សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា ដោយឈរលើមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស ឆ្នាំ១៩៩១ សិទ្ធិបោះឆ្នោតរបស់ពលរដ្ឋកម្ពុជា មិនត្រឹមតែមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ឆ្នាំ១៩៩៣ ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែកម្ពុជា ក៏បានក្លាយជាហត្ថលេខីនៃកតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិស្ដីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយថែមទៀតផង។
តើតួនាទី ការទទួលខុសត្រូវ និងសិទ្ធរបស់អ្នកបោះឆ្នោតមានដូចម្តេចខ្លះ?
ពលរដ្ឋខ្មែរដែលបានចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតត្រឹមត្រូវតាមការកំណត់ និងតម្រូវការលក្ខខណ្ឌមួយចំនួនរបស់ស្ថាប័នជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត អាចមានសិទ្ធិចូលរួមការបោះឆ្នោត និងធ្វើការសម្រេចចិត្តដោយឯករាជ្យ។ អ្នកបោះឆ្នោតមានសិទ្ធិសេរីភាពជ្រើសរើសគណបក្សដែលពេញចិត្ត និងគូសឈ្មោះបេក្ខជនលើសន្លឹកឆ្នោត ដោយពុំមានការគំរាមកំហែង ឬចាប់បង្ខំឡើយ។ អ្នកចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត ត្រូវរូតរះ និងចំណាយពេលទៅពិនិត្យរកឈ្មោះ និងទីតាំងនៃការិយាល័យបោះឆ្នោត មុនថ្ងៃបោះឆ្នោតទី២៨ ខែកក្កដា ខាងមុខ។
សិទ្ធិបោះឆ្នោត គឺជាសិទ្ធិដ៏សំខាន់មួយដែលអាចមានឥទ្ធិពលទៅលើការគ្រប់គ្រង និងការដឹកនាំរបស់រដ្ឋាភិបាល។ សន្លឹកឆ្នោតមួយសន្លឹក អាចធ្វើឲ្យមានការប្រែប្រួលលើលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោត។ ក្រៅពីនេះ ម្ចាស់ឆ្នោតអាចទទួលបាននូវផលប្រយោជន៍យ៉ាងច្រើនពីការបោះឆ្នោត ក្នុងនោះរួមមាន ម្ចាស់ឆ្នោតអាចបញ្ចេញអំណាចរបស់ខ្លួនតាមសន្លឹកឆ្នោតសម្ងាត់។ ម្ចាស់ឆ្នោត អាចជ្រើសរើសរកមេដឹកនាំដែលគេពេញចិត្ត ដែលគេយល់ឃើញថា ជាមេដឹកនាំល្អ គ្រប់គ្រងប្រទេសឈានទៅរកការអភិវឌ្ឍត្រឹមត្រូវ មានការទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ ដោះស្រាយបញ្ហាពលរដ្ឋ ដូចជា បំបាត់ភាពក្រីក្រ ផ្តល់សេវាសុខភាព ពង្រីក និងបង្កើនគុណភាពអប់រំ ព្រមទាំងជួយបង្កើតអោយមានការងារធ្វើជាដើម។ ដូច្នេះ ការចូលរួមបោះឆ្នោត ដើម្បីជ្រើសរើសមេដឹកនាំល្អ អោយដឹកនាំប្រទេសទៅរកភាពរុងរឿង មិនមែនត្រឹមតែជាការប្រើប្រាស់សិទ្ធិបោះឆ្នោតប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែវាជាករណីកិច្ចរបស់ពលរដ្ឋម្នាក់ៗទៀតផង ក្នុងការចូលរួមកសាងប្រទេសទាំងអស់គ្នា។
