Những nhạc phẩm ra đời trong bối cảnh Mậu Thân 1968

Thiện Giao, phóng viên đà i RFA

Tiếp tục loạt bà i nhân dịp tưởng niệm biến cố Mậu Thân tại Huế năm 1968, biên tập viên Thiện Giao sẽ trình bà y một khía cạnh khác, liên quan đến những nhạc phẩm ra đời trong bối cảnh biến cố Mậu Thân.

Từ sau năm 1968, chính quyền Việt Nam vẫn chưa bao giờ chính thức đưa ra các số liệu và những giải trình về con số nạn nhân tại Huế. Thậm chí, đến năm 1975, khi tiến và o miền Nam, nghĩa trang trên núi Ba Tầng, còn gọi là núi Bân, nơi an táng khoảng 400 thi hà i tìm được nơi Khe Đá Mà i vùng Đình Môn Kim Ngọc cũng bị đập phá.

Trong một nghĩa nà o đó, chính các tác phẩm âm nhạc sẽ là nơi lưu giữ lâu dà i nhất những chứng tích liên quan đến Mậu Thân.

Hát trên những xác người

Mậu Thân 1968, những gì xảy ra cho người đã chết, sẽ còn mãi trong lòng người đang sống. Biến cố ấy sẽ không trôi qua trong quên lãng.

Mậu Thân 1968, đã để lại dấu vết trong âm nhạc, trong văn chương, trong hồi ký, và trên báo chí.

Mậu Thân được mô tả, rất thực trong bản nhạc “Hát Trên Những Xác Người” ghi dấu địa danh Bãi Dâu.

Chiều đi lên Bãi Dâu Hát trên những xác người Tôi đã thấy, tôi đã thấy Trên con đường Người ta bồng bế nhau chạy trốn Chiều đi lên Bãi Dâu Hát trên những xác người Tôi đã thấy, tôi đã thấy Những hố hầm Đã chôn vùi thân xác anh em…

Mậu Thân được ghi lại trong “cơn mê chiều,” với cầu Trường Tiền, với Kim Long, Nam Dao, lên án “đà n con nay lớn khôn, mang gươm đao và o xóm là ng.”

Chiều nay không có em Mưa non cao về dưới ngà n Đà n con nay lớn khôn Mang gươm đao và o xóm là ng Chiều nay không có em Xác phơi trên mái lầu Một mình nghe buốt đau Xuôi Nam Giao Tìm bóng mình Đường nội thà nh Đền xưa ai tà n phá Cầu Trà ng Tiền Bạc mà u loang dòng máu…

Mậu Thân cũng được ghi lại trong hồi ký nổi tiếng một thời, Dải Khăn Sô Cho Huế.

Mậu Thân ghi lại những hình ảnh qua âm nhạc, thực và rõ rà ng hơn cả hà ng trăm thước phim hay hà ng loạt bà i phóng sự.

Xác người nằm trôi sông Trôi trên ruộng đồng Trên nóc nhà thà nh phố Trên những đường quanh co Xác người nằm bơ vơ Dưới mái hiên chùa Trong giáo đường thà nh phố Trên thềm nhà hoang vu … Xác người nằm quanh đây Trong mưa lạnh nà y Bên xác người già yếu Có xác còn thơ ngây Xác nà o là em tôi Dưới hố hầm nà y Trong những vùng lửa cháy Bên những vồng ngô khoai

Những cảnh tượng chết chóc

Mậu Thân sẽ không trôi qua trong quên lãng, khi hà ng ngà n người, vừa thanh niên, vừa trí thức, vừa sinh viên, học sinh, phải chết chỉ trong chưa đầy 1 tháng.

Hai bà i hát của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, là “Bà i Ca Viết Cho Những Xác Người,” và “Hát Trên Những Xác Người” được sáng tác năm 1968, sau khi Trịnh Công Sơn từ Huế trở về Sà i Gòn. Những ngà y diỠn ra biến cố tại Huế, Trịnh Công Sơn có mặt tại cố đô.

Một người bạn thân của nhạc sĩ, là hoạ sĩ Trịnh Cung, hồi tưởng rằng Trịnh Công Sơn có kể với ông những tình tiết đã xảy ra cho người nhạc sĩ trong những ngà y lưu lại Huế. Hoạ sĩ Trịnh Cung cho biết, tác giả bà i ca Hát Trên Những Xác Người, suýt chút nữa, đã trở thà nh nạn nhân của Biến Cố Mậu Thân.

