេះ តំណាងរាស្ត្រគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់នេះដោយឯកបក្សចំនួនពីរដង គឺលើកទី១ កែប្រែមិនឲ្យទណ្ឌិតមានសិទ្ធិធ្វើជាប្រធានគណបក្ស និងលើកទី២ តំណាងរាស្ត្របក្សកាន់អំណាចបានធ្វើវិសោធនកម្មដោយឯកបក្សជាថ្មីម្ដងទៀត មិនឲ្យមានរូបថតទណ្ឌិតនៅលើស្លាកគណបក្សនយោបាយជាដើម។ បើសិនជាគណបក្សនយោបាយណាមួយមិនគោរពតាមច្បាប់នេះ តុលាការនឹងរំលាយគណបក្សនោះចោលតែម្ដង។
ក្រៅពីនេះទៀត សេចក្ដីស្នើវិសោធនកម្មច្បាប់គណបក្សនយោបាយថ្មីដែលត្រូវបានក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញទទួលស្គាល់ទាំងពីរលើកដោយគ្មានការជំទាស់ ឬកែប្រែខ្លឹមសារណាមួយនោះ នៅស្របពេលព្រះមហាក្សត្រយាងចេញទៅក្រៅប្រទេស ដើម្បីពិនិត្យព្រះរាជសុខភាព ដោយទុកឲ្យប្រមុខរដ្ឋស្ដីទីគឺលោក សាយ ឈុំ និងជាប្រធានព្រឹទ្ធសភា ចុះហត្ថលេខាលើព្រះរាជក្រមប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ជាធរមាន។
អ្នកជំនាញខាងវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ និងអភិបាលកិច្ច លោកបណ្ឌិត ចាន់ វិបុល មានប្រសាសន៍ថា ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញទទួលស្គាល់ច្បាប់នេះម្ដងជាពីរដងនោះ គឺក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញស្ថិតនៅក្រោមសម្ពាធអ្នកនយោបាយ៖ «ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញលោកប្រហែលជាលោកមិនបានពិនិត្យមើលឲ្យបានដិតដល់ពីផលប៉ះពាល់ប្រជាធិបតេយ្យ និងអភិបាលកិច្ចនៅថ្ងៃក្រោយទៀត។ ប្រហែលជាលោកពិនិត្យមើលគោលការណ៍ ច្បាប់រងឥទ្ធិពលរបស់អ្នកនយោបាយ»។
អ្នកនាំពាក្យព្រឹទ្ធសភា លោក ម៉ម ប៊ុននាង មានប្រសាសន៍ថា មកទល់ពេលនេះ ខាងព្រះបរមរាជវាំងមិនទាន់ជូនដំណឹង ឬរៀបចំដើម្បីឲ្យប្រមុខរដ្ឋស្ដីទីចុះហត្ថលេខាលើព្រះរាជក្រមប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ច្បាប់នេះនៅឡើយទេ៖ «សម្ដេច សាយ ឈុំ លោកចុះហត្ថលេខាក្នុងនាមប្រទានសិទ្ធិពីព្រះមហាក្សត្រ អ៊ីចឹងខាងព្រះបរមរាជវាំងជាអ្នករៀបចំ»។
ទោះបីជាយ៉ាងនេះក្ដី អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លោក សុខ ឥសាន អះអាងថា តាមលោកដឹង សេចក្ដីស្នើវិសោធនកម្មច្បាប់គណបក្សនយោបាយថ្មីនេះ ប្រមុខរដ្ឋស្ដីទី លោក សាយ ឈុំ នឹងចុះហត្ថលេខាលើព្រះរាជក្រមប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់នៅក្នុងសប្ដាហ៍នេះ។
ទាក់ទងនឹងបញ្ហានេះ អ្នកវិភាគលើកឡើងថា បើគិតតាមទ្រឹស្ដីវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ រដ្ឋាភិបាលនៅក្នុងប្រទេសមួយចំនួនធ្វើច្បាប់មានបំណងពីរ ទី១ ការធ្វើច្បាប់ ឬវិសោធនកម្មច្បាប់ណាមួយដើម្បីបម្រើដល់ផលប្រយោជន៍ជាតិ និងស្របតាមគោលការណ៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ទី២ ការធ្វើច្បាប់ដើម្បីតែការពារផលប្រយោជន៍បក្សពួក ឬបក្សកាន់កំពុងកាន់តែអំណាចតែប៉ុណ្ណោះ។
