Một ví dụ điển hình cho phong trào vận động mang tính xã hội dân sự sâu rộng với sự tham gia của một lực lượng trí thức đông đến kinh ngạc.
Trí thức lên tiếng
Cuộc vận động ký kiến nghị của những trí thức nổi tiếng Việt Nam dấy lên vào trung tuần tháng Tư, được sựủng hộ của nhiều giới trong và ngoài nước.
Sau khi bản kiến nghị ra đời, không biết có phải là hệ quả hay không, Bộ Chính Trị Đảng Cộng Sản Việt Nam đưa ra kết luận, hàm ý xoa dịu phong trào phản biện đang ngày càng lên cao.
Cũng không thể phủ nhận những tác động rất lớn, nếu không muốn nói là quyết định, từ các bức thư lên tiếng của giới tướng lĩnh trong quân đội, mà đi đầu là bức thư của đại tướng Võ Nguyên Giáp.
Thế rồi, những ngày gần đây, dư luận khá ngạc nhiên khi Bộ Công Thương Việt Nam đưa ra thông cáo, phản bác bản kiến nghị của giới trí thức với ngôn từ mà nhiều người cho rằng mang tính “xúc phạm.”
Bên cạnh những ý kiến đúng đắn, có nhiều ý kiến rất kém xây dựng, hoàn toàn dựa trên những thông tin sai lệch, dựng chuyện, trầm trọng hóa, thậm chí mang tính kích động và bị các tổ chức phản động lợi dụng.
Bộ công thương VN
Văn bản phản bác có đoạn: "Bên c ạnh nh ững ý ki ến đúng đ ắn, có nhi ều ý ki ến r ất kém xây d ựng, hoàn toàn d ựa trên nh ững thông tin sai l ệch, d ựng chuy ện, tr ầm tr ọng hóa, th ậm chí mang tính kích đ ộng và b ị các t ổ ch ức ph ản đ ộng l ợi d ụng. Th ể hi ện rõ nh ất là n ội dung B ản Ki ến Ngh ị v ới nhi ều thông tin không chính xác."
Bộ Công Thương cũng yêu cầu "… các đ ồng chí lãnh đ ạo các c ơ quan thông tin báo chí, B ộ Thông Tin và Truy ền Thông ch ỉ đ ạo các ph ương ti ện thông tin truy ền thông thông báo r ộng rãi đ ến công chúng."
Những thông tin vừa nêu được đăng trên blog có tên Bút Lông, rồi sau đó được đăng lại trên website bauxitevietnam.
Trên blog Bút Lông, độc giả có thể đọc được một số trang mà blogger này chụp lại từ một tài liệu được tin là một phần báo cáo ngày 28 tháng Tư của Bộ Công Thương.
Bịa đặt và kích động
Blogger Bút Lông viết trên blog của tác giả, có đoạn tiết lộ rằng, một nhà báo tại Hà Nội nhận định "nh ững l ời l ẽ quy ch ụp c ủa vài cán b ộ c ấp v ụ đã gây tâm t ư r ất nhi ều cho báo gi ới khi h ọ quy k ết c ả 3 n ội dung trong ki ến ngh ị ngày 17-4 c ủa các nhà trí th ức là "không có c ơ s ở và không đúng v ới tình hình th ực t ế. Hoàn toàn mang tính b ịa đ ặt và kích đ ộng."
Xin giới thiệu sau đây một đoạn ngắn trong bài viết ngày 28 tháng Tư trên blog Bút Lông.
“Vụ bauxite Tây Nguyên tưởng đã chìm xuống trong một sự đồng thuận đợi chờ sau khi Bộ Chính Trị có văn bản kết luận, nào ngờ làn sóng sục sôi lại dấy lên bởi chính một số người ủng hộ dự án!
Thật thế, nghe kể trong cuộc tiếp xúc báo chí mới đây, một số người của Bộ Công thương “mượn gió bẻ măng” nói rằng tiếng nói của họ từ nay chỉ là 1 chiều, không ai được phản biện bởi cơ quan cao cấp nhất đã ra kết luận. Thậm chí họ còn phát tán một tài liệu 16 trang, trong đó có những lời lẽ mang hàm ý xúc phạm đến một số nhà lãnh đạo lão thành, nhà khoa học khả kính từng góp ý cho đề án.
Vụ bauxite Tây Nguyên tưởng đã chìm xuống trong một sự đồng thuận đợi chờ sau khi Bộ Chính Trị có văn bản kết luận, nào ngờ làn sóng sục sôi lại dấy lên bởi chính một số người ủng hộ dự án!
blog Bút Lông
Một lãnh đạo [của một tờ báo tại Hà Nội] tâm sự, những lời lẽ quy chụp của vài cán bộ cấp vụ đã gây tâm tư rất nhiều cho báo giới khi họ quy kết cả 3 nội dung trong kiến nghị ngày 17-4 của các nhà tri thức là “không có cơ sở và không đúng với tình hình thực tế. Hoàn toàn mang tính bịa đặt và kích động.