“Gia đình Sơn bị lùa và o tập hợp tại một điểm tập trung tại Huế. Em Sơn là Trịnh Quang Hà cũng bị lùa và o. May mắn cho Sơn, những người bộ đội là từ miền Bắc và o, họ không biết Sơn là ai. Chứ nếu Sơn bị những người địa phương bắt, thì chắc anh em Sơn cũng đã cùng chung một số phận tại mồ chôn tập thể ở Bãi Dâu.

Mẹ Sơn nhanh trí chỗ nà y. Bà ấy đến nói chuyện với mấy chú bộ đội ngoà i Bắc. Bà xưng là Mẹ. Mẹ như thế nà y, các em thế kia. Các chú bộ đội ngoà i Bắc thì lơ ngơ. Rồi bà nói đại khái là không có tội tình gì. Vậy là họ để cho mẹ Sơn dắt cả nhà ra về.”

Trong một bà i viết cách đây và i năm, nhà văn Phạm Xuân Đà i, cũng là một người bạn của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, đã khẳng định, hai nhạc phẩm viết nhân vụ Mậu Thân là sự ghi lại trong vai trò của một nhân chứng.

Ông viết: "Toà n là những xác người, gần giống như những thước phim tà i liệu của Đức Quốc Xã ghi hình ảnh thi hà i chồng chất của người Do Thái. Bà i hát nà y của Sơn là một phóng sự bằng nghệ thuật cho người đời biết thế nà o là sự chết chóc khi "anh em ta về" thà nh phố Huế dịp Mậu Thân. Chắc chắn, đó là dịp Sơn nhìn gần cái chết tập thể nhất, nhìn thấy sự man rợ, tuy vẫn thuộc phạm vi cuộc chiến nhưng không phải thuần tuý do động lực chiến tranh. Cả hai bà i hát có cùng một đề tà i trong hầu cùng một biến cố."

Một nhạc phẩm khác, ít được phổ biến bằng hai nhạc phẩm của Trịnh Công Sơn, nhưng chuyên chở một ý tưởng rất lạ, khi mở đầu bằng câu: “Đà n con nay lớn khôn, mang gươm đao và o xóm là ng.” Phải chăng, Cơn Mê Chiều, tên của bản nhạc, muốn nói về một lớp trí thức, bỏ Huế ra đi, rồi nay quay lại Huế trong vai trò mới. Một thanh niên trí thức Huế nhận định.

“Trong vụ thảm sát Mậu Thân, ngoà i nỗi đau đớn cho dân tộc trong một cuộc nồi da xáo thịt tà n độc, còn có một nỗi đau lớn hơn, là vai trò một số trí thức Việt Nam trong cuộc thảm sát nà y. Bà i hát có câu: “Đà n con nay lớn khôn, mang gươm đao và o xóm là ng.”

Đà n con nớ, có phải chăng là một số trí thức Huế đã đưa Việt Cộng và o là ng, rồi sau đó theo ra bưng khi quân đội Việt Nam Cộng Hoà tái chiếm Huế? Chẳng hạn trường hợp Hoà ng Phủ Ngọc Phan, phát biểu trước đây rằng những người bị thủ tiêu chôn sống là thà nh phần ác ôn có nợ máu với nhân dân.

Tôi tự hỏi là , nếu trí thức là lương tâm và trí tuệ của quốc gia, dân tộc, thì với những phát biểu như rứa, khi nà o Việt Nam mới thoát ra được tù hãm của tâm thức thời Trung Cổ? Tôi nghĩ 40 năm đã trôi qua, đây là lúc những người trí thức thiên Tả, trí thức Cộng Sản hãy tự thẳng thắn đánh giá, phê bình hà nh vi của mình trong biến cố Mậu Thân, lúc đó mới hy vọng có thể cứu chuộc được mình và cứu chuộc được dân tộc ni.”

Những hình ảnh không thể nà o quên

Những nhân chứng thời ấy nói rằng, các đám tang tập thể tại Huế và o các năm 1968, 1969 là hình ảnh không thể quên cho những ai từng một lần nhìn thấy.

Trong bà i viết “Mass Murder, Mass Burial” của nhà báo Tito V. Carballo, đăng trên Vietnam Bulletin và o năm 1969, có đoạn mô tả một đám tang tập thể như sau:

“Dưới ánh mặt trời chói chang, những dãy quan tà i được xếp thà nh từng hà ng ngay ngắn. Bên trong mỗi quan đóng vội nà y là những gì còn sót lại của các thi hà i được tìm thấy. Khoảng 15,000 người, trong áo tang trắng, đứng chịu trận dưới trời nắng chang chang. Một ai đó âm thầm khóc, một ai khác khóc to vật vã. Thỉnh thoảng, họ lại nhìn nhau như thể đang tìm một lời an ủi, rằng đây không phải là sự thật, đây chỉ là một giấc chiêm bao.”

