Tại một cuộc hội thảo vừa qua ở Hà Nội, tiến trình tái cấu trúc nền nông nghiệp và phát triển nông thôn mới vẫn là hai vấn đề thiết yếu nhưng kết quả thì chưa được như mong đợi.
Diễn giả chính là tiến sĩ Đặng Kim Sơn, Viện Trưởng Viện Chiến Lược Nông Nghiệp, chuyên viên tư vấn Bộ Nông Nghiệp Và Phát Triển Nông Thôn, phân tích những cái được bên cạnh những điều cần tập trung thực hiện nhằm khắc phục những trở ngại mà Việt Nam đang phải đối diện:
Hai nội dung mà mọi người quan tâm nhất hiện nay, một là tái cấu trúc ngành nông nghiệp, hai là chương trình phát triển nông thôn mới. Một cái liên quan đến kinh tế và một cái liên quan đến xã hội.
Có thể nói nông nghiệp Việt Nam đang bước vào giai đoạn đổi mới rất quan trọng có thể so sánh với giai đoạn đổi mới cách đây gần 30 năm, lúc mà chuyển từ kinh tế hợp tác xã sang phát triển kinh tế của các hộ gia đình. Bây giờ bước sang giai đoạn đầu tư vào đấy là khoa học công nghệ và quản lý, chuyển cạnh tranh bằng giá thấp với những hàng hóa chất lượng thấp nhưng mà khối lượng nhiều, sang cạnh tranh bằng giá cao hơn với nông sản có chất lượng cao hơn và có giá trị gia tăng cao hơn. Có thể nói đây là bước chuyển mình vô cùng quan trọng . được gọi là quá trình tái cơ cấu ở lãnh vực nông nghiệp.
Trong 30 năm qua, nói chung phần lớn người nghèo Việt Nam sống ở nông thôn, nhờ phát triển nông nghiệp tăng trưởng rất tốt, có thể nói Việt Nam là một trong những nước có tỷ lệ xóa đói giảm nghèo với tốc độ khá nhanh trên thế giới. Mỗi một năm khoảng 2% thoát khỏi đói nghèo.
Thanh Trúc: Phải chăng ông muốn chứng minh rằng tiến trình tái cấu trúc nông nghiệp là tiền đề và cũng là gốc rễ của chương trình xây dựng nông thôn mới, thưa ông?
TS Đặng Kim Sơn: Sau một giai đoạn phát triển nhờ cải thiện đời sống thì bây giờ người ta bắt đầu suy nghĩ nhiều về một xã hội văn minh hơn, một môi trường trong sạch hơn, một nền văn hóa tốt đẹp hơn. Từ đó ý tưởng xây dựng phong trào nông thôn mới ra đời.
Hiện nay đô thị có mức sống gấp đôi ở nông thôn thì làm thế nào đưa nông thôn lên theo kịp? Bởi vì hiện nay 70% dân số Việt Nam vẫn sống ở nông thôn thì đây là câu hỏi đặt ra và được trả lời bằng chương trình nông thôn mới. Xây dựng các công trình phúc lợi cho nông dân ở nông thôn, xây dựng các hệ thống dịch vụ công ích, bệnh viện, trường học, y tế văn hóa…. Cho người dân ở nông thôn, đặc biệt thay đổi cách sống, cách làm việc của cư dân nông thôn để nó phù hợp với cuộc sống của xã hội hiện đại.
Về nội lực ngành nông nghiệp cái khởi điểm ban đầu rất là thấp, qui mô hộ nông dân nhỏ quá, khoảng nửa hecta cho một hộ gia đình thì diện tích qui mô trang trại của Việt Nam có lẽ là vào loại nhỏ nhất trên thế giới và Đông Nam Á. Thế thì khó mà cơ giới hóa được, khó mà sản xuất lớn được
TS Đặng Kim Sơn
Có thể nói 5 năm vừa qua bộ mặt nông thôn thay đổi rất rõ rệt. Từ nước sạch đến đường xá trong làng đến các công trình văn hóa phúc lợi. Chính phủ chưa tiến hành một chương trình điều tra qui mô nhưng số liệu thống kê năm vừa qua cho thấy tốc độ tăng trưởng nông nghiệp là khá hẳn so với trước đây. Năm vừa qua Việt Nam xuất khẩu 31 tỷ đô la về nông sản, đạt kỷ lục xưa nay trong một năm nói chung là rất khó khăn. Nhìn chung kết quả, triển vọng và thành tựu nông nghiệp vùng nông thôn khá rõ. Có lẽ trong các ngành kinh tế hiện nay thì ngành nông nghiệp là ngành tốt nhất của Việt Nam.