Nhiều nhà báo lão thành tâm sự, sự lo ngại của dư luận khi triển khai bauxite ở Tây Nguyên không phải chỉ là các vấn đề kinh tế, môi trường, công nghệ, văn hoá… mà thực chất là ám ảnh ngàn năm của một dân tộc nhỏ bé bên cạnh một nước lớn ôm vọng bá quyền từ lâu muốn khống chế biển Đông và “mái nhà” Tây Nguyên.
Chính thế, những góp ý đầy tâm huyết ấy đã được BCT trân trọng ghi trong Thông báo số 245-TB/TW rằng: “Tiếp thu các ý kiến đúng đắn của các đồng chí nguyên lãnh đạo cấp cao của Đảng và Nhà nước, các nhà khoa học…” để rồi chỉ thị hàng loạt công việc phải làm. Rõ ràng các kiến nghịấy đã được cấp cao lắng nghe, thu nhận để tạo sự đồng thuận xã hội cao nhất, chứ đâu phải bịa đặt!
Chụp mũ một cách vô căn cứ và xúc phạm người khác như vậy thì ai mới là người gây kích động?
Mặt khác, khi nhiều nhà khoa học thắc mắc công trình quan trọng như vậy tại sao không xin ý kiến nhân dân thông qua Quốc Hội thì đại diện Bộ Công thương “phang” ngay “đấy là nội dung hoàn toàn sai trái.”
Họ lý lẽ các dự án này không có tiêu chí nào thuộc 5 tiêu chí theo Nghị quyết số 66/QH 11 ngày 29-6-2006 của Quốc hội cả. Đáng tiếc, tiêu chí thứ 4 ghi rõ “Dự án, công trình đầu tư tại địa bàn đặc biệt quan trọng đối với quốc gia về quốc phòng, an ninh…” là phải xin ý kiến Quốc hội.
Tại Thông báo số 245-TB/TW, Bộ Chính Trị chỉ rõ: “Tây Nguyên là khu vực nhạy cảm, cần đặc biệt quan tâm đến vấn đề an ninh, quốc phòng cho cả trước mắt và lâu dài, đến môi trường tự nhiên và môi trường văn hoá.”
Tác giả Bút Lông viết lời kết luận rằng “…cái cách “té nước theo mưa” của đại diện Bộ Công thương chứng tỏ sự thấp tầm theo kiểu “không thuộc bài” và chính điều đó đe doạ sự đồng thuận xã hội.”
Thưngỏ số 2
Trên website bauxitevietnam.info, do giới trí thức thực hiện, những người chủ trương đã gởi thêm một bức thư ngỏ, gọi là “thư ngỏ số 2,” để trả lời bản báo cáo của Bộ Công Thương.
Thư Ngỏ Số 2 có đoạn, rằng các tác giả phải dùng hình thức thư ngỏ vì “kinh nghiệm cho thấy quý vị rất hiếm khi – thậm chí không bao giờ – đối thoại với những người gửi thư tới quý vị, ngay cả những công dân có công lớn với đất nước như Đại tướng Võ Nguyên Giáp, cựu Thủ tướng Võ Văn Kiệt, cựu Đại sứ Nguyễn Trọng Vĩnh, … thì thư gửi tới quý vị đều không được phản hồi, vậy nên, việc viết thư ngỏ là biện pháp bất đắc dĩ mà chúng tôi phải lựa chọn để công khai cho đông đảo nhân dân xem và phán xét lập luận cùng thái độ của chúng tôi đúng hay sai.”
Tác giả bức thư ngỏ trả lời một số điểm được nêu trong báo cáo của Bộ Công Thương, bao gồm vấn đề công khai hóa các dự án bauxite, vấn đề môi trường, vấn đề công nghệ của người Trung Quốc, cùng một số ý kiến liên quan đến quan điểm phát triển hiện nay, nhất là đối với khu vực Tây Nguyên.
Nhân dân Việt Nam đã biết dựng nước thì cũng biết giữ nước. Nhân dân Việt Nam từng trải nhiều ách nô lệ, chắc chắn không một ai vì quyền lợi riêng mà bênh "bên đối tác" và phản bội lại dân tộc mình.
trích Thư ngỏ số 2
Bản báo cáo có đoạn, chứng minh rằng "Tình hình c ụ th ể cho th ấy nhân dân Vi ệt Nam thông qua Qu ốc H ội, c ơ quan quy ền l ực t ối cao c ủa mình, ch ưa h ề có d ịp bi ểu quy ết v ề ch ủ tr ương làm bauxite ở Tây Nguyên.
