Khía cạnh pháp lý của vụ án có lẽ là điều mà báo giới quan tâm nhất vì sự thật cho thấy mọi ký giả làm việc trong các tờ báo do nhà nước quản lý đều là công chức theo đúng nghĩa của nó.
Vậy thì khi hai ký giả bị bắt có được luật báo chí bảo vệ hay không trong khi đang tác nghiệp? Hay họ sẽ bị xét xử như một công chức trong khi đang thi hành công vụ?
Mặc Lâm phỏng vấn Luật sư Lê Công Định, Trưởng chi nhánh Văn Phòng Luật Sư YKVN tại Thành Phố Hồ Chí Minh để biết thêm chi tiết:
Ngạc nhiên với quyết định khởi tố
Mặc Lâm: Thưa luật sư, việc bắt giữ hai nhà báo của Thanh Niên và Tuổi Trẻ mới đây, đứng trên khía cạnh luật pháp thì Luật Sư nhận thấy là nó có phù hợp với pháp luật hiện hành hay không?
Luật sư Lê Công Định: Tôi thì không có đọc cụ thể những tài liệu liên quan đến vụ án cho nên tôi khó có thể đưa ra một nhận định chính xác được, nhưng mà, theo những gì báo chí tường thuật, đặc biệt là khi tôi biết được hai nhà báo bị khởi tố về một tội danh liên quan đến việc là lợi dụng chức vụ - quyền hạn đề thu lợi cá nhân thì tôi hơi ngạc nhiên về điều đó, bởi vì việc họ đi thu thập tin tức là hoàn toàn làm theo cái nghiệp vụ đã có của họ, chứ còn bảo rằng họ lợi dụng chức vụ - quyền hạn để mà trục lợi thì ở đây nếu mà trục lợi thì họ đã có nhận một số tiền nào đó hay là như thế nào, mà đàng này chỉ là đóng một vai trò mà báo chí vẫn phải làm, đó là đưa tin cho các độc giả và cho dư luận mà thôi. Thì như vậy tôi không tìm thấy được một động cơ nào gọi là trục lợi cá nhân ở đây hết, nên tôi rất ngạc nhiên.
Chính cái điều mà truy tố này thì nó lại nằm ở trong cái nhóm các tội phạm về tham nhũng. Những cái tội này thì theo như anh biết đó, tức là nó chỉ liên quan tới những quan chức đang có chức quyền thôi. Tôi không nghĩ là nhà báo lại có các chức quyền gì ở đây.
LS Lê Công Định<br/>
Hơn nữa, chính cái điều mà truy tố này thì nó lại nằm ở trong cái nhóm các tội phạm về tham nhũng. Những cái tội này thì theo như anh biết đó, tức là nó chỉ liên quan tới những quan chức đang có chức quyền thôi. Tôi không nghĩ là nhà báo lại có các chức quyền gì ở đây.
Mặc Lâm: Còn theo Luật Báo Chí thì sao thưa Luật Sư? Liệu việc họ bị truy tố về hình sự khi đưa tin sai, cũng như là không kiểm chứng nguồn tin và gây hậu quả cho cuộc điều tra thì có phù hợp hay không?
Luật sư Lê Công Định: Theo Luật Báo Chí thì có những quy định là trong trường hợp đưa tin sai chẳng hạn là do những nguồn tin không chính xác, thì cái nghĩa vụ nhà báo cũng như tờ báo là phải có đính chính, và nếu có cái thiệt hại cho một cá nhân nào hay là cho một tổ chức nào đó thì họ phải bồi thường theo pháp luật dân sự.
Tức là Luật Báo Chí đã nói rất rõ về cái đó. Điều đó có nghĩa là gì? Tức là riêng với cái tội lợi dụng chức vụ thì nó đã loại trừ cái việc áp dụng cho các nhà báo rồi. Do đó, dùng cái này để mà truy tố các nhà báo hoặc là khởi tố nhà báo thì rõ ràng là họ đã không đọc kỹ Luật Báo Chí và cần phải biết rằng Luật Báo Chí là một cái luật riêng.
