Ngay sau đó Bộ Chính Trị đưa ra nghị quyết yêu cầu rà soát lại dự án, nhưng vẫn cho phép khai thác trong điều kiện phải xem xét lại một số vấn đề. Mặc Lâm tìm hiểu ý kiến những người đã ký vào bản kiến nghị qua bài viết sau đây.
Việc khai thác bauxite vẫn đang gây tranh cãi nhiều nhất hiện nay. Dư luận nhiều chiều vẫn âm ỉ qua các vấn đề từ hiệu quả kinh tế đến môi trường, từ nguy cơ an ninh quốc phòng đến mối quan ngại về sự biến đổi đời sống cư dân địa phương, vẫn là những đề tài lớn đang nằm trên những bàn viết của giới trí thức Việt Nam trong cũng như ngoài nước.
Ngày 24 Tháng Tư vừa qua, ông Trương Tấn Sang - Thường Trực Bộ Chính Trị đã thay mặt Bộ Chính Trị, cơ quan tối cao của đảng Cộng Sản Việt Nam, ký nghị quyết liên quan đến vấn đề này.
Chúng tôi thấy những mâu thuẫn, ở trên thì nói là lắng nghe các nhà khoa học, lắng nghe các vị cán bộ lão thành, nhưng mà ở dưới thì cứ quyết định tiếp tục khai thác ở hai địa điểm Tân Rai và Nhân Cơ. Đó là những việc làm cho mọi người cảm thấy bất an.
GS Nguyễn Huệ Chi
Nghị quyết trước tiên khẳng định lại lời tuyên bố của thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, nói chủ trương thăm dò, khai thác, chế biến bauxite là nhất quán và là chủ trương lớn của đảng và nhà nước Việt Nam. Tiếp theo, điểm đáng chú ý là Bộ Chính Trị lưu ý các kế hoạch và triển khai dự án phải dựa trên cơ sở hiệu quả tổng thể, gồm cả hiệu quả kinh tế lẫn xã hội, và an ninh quốc phòng. Nghị quyết cũng yêu cầu phải sử dụng thiết bị công nghệ hiện đại trên thế giới.
Tiếp thu ý kiến
Giáo sư-Tiến sĩ Nguyễn Lân Dũng, đại biểu Quốc Hội, người ký tên vào bản kiến nghị gửi Quốc Hội vài ngày trước đây, đã cho biết ý kiến của ông trước nghị quyết của Bộ Chính Trị như sau:
"Cái nghị quyết của Bộ Chính Trị thì đã nói rất rõ là tiếp thu ý kiến của các vị lãnh đạo lão thành và các nhà khoa học. Và trong nghị quyết đó thì những điều gì chúng tôi mong muốn đều được giải đáp, thí dụ như vấn đề là sử dụng người lao động Việt Nam chứ không phải sử dụng người lao động nước ngoài, chỉ có chuyên gia nước ngoài thôi, thí dụ như việc bảo đảm chặt chẽ chuyện bảo vệ môi trường thì làm từ từ, rút kinh nghiệm, hay tinh thần tiếp thu ý kiến của các vị lãnh đạo lão thành và các nhà khoa học.
Tôi nghĩ cái nghị quyết đó rất đầy đủ, đáp ứng được những nguyện vọng mà mọi người băn khoăn, thí dụ như vấn đề an ninh, vấn đề môi trường thì bản nghị quyết đó nhấn mạnh rất rõ rệt về hai khía cạnh đó."
GS Nguyễn Huệ Chi, người chủ trương kêu gọi mọi người mọi giới ký tên vào bản kiến nghị, cho biết Tháng Năm sắp tới thì Quốc Hội mới nhóm họp và ông đưa ý kiến về nghị quyết của Bộ Chính Trị lần này như sau:
"Chúng tôi cũng chưa biết tính thế nào bởi vì Bộ Chính Trị - Đảng Cộng Sản Việt Nam vừa mới ra một thông cáo nói về việc rà soát lại các dự án khai thác bô-xít ở Tân Rai và ở Nhân Cơ, và có hứa là kiểm tra những bộ phận người nước ngoài đã vào làm việc này ở Tân Rai và ở Nhân Cơ gì đây. Thế có nghĩa là anh chưa hề nhận người nước ngoài nhưng mà người nước ngoài đã vào rồi, thì đó là điều mà tôi nghĩ 15 người trong Bộ Chính Trị chấp thuận rồi và vì vậy chúng tôi thấy việc đưa ra kiến nghị để phản ánh lòng dân vẫn là hết sức cần thiết."
Nhà văn Nguyên Ngọc, người theo dõi vụ việc ngay từ đầu và cũng có những phản biện được xem là rất gay gắt, cho biết những nhận xét của mình:
"Theo tôi thì kết quả nó cũng có khá hơn, có tốt hơn, những ý kiến của xã hội cũng đã được lắng nghe. Có lẽ là lần đầu tiên tiếng nói của xã hội dân sự được lắng nghe cũng khá là nghiêm túc. Nói chung là người ta phải thấy, phải rà soát lại toàn bộ cái dự án lớn, tại vì đây là cái chuyện rất lớn."
Riêng tôi thì tôi tin thế này, giám sát chặt chẽ thì sẽ đi đến kết luận là không nên làm, cả về kinh tế, về môi trường, về công nghệ, về xã hội, về an ninh quốc phòng đều không ổn cả.