N ếu bên "cam k ết qu ốc t ế" th ực s ự tôn tr ọng quy ết đ ịnh c ủa c ả dân t ộc Vi ệt Nam, thì đó là đi ều t ốt cho h ọ. Còn không, nhân dân Vi ệt Nam đã bi ết d ựng n ư ớc thì cũng bi ết gi ữ n ư ớc. Nhân dân Vi ệt Nam t ừng tr ải nhi ều ách nô l ệ, ch ắc ch ắn không m ột ai vì quy ền l ợi riêng mà bênh "bên đ ối tác" và ph ản b ội l ại dân t ộc mình."
Thư ngỏ cũng có đoạn, là "N ếu có ai đó đã nói 'không khai thác bauxite b ằng m ọi giá,' thì mong r ằng đó là l ời nói chân thành. Ng ư ời bi ết nghĩ nh ư th ế hãy đ ấu tranh ch ống l ại l ối suy nghĩ ki ểu c ờ b ạc, đem dân t ộc ra đ ặt 50/50 vào m ột canh b ạc ch ắc gì đã năm ăn năm thua?"
Các tác giả bày tỏ, rằng bức thư"ch ứa đ ựng nh ững l ời tâm huy ết c ủa nh ững con ng ư ời ch ỉ mu ốn r ảnh rang làm công vi ệc sáng t ạo âm th ầm c ủa mình, không m ột m ảy may thu vén cho riêng mình trong v ụ vi ệc liên quan đ ến d ự án khai thác bauxite, s ản xu ất alumin."
Cuộc vận động ngọan mục
Cũng xin được nhắc lại, là bản kiến nghị và phong trào ký tên vào kiến nghị được đề xướng hồi trung tuần tháng Tư vừa rồi. Vào thời điểm ấy, giáo sư Nguyễn Huệ Chi, một trong những người chủ trương, đã nói với đài chúng tôi, rằng “bản kiến nghị nói lên tất cả nguyện vọng của những người đủ mọi tầng lớp.”
"Chúng tôi quy ết đ ịnh th ảo m ột ki ến ngh ị nói lên t ất c ả nguy ện v ọng c ủa nh ững ng ư ời đ ủ m ọi t ừng l ớp, nh ưng mà t ất nhiên trong đó thì ng ư ời trí th ức ph ải là ng ư ời tiêu bi ểu, b ởi vì qu ốc gia lâm nguy th ất phu h ữu trách. Th ất phu ở đây ph ải hi ểu là nh ững ng ư ời tinh hoa, cho nên chúng tôi nh ắm đ ến đ ối t ư ợng trí th ức.
Lá th ư ki ến ngh ị ấy chúng tôi th ảo ra và g ửi đi cho nh ững đ ịa ch ỉ tin c ậy, thì ch ỉ g ửi cho 15 đ ịa ch ỉ thôi, nh ưng sau 3 ngày thì tôi không ng ờ là gi ới trí th ức trong n ư ớc và ngoài n ư ớc h ư ởng ứng r ất là đông.
Và đ ến chi ều ngày 16-4-2009 các e-mail g ửi v ề đ ể vào danh sách chúng tôi t ập h ọp đ ư ợc 135 ng ư ời, mà trong s ố đó có nh ững tên tu ổi tiêu bi ểu cho gi ới khoa h ọc, gi ới ngh ệ thu ật, văn hóa c ủa c ả n ư ớc cũng nh ư c ủa n ư ớc ngoài.
Ví d ụ nh ư ở trong n ư ớc có Giáo s ư Tr ần Văn Khê, Giáo s ư Hoàng T ụy, Giáo s ư Phan Đình Di ệu, hay là ngay c ả nh ững đ ại bi ểu Qu ốc H ội nh ư là anh Nguy ễn Lân Dũng. Ở n ư ớc ngoài thì có nh ững ng ư ời nh ư anh Vũ Quang Vi ệt là m ột chuyên gia c ủa Liên Hi ệp Qu ốc, anh Nguy ễn Văn Tu ấn là m ột chuyên gia v ề x ương ở Australia, anh Ph ạm Xuân Yêm, các anh ở Paris VII r ất đông."
Có người nhận định, rằng ý kiến kết luận liên quan đến vụ bauxite do Bộ Chính Trị Đảng Cộng Sản đưa ra gần đây, và chỉ đưa ra sau khi có phong trào ký tên vào bản kiến nghị của giới trí thức cùng hàng loạt những phản biện của báo giới Việt Nam, cho thấy đang hiện hữu một cuộc vận động xã hội ngược dòng ngoạn mục.
Ngoạn mục vì, cuộc vận đồng này, ngược dòng, mà thành công!