អ្នកឃ្លាំមើលផ្នែកអភិវឌ្ឍន៍សង្គម លោកបណ្ឌិត មាស នី បានលើកជាចម្ងល់ថា ក្នុងមួយឆ្នាំត្រូវបានតំណាងរាស្ត្រគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ស្ដីពីគណបក្សនយោបាយចំនួនពីរដងនេះ តើមានអ្វីនៅពីក្រោយខ្នង? លោកបន្តថា ចំពោះការទទួលស្គាល់សេចក្ដីស្នើច្បាប់ស្ដីពីគណបក្សនយោបាយថ្មី ដោយគ្មានការកែប្រែនេះ គឺជារឿងចម្លែកមួយ៖ «បញ្ញវន្តវិញកាលណាយកឯកសារអីមួយមកពិនិត្យ អត់មានការកែប្រែនោះ មានពីរ។ ទី១ អាចមានភាពលំអៀង ទោះជាគេឲ្យមើលអ្វីក៏មិនចេះខុសដែរ ទី២ គាត់គ្មានសមត្ថភាព អ៊ីចឹងទើបមើលមិនឃើញចេះខុស»។
ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ សេចក្ដីស្នើវិសោធនកម្មច្បាប់គណបក្សនយោបាយថ្មីនរណាក៏ដឹងដែរថា ជាការកែប្រែដើម្បីតម្រូវចិត្តលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដើម្បីបិទផ្លូវលោក សម រង្ស៊ី ឲ្យចាកឆ្ងាយពីជីវិតនយោបាយ និងមិនជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ពីព្រោះថា កាលពីព្រឹកថ្ងៃទី២៨ មិថុនា ក្នុងពិធីខួបលើកទី៦៦ នៃថ្ងៃបង្កើតគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លោក ហ៊ុន សែន បានស្នើដល់តំណាងរាស្ត្ររបស់លោកធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ស្ដីពីគណបក្សនយោបាយនេះ។ ក្រៅពីនេះ លោក ហ៊ុន សែន ក៏បានឌឺដងឲ្យលោក សម រង្ស៊ី ថា បើចិត្តសឿងចូលស្រុកវិញជាដើម៖ «កុំឲ្យអ្នកទោសធ្វើសកម្មភាពរបៀបនេះ ព្រោះរឿងនេះជារឿងផ្លូវច្បាប់ មិនអាចលេងសើចបានទេនៅក្នុងដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ យើងមិនខ្លាចអ្នកទេ ក៏ប៉ុន្តែយើងមិនចង់ឲ្យអ្នកមកច្របូកច្របល់នូវអ្វីដែលជាសមិទ្ធផលរបស់ប្រទេសជាតិ ប៉ុន្តែបើអ្នកចិត្តសឿងអញ្ជើញចូលប្រទេសមក»។
ការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ស្ដីពីគណបក្សនយោបាយជាលើកទី២នេះ មិនមែនតែប៉ះពាល់តែលើលោក សម រង្ស៊ី តែម្នាក់នោះទេ អ្នកវិភាគលើកឡើងថា ច្បាប់ស្ដីពីគណបក្សនយោបាយថ្មីនេះ ធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់គណបក្សប្រឆាំងទាំងមូល និងបក្សផ្សេងទៀត ពិសេសការដោះដូរស្លាកសញ្ញាចាស់ដែលមានរូបលោក សម រង្ស៊ី និងលោក កឹម សុខា ចោល ហើយផ្លាស់ប្ដូរធ្វើថ្មីវិញ ដែលបញ្ហានេះ នឹងធ្វើឲ្យបក្សសង្គ្រោះជាតិ ខាតបង់ថវិការាប់លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក។
អនុប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ លោក អេង ឆៃអ៊ាង មានប្រសាសន៍ថា ការដកស្លាកគណបក្សដែលមានរូបលោក សម រង្ស៊ី និងលោក កឹម សុខា ចាប់ដៃគ្នានេះចេញពីគ្រប់ខែត្រ ក្រុង និងដាក់ស្លាកសញ្ញាថ្មីនេះ យ៉ាងយូរបំផុតនៅចុងខែកញ្ញា ខាងមុខ គឺមុនកាលកំណត់នៃច្បាប់ដែលទុកពេលឲ្យរុះរើចេញរយៈពេលបីខែនោះ។
ចំពោះបញ្ហាថវិកាវិញ លោក អេង ឆៃអ៊ាង មានប្រសាសន៍ថា ការធ្វើស្លាកថ្មីដែលមានពាក្យស្លោក «រួមគ្នាសង្គ្រោះជាតិយើង» ដែលដាក់នៅគ្រប់ខែត្រក្រុងនោះ គឺជាបន្ទុករបស់ប្រធានបក្សខែត្រ មិនមែនប្រើប្រាស់ថវិកាបក្សទេ គឺថវិកាអ្នកគាំទ្រដែលធ្វើស្លាកគណបក្សនៅតាមតំបន់នីមួយៗ៖ «ស្លាកសញ្ញាគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ នៅគ្រប់ច្រកល្ហកទូទាំងប្រទេសហ្នឹង យើងអត់ដឹងចំនួនទេ គឺកើតចេញពីទឹកចិត្តប្រជាពលរដ្ឋនៅទូទាំងប្រទេសដែលគេជួយ»។