ទាក់ទងនឹងការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រនៅខែកក្កដា ខាងមុខ អគ្គលេខាធិការនៃគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) លោក ទេព នីថា មានប្រសាសន៍ថា គ.ជ.ប បានធ្វើការផ្សព្វផ្សាយ និងអប់រំពលរដ្ឋទូទៅឲ្យយល់ដឹងពីសិទ្ធិបោះឆ្នោត ពីតួនាទី និងការទទួលខុសត្រូវរបស់ខ្លួនជាម្ចាស់ឆ្នោត៖ «តាមច្បាប់នៅប្រទេសកម្ពុជា គឺពុំមានការចាប់បង្ខំទេ ចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតក៏ជាការស្ម័គ្រចិត្ត។ មានឈ្មោះបោះឆ្នោត និងទៅបោះឆ្នោតជាការស្ម័គ្រចិត្ត ហើយយើងពុំមានច្បាប់តម្រូវឲ្យទៅចុះឈ្មោះ ឬតម្រូវឲ្យទៅបោះឆ្នោតដូចប្រទេសមួយចំនួនទេ។ ប៉ុន្តែ ជាទូទៅ ក្នុងការអប់រំអ្នកបោះឆ្នោត គ.ជ.ប តែងលើកទឹកចិត្តឲ្យគាត់ចូលរួមការចុះឈ្មោះ និងទៅបោះឆ្នោត។ ហើយការអប់រំជាទូទៅក្នុងសង្គម យើងតែងលើកឡើងបញ្ហានេះថាជាកាតព្វកិច្ចដែលគាត់ត្រូវចូលរួមក្នុងនាមជាពលរដ្ឋម្នាក់»។
អ្នកវិភាគនយោបាយឯករាជ្យមួយរូប លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ ដែលបានតាមដានការវិវឌ្ឍន៍នៃដំណើរការបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជា តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៣ មក បានមានប្រសាសន៍ថា ពលរដ្ឋខ្មែរដែលបានចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត គួរមានមោទនភាពថា ខ្លួនបានចូលរួមធ្វើការសម្រេចចិត្តជ្រើសរើសភ្នាក់ងារ ឬតំណាងខ្លួនតាមរយៈការបោះឆ្នោតរៀងរាល់ ៥ឆ្នាំម្តង។ លោកបន្តថា ប្រសិនបើមិនពេញចិត្តតំណាងនោះទេ ម្ចាស់ឆ្នោតអាចបោះឆ្នោតជ្រើសរើសអ្នកតំណាងថ្មីមកជំនួសវិញ៖ «គួរមានមោទនភាពដែលយើងមានសន្លឹកឆ្នោត យ៉ាងហោចណាស់ថ្ងៃបោះឆ្នោតហ្នឹង យើងអាចត្រួតត្រា យើងអាចវាយតម្លៃអ្នកបម្រើយើង សូម្បីគាត់ជាអ្នកដឹកនាំយើងក៏ដោយ ព្រោះយើងជ្រើសរើសឲ្យតំណាងយើងឲ្យគ្រប់គ្រងរដ្ឋជំនួសយើង។ ថ្ងៃបោះឆ្នោតហ្នឹងសំខាន់ណាស់ ពីព្រោះសន្លឹកឆ្នោតមួយនេះសំខាន់ណាស់ ត្រូវតែឆ្លៀតពេលទៅបោះឆ្នោតឲ្យបាន»។
កម្មការិនីម្នាក់ឈ្មោះ ឌី មានប្រសាសន៍ថា នៅពេលបោះឆ្នោតម្តងៗ អ្នកស្រីតែងវិលត្រឡប់ទៅភូមិកំណើតនៅស្រុកស្អាង ខេត្តកណ្ដាល ដើម្បីទៅបោះឆ្នោត។ អ្នកស្រីបន្តថា ប្រជាពលរដ្ឋភាគច្រើននៅភូមិស្រុករបស់អ្នកស្រី មិនថាចាស់ ឬក្មេង ដែលគ្រប់អាយុអាចបោះឆ្នោតបាន ចង់ទៅបោះឆ្នោតណាស់ ដើម្បីជ្រើសរើសមេដឹកនាំល្អ៖ «ខ្ញុំទៅបោះដូចថា ការបោះឆ្នោតមានសារៈសំខាន់ ទោះបីជារវល់យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ត្រូវតែទៅបោះដែរ ដើម្បីចង់បានតំណាងរាស្ត្រឈ្លាសវៃ ដឹកនាំប្រទេសជាតិបានរីកចម្រើន។ យើងទៅបោះ យើងកុំខ្លាច ព្រោះបន្ទប់បោះឆ្នោតគ្មាននរណាឃើញយើង អត់មាននរណាមើលយើងគូស ហើយយើងបត់ដាក់ក្នុងប្រអប់ គ្មាននរណាមកបំភ័យមកគំរាមកំហែងយើងទេ នៅស្រុកកំណើតខ្ញុំអត់មានទេ»។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ យោងតាមការអះអាងរបស់គណៈកម្មាធិការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត អង្គការខុមហ្រ្វែល (COMFREL) និងអង្គការ អិនឌីអាយ (NDI) របស់អាមេរិក ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលបានចុះឈ្មោះហើយ តែបាត់ឈ្មោះ មានជាងមួយលាននាក់ គឺប្រមាណជាង ៣០% ពីបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតសរុបទាំងអស់ជាង ៩លាន ៦សែននាក់។ ប៉ុន្តែ អគ្គលេខាធិការនៃ គ.