Lời giới thiệu: Quốc Hội Việt Nam Khóa XI đã họp xong và một chính phủ mới do Đảng chỉ định cũng vừa được Quốc Hội chấp thuận. Tin thời sự này đáng lẽ đã phải là điều đáng để cho dư luận trong và ngoài nước bàn tán. Tin này tuy nhiên gần như đã bị lu mờ bởi một tin khác về cái chết của tướng Trần Độ và đặc biệt về đám tang không bình thường của ông. Mục ỘÁ Châu, Nhìn từ bên ngoàiỢ hôm nay có bài nhận định sau đây của Trần Sơn Nam về những sự kiện ít khi được thấy trong những trường hợp tang lễ được tổ chức cho một người vừa nằm xuống...
Về Tướng Trần Độ thì ít lâu nay, trong nước và ngoài nước, ai cũng biết ông là đảng viên lâu năm của Đảng Cộng Sản Việt Nam với một bề dầy là 58 tuổi đảng, ông cũng đã giữ nhiều trách nhiệm quan trọng trong guồng máy của chế độ như Phó Chủ Tịch Quốc Hội, Trưởng Ban Văn Hóa Văn Nghệ Trung Ương v.v...
Gần đây, ông đã nhận thấy tình trạng bế tắc về mọi mặt ở trong nước và đặc biệt hơn cả, mặt trái của cái Đảng mà ông đã phục vụ trong gần hết cuộc đời. Ông công khai lên tiếng chỉ trích và lên án chế độ độc tôn, toàn trị, phản dân chủ của Đảng, vì vậy mà bị Đảng khai trừ năm 1999 và từ đó đến nay thường bị theo dõi, vu cáo, sách nhiễu cho tới ngày ông từ trần vào cuối tuần qua.
Nếu chỉ có vậy thì chẳng qua đó cũng chỉ là một sự đau buồn cá nhân của một ông tướng hơi giống nhân vật trong truyện ngắn ỘTướng về hưuỢ của Nguyễn Huy Thiệp. Nghĩa là của một người mà đem cả cuộc đời ra đóng góp cho Đảng, rồi đến cuối đời nhận thấy là đã bị Đảng phản bội. Sự đau buồn ở đây lại khác, đó là một sự đau buồn chung cho tất cả mọi người khi thấy Đảng đã cư xử tàn tệ với một vị tướng như ông Trần Độ trước và ngay cả đến lúc ông nằm xuống, làm cho đám tang của ông không còn là một đám tang bình thường nữa.
Ông mất ngày thứ Sáu tuần trước, song phần vì lúng túng không biết phải phản ứng ra sao, phần khác lại ngại không dám để cho tin ông mất loan rộng ra, mãi đến ngày thứ Ba vừa qua các phương tiện truyền thông của Nhà nước mới đưa tin về cái chết của ông.
Đến hôm làm lễ tang, Nhà nước lại ra lệnh tang lễ chỉ được cử hành trong một vài giờ đồng hồ để tránh sự tập trung của những người vì yêu mến ông Trần Độ mà muốn đến phúng viếng và tiễn đưa ông về nơi an nghỉ cuối cùng.
Nhà cầm quyền lúng túng, không biết đối xử với cái chết của ông Trần Độ thế nào cho phải, điều đó cũng dễ hiểu vì dầu sao ông cũng là một đảng viên kỳ cựu với 58 tuổi đảng, một cựu chiến binh mà có người gọi là anh hùng, đã từng có nhiều đóng góp trong quá khứ.
Sau nhiều ngày cân nhắc Đảng mới có được quyết định cử ông Vũ Mão, Trưởng Ban Đối Ngoại của Quốc Hội, đứng ra đọc điếu văn nhân ngày tang lễ này và không để cho một nhân vật cao cấp nào trong Đảng hay Nhà Nước đến dự.
Nhưng cái tệ chính là ở những cử chỉ nhỏ nhen, không xứng đáng, từ phía chính quyền mà người ta nhận thấy trong buổi lễ. Hạn chế thời gian hành lễ xong, Nhà nước còn bắt cắt bỏ tất cả những dòng chữ ỘVô cùng thương tiếcỢ trên các vòng hoa phúng điếu thì quả thật là quá đáng, chưa bao giờ ai thấy một việc ngang ngược như vậy ở một đám tang từ trước đến nay.
Đến bài điếu văn của ông Vũ Mão cũng vậy, hoàn toàn thiếu tế nhị. ỘNghĩa tử là nghĩa tận,Ợ người Việt ta đã có câu nói thật chí lý và chí tình, vậy mà trong phần cuối bài điếu văn, ông Vũ Mão vẫn còn thấy cần nhân danh Đảng nhắc lại là Ộthật đáng tiếc, ông Trần Độ đã phạm một số sai lầmỢ như để ám chỉ đến sự kiện ông đã công khai đòi Đảng phải tôn trọng quyền con người và thực thi tự do, dân chủ.
Đám tang của ông Trần Độ đã không bình thường do thái độ không mấy xứng đáng của nhà cầm quyền, nó lại còn không bình thường hơn nữa do phản ứng của tang gia đối với đại diện của nhà cầm quyền.
Nghe xong bài điếu văn của ông Vũ Mão, người con trai trưởng của ông Trần Độ là ông Trần Thắng đã đứng lên tuyên bố là gia đình ông không chấp nhận bài điếu văn của đại diện Nhà nước và lời tuyên bố này đã được ngay sự đồng tình của số đông những người đến tham dự đám tang.
Nói chung về trường hợp ông Trần Độ, người vừa nằm xuống, thì gần đây, ngay trong lúc ông lên tiếng chống đối Đảng, cũng vẫn có người chỉ trích ông là một đôi khi ông còn ngây thơ nuôi hy vọng Ộcứu ĐảngỢ và mãi đến cuối đời ông mới nhìn ra sự thật về mặt trái của Đảng, trong khi một phần đông dư luận đã đi tới kết luận điều này là vô vọng.
Nhưng cũng có một số người khác ghi nhận cách ứng xử ngay thẳng và can đảm của ông những năm gần đây. Sống trong vòng kìm kẹp của một chế độ có thể đối xử tàn tệ với cá nhân ông hay gia đình ông, ông đã không ngần ngại chấp nhận rủi ro để nói lên sự thật. Trong cuốn ỘNhật Ký Rồng RắnỢ mà Công An tịch thu năm ngoái, ông đã ví chế độ như Ộmột sự kết hợp giữa cái ngu muội của Tần Thủy Hoàng với cái dã man của chế độ phát-xít Hitler.Ợ
Đây thật là một sự lên án nặng nề đến từ một người đã nhiều năm phục vụ chế độ như ông, nên dầu như sự đóng góp đó vào công cuộc đấu tranh đòi lại tự do, dân chủ cho dân tộc có muộn màng đi chăng nữa, nó vẫn cùng đi theo hướng mà nhiều người ở trong nước cũng như ngoài nước đang theo đuổi.
Đảng Cộng Sản, qua lời của ông Vũ Mão, cho rằng Ộvào cuối đời, ông Trần Độ đã phạm một số sai lầm.Ợ Thực ra, nhìn vào cung cách đối xử nhỏ nhen và không xứng đáng của Đảng đối với ông Trần Độ ngay cả lúc ông đã nằm xuống, người ta có thể nói rằng nếu có sai lầm thì ông Trần Độ đã sai lầm khi còn non trẻ ông đã chẳng may đặt nhầm niềm tin vào một chủ thuyết không tưởng, lỗi thời và một Đảng không có tình người.