Nhân dịp này nguyên thủ quốc gia các nước lân cận hội tụ về Ba Lan.
Nữ Thủ tuớng Đức Angela Merkel nói trong lễ kỷ niệm về ‘ý nghĩa lịch sử’ của chuyển đổi tại Ba Lan và mùng 4 tháng 6 không chỉ là ngày vui của Ba Lan mà của cả Châu Âu.
Tương tự như vậy, nguyên thủ quốc gia các nước khác như Bulgaria, Lituania, Romania dùng các mỹ từ tôn vinh công trạng của Ba Lan.
Biểu tượng cho cuộc cách mạng, xuất thân từ Tiệp, ông Vaclav Havel thì nói mùng 4 tháng 6 trên hết phải là cơ hội để gửi tới các quốc gia còn đang bị kìm kẹp thông điệp tự do.
Nâng cốc cho tự do
Tại Ba Lan, trong những ngày qua, chúng tôi có cơ hội tham gia các hoạt động kỷ niệm sự kiện lịch sử này, vốn được tổ chức rầm rộ trên cả nước, với rất nhiều hình thức khác nhau, từ các hội thảo chuyên gia, các buổi lễ long trọng, tới các buổi hòa nhạc mở thu hút hàng vạn khán giả, rồi bao nhiêu chiến dịch huy động trường học, các tổ chức phi chính phủ tham gia kỷ niệm ngày bầu cử với khẩu hiệu: ‘nâng cốc cho tự do’ hay: ‘cùng nhau 1989 – 2009 và xa hơn nữa’…
Không thể không cảm nhận không khí hân hoan của người dân. Họ tự hào về vai trò đặc biệt của Ba Lan và người Ba Lan trong chuyển biến lịch sử cận đại Châu Âu.
Tham gia các hoạt động kỉ niệm, chúng tôi có mặt trên quảng trường Hiến Pháp giữa trung tâm thủ đô Ba Lan, gặp các nhân vật kỳ cựu của Phong trào Đoàn Kết tại một tụ điểm là quán cà-phê với tên gọi rất trung hợp với quá khứ của nó, ‘Niespodzianka’ (Bất ngờ), nơi 20 năm trước được dùng làm ‘trụ sở’ của Ban bầu cử của Công Đoàn Đoàn Kết.
Trong thời kỳ gay cấn chúng tôi còn tẩy chay đài truyền hình và sàn diễn để phản đối kiểm duyệt. Chính vì sự quả quyết của nghệ sĩ, chúng tôi tạo được không gian cho nghệ thuật và nghệ thuật trở thành chốn nương tựa quan trọng của cuộc sống người dân những năm tháng độc tài.
Bà Maja Komorowska
‘Bất ngờ’ vì 20 năm trước, chính đảng cộng sản từng kết luận trước bầu cử rằng phần thắng sẽ thuộc về mình và yên tâm cho phép tổ chức bầu cử tự do.
Còn bất ngờ của chúng tôi trong lễ kỷ niệm là được gặp thủ tướng đầu tiên của Ba Lan, ông Tadeusz Mazowiecki và nữ diễn viên lừng danh, Maja Komorowska từng nhập vai trong nhiều phim, kịch vốn bị chính quyền cộng sản trước kia coi là nhạy cảm, chúng tôi đặt câu hỏi về các họat động nghệ thuật của nghệ sĩ thời kìm kẹp.
Bà Maja Komorowska tâm sự:
"Chúng tôi, ngh ệ sĩ, ph ải s ống d ưới ch ế đ ộ c ộng s ản và trong su ốt quá trình đó, ngh ệ thu ật b ị ki ểm duy ệt. Nh ưng s ẽ không công b ằng n ếu nói, r ằng ngh ệ thu ật không phát tri ển h ồi c ộng s ản. Ngh ệ thu ật phát tri ển b ởi các ngh ệ sĩ chúng tôi có ph ương pháp riêng đ ể qua m ặt ki ểm duy ệt, và chúng tôi th ể hi ện trí tu ệ, s ự kh ẳng khái c ủa mình trong nh ững năm tháng gian tuân c ủa thi ết quân lu ật.
Trong th ời kỳ gay c ấn chúng tôi còn t ẩy chay đài truy ền hình và sàn di ễn đ ể ph ản đ ối ki ểm duy ệt. Chính vì s ự qu ả quy ết c ủa ngh ệ sĩ, chúng tôi t ạo đ ược không gian cho ngh ệ thu ật và ngh ệ thu ật tr ở thành ch ốn n ương t ựa quan tr ọng c ủa cu ộc s ống ng ười dân nh ững năm tháng đ ộc tài."
Chúng tôi cứng rắn và cẩn trọng. Qua hành vi hòa bình, bất bạo động của mình, chúng tôi đã giải thể cả một đế chế lớn nhất là cộng sản. Ở Ba Lan người ta có câu "giọt nước chảy mãi thì đá cũng phải mòn", đó cũng là điều tôi muốn chúc người dân Việt Nam và người của mọi quốc gia chưa có dân chủ, tự do.
Ông Tadeusz Mazowiecki
Ba Lan không cộng sản
Người ta nâng ly và hân hoan hát bài chúc tụng ‘Trăm tuổi’ đón mừng thủ tướng không cộng sản đầu tiên của Ba Lan Tadeusz Mazowiecki tới thăm lại nơi mà đầu não của phong trào Đoàn Kết 20 năm trước tụ họp chuẩn bị cho bầu cử tự do.
Riêng cho đài RFA, ông Tadeusz Mazowiecki nói chìa khóa của thành công là cứng rắn và thận trọng:
"Chúng tôi c ứng r ắn và c ẩn tr ọng. Qua hành vi hòa bình, b ất b ạo đ ộng c ủa mình, chúng tôi đã gi ải th ể c ả m ột đ ế ch ế l ớn nh ất là c ộng s ản. Ở Ba Lan ng ười ta có câu "gi ọt n ước ch ảy mãi thì đá cũng ph ải mòn", đó cũng là đi ều tôi mu ốn chúc ng ười dân Vi ệt Nam và ng ười c ủa m ọi qu ốc gia ch ưa có dân ch ủ, t ự do."
Nhân dịp này, người ta vẫn bàn luận và nghiên cứu rất nhiều về sự kiện trọng đại là bầu cử tự do đưa tới thắng thế cho phe dân chủ dù trước đó, với 35% ghế quốc hội theo thỏa thuận Bàn Tròn, phe dân chủ chịu nhận phần lép vế. Vai trò của nhà thờ và Giáo Hoàng người Ba Lan, John Paul II, vẫn được ghi nhận như một điều kiện tất yếu và không thể phủ nhận của sự chuyển đổi tưởng như không thể có tại Ba Lan 20 năm trước.
(Vân Anh, thông tín viên RFA t ại Ba Lan)