Thanh Trúc: Thưa tiến sĩ Đặng Kim Sơn, rõ ràng tái cấu trúc nông nghiệp và phát triển nông thôn mới là hai kế hoạch mà Việt Nam phải thực hiện. Theo ông đâu là khó khăn và trở ngại cần khắc phục?
TS Đặng Kim Sơn : Hiện ngành nông nghiệp phải đương đầu với cả hai mảng khó khăn. Thứ nhất là mảng khó khăn nội tại. Về nội lực ngành nông nghiệp cái khởi điểm ban đầu rất là thấp, qui mô hộ nông dân nhỏ quá, khoảng nửa hecta cho một hộ gia đình thì diện tích qui mô trang trại của Việt Nam có lẽ là vào loại nhỏ nhất trên thế giới và Đông Nam Á. Thế thì khó mà cơ giới hóa được, khó mà sản xuất lớn được.
Thứ hai, cơ sở hạ tầng vùng nông thôn ở mình rất lạc hậu. Mặc dù hiện nay phong trào xây dựng nông thôn mới làm trong thôn bản thì tốt nhưng hệ thống đường trục chính, các đường vận tải, thì vẫn còn thiếu. Ví dụ đồng bằng sông Cửu Long thì gạo rồi cá da trơn rồi hoa trái là vẫn phải chở về thành phố Hồ Chí Minh rồi mới đưa qua cảng Sài Gòn để xuất khẩu chứ chưa khai thác được cảng Cần Thơ.
Trên Tây Nguyên cũng vậy, cà phê, cao su, hạt tiêu, hạt điều… cũng không thể chuyển thẳng ra biển ở Khu 5 là vùng đất gần đấy mà lại phải chuyển về thành phố Hồ Chí Minh rồi mới đưa đi. Vì chúng ta không có đường sắt, không có đường cao tốc để phục vụ vận chuyển.
Ngoài cơ sở hạ tầng còn nhiều vướng mắc như thế thì khoa học công nghệ của chúng ta còn lạc hậu. So với các nước thì mức độ đầu tư khoa học công nghệ rồi trình độ khoa học công nghệ là thường. Một điểm rất quan trọng là mức độ đầu tư cho nông nghiệp vẫn còn thấp. Gần đây có tình trạng rất mới là một số doanh nghiệp lớn bắt đầu chuyển sang đầu tư vào nông nghiệp nhưng nhìn chung rất ít, vài phần trăm. Đầu tư nước ngoài vào nông nghiệp hầu như không đáng kể. Nói chung đầu tư toàn xã hội cho nông nghiệp là rất thấp so với công sức đóng góp rất lớn của nông nghiệp.
Đối với chiến lược của đất nước thì phát triển công nghiệp, phát triển dịch vụ cũng phải gắn với thế mạnh đó. Phải phát triển những ngành công nghiệp chế biến nông sản, phải phát triển những ngành công nghiệp để thúc đẩy kinh tế nông thôn
TS Đặng Kim Sơn
Thanh Trúc : Thưa còn những trở ngại bên ngoài mà ông gọi là khách quan?
TS Đặng Kim Sơn: Về khó khăn bên ngoài thì thứ nhất là biến đổi khí hậu. Những năm gần đây thì tốc độ biến đổi khí hậu rất nhanh, xâm nhập mặn ở đồng bằng sông Cửu Long rất mạnh. Những năm vừa qua hầu như đồng bằng sông Cửu Long không có lũ.
Năm nay miền Bắc rất ấm, ấm như thế là lúa phát triển không tốt. Biến đổi khí hậu không còn là chuyện dài gạn nữa mà bắt đầu diễn ra ngay bây giờ rồi.