ជ.ប លោក ទេព នីថា បានបដិសេធចំពោះការអះអាងនេះ។ បន្ថែមពីនេះ គេបានប៉ាន់ប្រមាណថា នឹងអាចមានពលរដ្ឋប្រមាណពី ៣០ម៉ឺន ទៅ ៥០ម៉ឺននាក់ ដែលធ្វើចំណាកស្រុកទៅរកការងារធ្វើនៅក្រៅប្រទេស ទំនងជាខកខានមិនបានមកបោះឆ្នោត។
ពាក់ព័ន្ធនឹងការបោះឆ្នោតសកលនៅខែកក្កដា ខាងមុខនេះ នាយកប្រតិបត្តិនៃគណៈកម្មាធិការដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា ខុមហ្វ្រែល លោក គល់ បញ្ញា មានប្រសាសន៍ថា ដំណើរការរៀបចំការបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជា កន្លងមក និងនៅលើកនេះទៀត គឺនៅមិនទាន់មានតម្លាភាព និងយុត្តិធម៌ពេញលេញស្របតាមសង្គមប្រជាធិបតេយ្យនៅឡើយទេ។ លោកអះអាងថា ពលរដ្ឋខ្មែរនៅតែជួបឧបសគ្គជាច្រើននៅពេលទៅចុះឈ្មោះ និងនៅថ្ងៃទៅបោះឆ្នោត៖ «ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា នៅមិនទាន់អនុវត្តសិទ្ធិបោះឆ្នោតឲ្យបានពេញលេញទេ។ ពលរដ្ឋមួយចំនួនជួបឧបសគ្គដោយសារឈ្មោះនៅក្នុងបញ្ជីខុស ខ្លះអត់មានឯកសារបញ្ជាក់អត្តសញ្ញាណប័ណ្ណគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីងាយស្រួលក្នុងការចុះឈ្មោះ ឬទៅបោះឆ្នោត គឺមានបញ្ហា។ អ្នកបោះឆ្នោតពុំបានទទួលព័ត៌មានអំពីដំណើរការបោះឆ្នោត បញ្ហានយោបាយឲ្យបានឮដឹងគ្រប់គណបក្សទាំងអស់ទេ។ ហើយនៅតំបន់ជនបទ ជួបបញ្ហារើសអើងគណបក្ស ពេលគាត់អនុវត្តសិទ្ធិខាងនយោបាយរបស់គាត់»។
ភស្តុតាងបានបញ្ជាក់ថា ក្នុងប្រជាជាតិមួយដែលរីកចម្រើនទាំងផ្នែកស្មារតី និងសម្ភារៈ ពលរដ្ឋរបស់ប្រទេសនោះតែងចូលរួមសម្ដែងទស្សនៈរបស់ខ្លួនយ៉ាងសកម្ម ក្នុងការជួយដោះស្រាយបញ្ហានានាក្នុងសង្គម រួមមានបញ្ហានយោបាយផង។ ពួកគេបានជំរុញ និងដាក់សម្ពាធលើអ្នកនយោបាយ មានអ្នកតំណាងរាស្ត្រ និងមេដឹកនាំតាមមូលដ្ឋាន ជាដើម អោយធ្វើការងារ និងបំពេញតួនាទីរបស់ខ្លួន។ ពួកគេមិនបានផ្ញើជោគវាសនារបស់ខ្លួនលើអ្នកនយោបាយ ឬរង់ចាំតែមេដឹកនាំបង្គាប់បញ្ជាប៉ុណ្ណោះទេ។ នេះមានន័យថា អំណាចស្របច្បាប់របស់ប្រជាពលរដ្ឋមិនមែនមាននៅត្រឹមតែពេលបោះឆ្នោតម្តងៗនោះទេ។ ករណីកិច្ចមួយរបស់ពលរដ្ឋក្រោយការបោះឆ្នោត គឺតាមដានមើលថា តើគណបក្ស ឬមេដឹកនាំដែលខ្លួនបោះឆ្នោតមួយសន្លឹកដ៏មានតម្លៃអោយនោះ បានធ្វើតាមកិច្ចសន្យារបស់ខ្លួនដែរឬទេ? ហើយបើមិនបានធ្វើការគោរពតាមសម្ដីរបស់ខ្លួន មកពីហេតុអ្វី?
អាស្រ័យហេតុនេះ អ្នកបោះឆ្នោតមានតួនាទី និងការទទួលខុសត្រូវសំខាន់ណាស់ក្នុងនាមជាពលរដ្ឋម្នាក់ ដើម្បីជំរុញឲ្យប្រទេសជាតិក្លាយជាសង្គមមួយជឿនលឿន មានយុត្តិធម៌ សេរី និងប្រជាធិបតេយ្យ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។