Người dân xứ Huế thời ấy, đặc biệt là người Công Giáo, bà ng hoà ng trước cái chết của hai linh mục ngoại quốc, ba linh mục Việt Nam, hai sư huynh dòng La San cùng một số tu sĩ khác. Trong bà i viết “Bút Tích Cuối Cùng của Linh Mục Bửu Đồng,” ông NguyỠn Lý Tưởng kể lại, hai linh mục ngoại quốc thuộc dòng Benedicto Thiên An là linh mục Urbain và linh mục Guy. Ba người Việt Nam là linh mục Bửu Đồng, linh mục Micae Hoà ng Ngọc Bang và linh mục Giuse Lê Văn Hộ.

Sau đây là lời kể của ông Võ Văn Bằng, trưởng ban Truy Tìm và Cải Táng Nạn Nhân Cộng Sản Tết Mậu Thân liên quan đến cái chết của linh mục Bửu Đồng.

“Tôi xúc động nhất là khi đà o lên, chúng tôi gặp xác 4 vị linh mục. Tôi còn nhớ rõ linh mục Bửu Đồng, linh mục Lê Văn Hộ và hai sư huynh dòng Lasan. Tôi thấy rõ cái thánh giá đeo ngang ngực. Linh mục Bửu Đồng còn để lại 3 bức thơ để trong một hộp thiếc, bên ngoà i bọc bao nilon.”

Ba bức thư được ông Bằng nhắc đến được linh mục Bửu Đồng viết, một bức gởi thầy mẹ, một bức gởi các em, và một bức gởi cho giáo hữu.

Bức thư viết gởi thầy mẹ có nội dung như sau.

“Thư gởi thầy mẹ,

Lạy Thầy Mẹ quý mến, Thầy Mẹ rất đau khổ khi mất đi đứa con trưởng nam không được phục vụ Thầy Mẹ trong tuổi già , nhưng Thầy Mẹ sẽ được an ủi và vui mầng khi được tin con đã can đảm vì mến Chúa, yêu người trong chức vụ Linh Mục và nhiệm vụ Tông đồ.

Xin Thầy Mẹ hãy tha mọi tội lỗi và những gì không là m vui lòng Thầy Mẹ trong 57 năm nay. Xin hẹn gặp nhau trên nước Chúa. Xin Thầy Mẹ ban phép là nh cho con.”

Cuộc thảm sát Mậu Thân, đến hôm nay đã tròn 40 năm. Các chứng tích một thời, chẳng hạn nghĩa trang trên núi Ba Tầng, còn gọi là núi Bân, nơi an táng khoảng 400 thi hà i tìm được nơi Khe Đá Mà i vùng Đình Môn Kim Ngọc tháng 9 năm 1969, đã bị đập phá ngay năm 1975 khi quân đội miền Bắc tiến và o miền Nam. Linh mục Phan Văn Lợi kể lại.

“Kể từ năm 1968, mỗi năm người ta vẫn đến để cúng vái, cầu nguyện nhân dịp Tết. Riêng bên Công Giáo, tại giáo xử Phủ Cam, mỗi năm dà nh ngà y mồng Mười Tết để toà n thể giáo dân lên đó cầu nguyện. Nhưng đến năm 1975, sau khi chiếm được miền Nam, Cộng Sản đã phá ngay tấm bia dựng ở phía sau và phá hai bà n thờ nằm ở phía trước. Từ đó về sau, người ta có đến cũng chỉ đến trong âm thầm lặng lẽ hoặc cá nhân mà thôi, không dám công khai.”

Liệu, việc huỷ hoại những chứng tích ấy có thể che dấu sự thật đã xảy ra tại Huế, khi người Việt Nam thuộc nhiều thế hệ, đã hát hay đã đọc các chứng tích khác, được ghi lại qua âm nhạc, văn chương và báo chí?

Mậu Thân 1968, những gì xảy ra cho người đã khuất, sẽ còn mãi trong lòng người đang sống. Biến cố ấy sẽ không trôi qua trong quên lãng.

Quí vị vừa theo dõi bà i thứ tư trong loạt bà i tưởng niệm biến cố Mậu Thân 1968 tại Huế. Trong phần sau, cũng là phần cuối cùng, biên tập viên Thiện Giao sẽ có bà i tổng kết lại những con số, các tà i liệu liên quan đến số nạn nhân trong biến cố Mậu Thân. Trình bà y lại các số liệu ấy cũng là một cách để đặt lại câu hỏi: đến bao giờ, nạn nhân của biến cố Mậu Thân sẽ được trả lại công lý và công bằng?