Có một nguyên tắc rằng là một khi đã có luật chung và có luật riêng thì người ta thường phải áp dụng luật riêng chứ không có áp dụng luật chung tổng quát được.
Cho nên tôi nghĩ rằng khi mà khởi tố vụ án này thì có lẽ cơ quan điều tra chưa tham khảo kỹ luật riêng, đó là Luật Báo Chí.
Cơ quan hành pháp vi phạm pháp luật?
Mặc Lâm: Thưa Luật Sư, thực tế cho thấy mọi tờ báo tại Việt Nam hiện nay đều hoạt động dưới các cơ quan của nhà nước và vì vậy ký giả được xem là công chức khi họ đang làm việc. Từ đó nảy ra câu hỏi: liệu hai ký giả phải được xét xử như họ đang tác nghiệp hay đang thi hành công vụ?
Luật sư Lê Công Định: Tất nhiên là họ là những người công chức theo luật về công chức, nhưng mà cần phải xem xét cẩn thận là khi khởi tố họ với một tội danh nào đó thì cái tội đó nó có áp dụng trong trường hợp cụ thể nào của họ hay không.
Thì cái tội lợi dụng chức vụ - quyền hạn nằm trong cái chương về tội tham nhũng là chỉ áp dụng đối với những công chức mà đang có quyền hành trong tay, và thay vì họ phải thực hiện công việc luật định của họ thì đàng này họ không làm như vậy, mà họ làm chỉ để trục lợi cá nhân.
Với nhà báo, nếu họ là công chức thì Luật Báo Chí sẽ áp dụng chứ không phải là dùng luật hình sự. Trong trường hợp đó thì tôi thấy rằng việc khởi tố như vậy rõ ràng là vi phạm pháp luật nữa là khác.
LS Lê Công Định<br/>
Còn ở đây chúng ta xét cái động cơ thì không có, và như tôi nói hồi nãy là Luật Báo Chí đã mặc nhiên loại trừ cái việc các nhà báo có thể đưa tin sai, và Luật Báo Chí cũng nói rất rõ là trong những trường hợp họ đưa tin sai và gây thiệt hại như vậy thì luật áp dụng ở đây là về dân sự, có nghĩa rằng Luật Báo Chí đã loại trừ luôn luật hình sự ra. Thì như vậy ngay cả khi các nhà báo dù họ là công chức đi nữa thì không thể áp dụng luật hình sự trong trường hợp này đối với họ được.
Và công chức thì có nhiều loại công chức, thì luật hình sự vẫn áp dụng đối với những loại công chức khác, nhưng mà riêng với nhà báo nếu họ là công chức thì Luật Báo Chí sẽ áp dụng chứ không phải là dùng luật hình sự. Trong trường hợp đó thì tôi thấy rằng việc khởi tố như vậy rõ ràng là vi phạm pháp luật nữa là khác.
Mặc Lâm: Trong trường hợp không xác định được tội danh của hai nhà báo thì cơ quan nào có trách nhiệm đình chỉ việc điều tra để trả tự do cho họ, thưa Luật Sư?
Luật sư Lê Công Định: Theo Luật Tố Tụng Hình Sự thì nó có hai khả năng xảy ra. Thứ nhứt là chính cơ quan điều tra họ nhận được sự sơ sót này và họ chấm dứt điều tra, hoặc khả năng thứ hai là khi mà sự việc được đưa đến Viện Kiểm Sát để mà xem xét thì chính Viện Kiểm Sát là cơ quan kiểm soát lại việc thực thi luật của cơ quan điều tra có đúng hay không, thì chính Viện Kiểm Sát nếu mà họ phát hiện là trường hợp này áp dụng luật không đúng, hoặc là không có dấu hiệu phạm tội cũng như là cái tội phạm chưa đạt được đầy đủ các yếu tố cấu thành của nó, thì Viện Kiểm Sát có thể ra một quyết định đình chỉ việc điều tra và khởi tố và cũng như là truy tố.
Mặc Lâm: Xin cám ơn Luật sư Lê Công Định về thời gian ông dành cho chúng tôi hôm nay.