Tình hình dịch bệnh cũng khá là phức tạp, nhất là trên gia súc như cúm gia cầm có thể lây nhiễm sang người được. Việc bảo vệ, việc ngăn chặn rất là khó khăn khi càng ngày càng nẩy sinh thêm những chủng nòi mới.
Thế rồi biến động trên thị trường cũng khá là phúc tạp. Thời gian gần đây khủng hoảng kinh tế thế giới làm sức mua của thế giới xuống. Ví dụ năm vừa qua thị trường cao su giảm giá ghê gớm, tác động mạnh đến sản xuất. Cạnh tranh trên thị trường thì càng ngày càng quyết liệt.
Có những khó khăn bên ngoài và có những khó khăn bên trong. Có thể nói để đưa nền nông nghiệp Việt Nam lên, đạt mục tiêu tái cơ cấu thành công thì nỗ lực của cả chính phủ và của cả nhân dân phải rất là to lớn.
Thanh Trúc: Thua nếu đã nhìn ra những khó khăn nội tại và ngoại tại rồi thì chắc phải có hướng khắc phục?
TS Đặng Kim Sơn: Thực sự mà nói hướng khắc phục hoàn toàn không dễ dàng. Cái phải thay đổi đầu tiên là chính là tư duy, cách thức suy nghĩ trong đầu óc mỗi một người, từ lãnh đạo cấp cao nhất cho đến nông dân đến doanh nhân.
Người lãnh đạo phải thấy nông nghiệp là gốc của đất nước, là cái lợi thế rõ ràng nhất. Nông nghiệp là những thứ mà chúng ta đã bỏ rất nhiều công sức và đầu tư và bảo vệ và phát triển trong suốt những năm qua mà hiệu quả đem lại không như mong muốn. Trong khi nông nghiệp là chỗ ít được bảo vệ ít được đầu tư thì bản thân nó luôn rất thành công.
Đối với chiến lược của đất nước thì phát triển công nghiệp, phát triển dịch vụ cũng phải gắn với thế mạnh đó. Phải phát triển những ngành công nghiệp chế biến nông sản, phải phát triển những ngành công nghiệp để thúc đẩy kinh tế nông thôn, tạo điều kiện để cư dân đông đảo ở nông thôn phát triển được. Đấy là về chiến lược.
Còn đối với doanh nhân, cũng phải thấy rằng quay trở lại đầu tư vào nông nghiệp là nền kinhy tế thực, tránh chạy theo những kinh tế ảo về tài chính, về thị trường chứng khoán, chạy theo chuyện đầu cơ vào đất đai vào địa ốc.
Ngay bản thân người nông dân cũng phải thay đổi tư duy, đừng có thể làm được cái gì thì làm cái đấy, rồi là bắt chước người khác làm thì mình cũng làm theo mà không biết đến thị trường, không biết đến nhu cầu của người tiêu dùng, không chú ý đến chất lượng vệ sinh an toàn của nông sản, hướng sang cơ chế thị trường thực sự, hướng sang một thế giới toàn cầu hóa thực sự.
Khi tư duy đã thay đổi rồi thì phải tập trung lấy khoa học công nghệ làm nguồn lực chính thay thế cho đất cho nước cho lao động, thậm chí cho tiền vốn được huy động rất nhiều để sản xuất.
Cái mảng thứ hai phải chú ý là mạnh dạn thay đổi về tổ chức sản xuất. Thứ ba là phát triển thị trường tốt, phải làm thương hiệu, phải đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh an toàn, phải làm tốt việc đàm phán và thực hiện các cam kết quốc tế trong việc xây dựng thị trường tự do hóa trong thời gian tới.
Ba việc đấy đi kèm với việc thay đổi tư duy thì tôi nghĩ chắc chắn nền nông nghiệp Việt Nam sẽ thành công hơn trước, mở ra hướng phát triển mới cho đất nước.
Xin cảm ơn ông Đặng Kim Sơn, viện trưởng Viện Chiến Lược Nông Nghiệp Việt Nam, về bài phỏng vấn này.