Nhà văn Nguyên Ngọc
Nghị quyết của Bộ Chính Trị nêu lên những mặt nhạy cảm về quốc phòng, đặc biệt là khu vực Tây Nguyên. Bộ Chính Trị cũng chú ý đến việc người nước ngoài lao động tại Việt Nam, đề ra việc chú trọng sử dụng lao động trong nước. Tất cả những nội dung vừa nói hoàn toàn phù hợp với những phản biện của giới khoa học và môi trường, chỉ có điều khiến dư luận ngạc nhiên là kết luận của nghị quyết này vẫn cho phép lấy hai địa điểm Nhân Cơ và Tân Rai làm thí điểm mà theo nội dung thì vừa khai thác vừa rút kinh nghiệm.
Nhưng vẫn tiến hành khai thác
Tuy đồng tình với những lắng nghe của Bộ Chính Trị nhưng nhà văn Nguyên Ngọc cũng đưa ra những tin tức mà ông có được về sự thật đang xảy ra tại khu vực khai thác. Ông nói:
"Mấy hôm nay thì cũng có tin là ở trên đó người ta đang tiến hành gấp rút. Tôi sợ rằng người ta vội vã làm việc này một cách hình thức cho nó xong chớ người ta vẫn khởi công. Tức tình hình nó diễn ra, tức là nó diễn ra một sự dằng co. Theo tôi là có mặt hình thức, nhưng mặt khác nó cũng phản ánh một tương quan dằng co như thế."
Và sự dằng co này theo nhà văn Nguyên Ngọc là phản ảnh của những sự thật khác chung quanh việc khai thác một cách vội vã nguồn lợi nhuận vô cùng lớn lao này.
"Theo tôi, người ta vẫn giữ ý định của người ta muốn làm vì do những áp lực hay do những cái gì đấy ... cho nên cái thông báo nó cũng phản ánh một sự dằng co. Thế còn trong cụ thể là vừa rồi có quyết định lấy Tân Rai làm thí điểm. Mặc dù ý kiến của riêng tôi và một số anh em nữa thấy cái thí điểm như thế là nó to quá. Ở đấy có đến 600.000 tấn/năm mà. Và cũng có ý kiến cho thế này, lấy Tân rai và lấy Nhân Cơ làm thí điểm nhưng mà làm thí điểm thì làm một cái chớ việc chi làm hai cái, tại vì tài nguyên thì cũng là bô-xít đó thôi, bô-xít Tây Nguyên đó thôi chớ không phải loại bô-xít như ở phía Bắc. Thứ hai nữa là công nghệ thì cũng là công nghệ đó, người mà làm cũng là người đó, thế thì chuyện chi mà phải làm hai cái. Tức là cái đó nó cũng phản ánh cái điều tức là người ta vẫn tiếp tục làm."
GS Nguyễn Huệ Chi nhận xét rằng đối với một xã hội đang tiến dần lên xã hội dân sự thì việc lắng nghe của Bộ Chính Trị, cơ quan quyền lực nhất nước, là một chỉ dấu tốt và hiển nhiên rằng người dân cũng cần phải có chủ kiến trước vận mệnh của dân tộc mình:
"Cái điều mà nó đặt ra khiến cho người ta băn khoăn khi đọc cái quyết nghị của Bộ Chính Trị và người dân thì bây giờ theo tôi nghĩ một xã hội đã bắt đầu có mầm mống của xã hội dân sự thì phải có chủ kiến của mình chứ và được bày tỏ chủ kiến chứ. Chứ chẳng lẽ cứ một cái nghị quyết là mọi người đều im re mà không còn được nói gì hay sao? Chúng tôi thấy những mâu thuẫn, ở trên thì nói là lắng nghe các nhà khoa học, lắng nghe các vị cán bộ lão thành, nhưng mà ở dưới thì cứ quyết định tiếp tục khai thác ở hai địa điểm Tân Rai và Nhân Cơ. Đó là những việc làm cho mọi người cảm thấy bất an."
Thế có nghĩa là anh chưa hề nhận người nước ngoài nhưng mà người nước ngoài đã vào rồi, …
GS Nguyễn Huệ Chi
Dư luận đưa ra giải pháp là cần phải có một nhóm chuyên gia độc lập phối hợp với người dân để tham gia vào việc giám sát dự án, trước ý kiến này nhà văn Nguyên Ngọc cho biết:
"Riêng tôi thì tôi tin thế này, giám sát chặt chẽ thì sẽ đi đến kết luận là không nên làm, cả về kinh tế, về môi trường, về công nghệ, về xã hội, về an ninh quốc phòng đều không ổn cả."
Và trong khi chờ đợi Quốc Hội thẩm định bản kiến nghị của giới trí thức, GS Nguyễn Huệ Chi cho biết bản kiến nghị này vẫn đang được để trên mạng và hơn một ngàn chữ ký mới đã tiếp tục ký vào sau khi nghị quyết của Bộ Chính Trị loan tải trên báo chí:
"Từ khi mà có cái thông báo của Bộ Chính Trị cho đến bây giờ người đăng ký vẫn tiếp tục, liên tục đăng ký."
Nghị quyết của Bộ Chính Trị tuy được ra với nhiều chi tiết nhưng không nêu rõ ai và cơ quan nào sẽ là người chịu trách nhiệm trực tiếp trước các yêu cầu khắt khe mà bản nghị quyết nêu lên.
Tin tức mới nhất cho biết trong khi chờ đợi vấn đề ngã ngũ, Tập Đoàn Than và Khoáng Sản Việt Nam (TKV) vẫn khai thác hai địa điểm này cùng với đối tác Trung Quốc đã thắng thầu trước đây.