អ្នកជំនាញខាងវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ និងអភិបាលកិច្ច លោកបណ្ឌិត ចាន់ វិបុល មានប្រសាសន៍ថា សេចក្ដីស្នើវិសោធនកម្មច្បាប់គណបក្សនយោបាយថ្មីនេះ មិនត្រឹមតែប៉ះពាល់ដល់គណបក្សនយោបាយប៉ុណ្ណោះទេ គឺប៉ះពាល់ដល់អភិបាលកិច្ចដែលសំដៅដល់ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋ៖ «ទាក់ទងនឹងរបៀបគ្រប់គ្រង ចាត់ចែងរដ្ឋហើយអ៊ីចឹង មានន័យថា សំឡេងរបស់គណបក្សនយោបាយ សេរីភាពរបស់បុគ្គលទាក់ទងនឹងសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយនេះ ត្រូវបានរឹតបន្តឹងហើយ ពិតជាប៉ះពាល់ធាតុមួយសំខាន់នៃអភិបាលកិច្ចនេះ គេហៅថា រូបវន្តបុគ្គល ឬជីវភាពនយោបាយ»។
ឆ្លើយតបនឹងការលើកឡើងនេះ អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លោក សុខ ឥសាន ពន្យល់ថា ច្បាប់នេះលោកមិនគិតថា នឹងមានផលប៉ះពាល់អ្វីទេនៅពេលអនុវត្ត ក៏ប៉ុន្តែច្បាប់នេះ មានគោលបំណងសំខាន់ដើម្បីរារាំងមិនឲ្យទណ្ឌិតដឹកនាំគណបក្សនយោបាយ៖ «ពាក្យថាទណ្ឌិត មនុស្សមានទោស វាអស់សិទ្ធិទៅហើយ និយាយឲ្យចំទៅ គ្មានសិទ្ធិទេ មានតែសិទ្ធិស៊ីបាយ និងសិទ្ធិនៅក្នុងគុកប៉ុណ្ណោះទេ»។
ទោះបីជាយ៉ាងនេះក្ដី អ្នកច្បាប់មួយចំនួនចាត់ទុកច្បាប់នេះជាច្បាប់អាក្រក់ហួសហេតុ និងផ្ទុយពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងកតិកាសញ្ញាស្ដីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងនយោបាយ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញមាត្រា៣១ ចែងថា ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ទទួលស្គាល់ និងគោរពសិទ្ធិមនុស្សដូចមានចែងក្នុងធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ សេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងកតិកាសញ្ញា ព្រមទាំងអនុសញ្ញាទាំងឡាយទាក់ទងទៅនឹងសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិនារី និងសិទ្ធិកុមារ។ ឯមាត្រា៣៥ ចែងថា ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទមានសិទ្ធិចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងជីវភាពនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ច និងវប្បធម៌របស់ប្រទេសជាតិ។
ចំពោះគណបក្សប្រឆាំងវិញចាត់ទុកច្បាប់នេះថា ផ្ទុយពីគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្ស ធ្វើឱ្យជាតិបែកបាក់ ព្រមទាំងមានចរិតនយោបាយគាបសង្កត់លើសិទ្ធិបុគ្គល និងគណបក្សនយោបាយ ដែលអាចធ្វើឱ្យការបោះឆ្នោតជាតិខាងមុខ មិនសេរី និងមិនយុត្តិធម៌ ជាពិសេសនឹងដើរផ្ទុយពីព្រះរាជបំណងរបស់អតីតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ព្រះបាទ នរោត្តម សីហនុ ដែលព្រះអង្គអំពាវនាវឲ្យខ្មែរគ្រប់ភាគីត្រូវបង្រួបបង្រួមជាតិ និងដោះស្រាយបញ្ហារវាងខ្មែរ និងខ្មែរជាដើម៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។