Tuy nhiên trong dư luận vẫn chưa thống nhất ý kiến về các tác động của loại cây trồng này đối với môi trường, kinh tế và xã hội.
Giảm lệ thuộc vào nhập khẩu bắp
Mặc dù những vùng như Nam Bộ có thời tiết nóng ẩm, ít có thay đổi lớn là điều kiện lý tưởng để trồng bắp, nhưng đồng thời khí hậu này cũng là môi trường tốt cho sâu bệnh phát triển. Do đó ngoài chi phí phân bón, công chăm sóc, người trồng bắp còn phải đầu tư hơn cả triệu đồng thuốc trừ sâu cho 1 hécta; cho nên việc trồng bắp thường được cho là lấy công làm lời là chính. Tình trạng này dẫn đến hệ quả, để cung cấp nguyên liệu cho ngành sản xuất thức ăn chăn nuôi, trong nước mỗi năm phải mất khoảng nửa tỷ đô la Mỹ để nhập khẩu bắp.
Trong bối cảnh này, cây trồng biến đổi gien là một trong những chọn lựa được cân nhắc. Đã trồng thử nghiệm ở Việt Nam từ khá lâu, nếu được Hội đồng An toàn sinh học quốc gia thông qua, các loại bắp biến đổi gien kháng sâu, kháng thuốc diệt cỏ sẽ được đưa vào sản xuất trên diện rộng từ năm nay. Việc phát triển loại bắp biến đổi gien là giải pháp khả dĩ có thể giúp thoát khỏi tình trạng lệ thuộc vào nguồn nhập khẩu hiện nay.
Giảm chi phí, thời gian
Trả lời cho câu hỏi về các loại bắp biến đổi gien đang trồng khảo nghiệm trong nước và hiệu quả của nó thì Tiến sĩ Lê Huy Hàm, Viện trưởng Viện Di truyền nông nghiệp cho Đài Á Châu Tự Do biết như sau:
“Về bắp biến đổi gien thì hiện nay có hai loại: bắp biến đổi gien kháng sâu và bắp biến đổi gien kháng thuốc diệt cỏ. Nếu là bắp biến đổi gien kháng sâu thì anh không phải phun thuốc sâu mà sâu không phá được, còn bắp biến đổi gien kháng thuốc diệt cỏ thì không mất công làm cỏ. Đấy là cái lợi ích của nó.
Vừa rồi chúng tôi trồng khảo nghiệm ngô biến đổi gien ở tỉnh Vĩnh Phúc chẳng hạn, vụ Xuân Hè vừa rồi. Thấy rằng tỉnh Vĩnh Phúc là nơi mà bị sâu hại rất mạnh vào vụ Xuân Hè, và ở ruộng trồng ngô biến đổi gien thì sâu không phá hoại được, còn ruộng trồng ngô không biến đổi gien thì sâu phá hoại làm mất năng suất từ 40 – 60% so với ruộng biến đổi gien.
Trường hợp khảo nghiệm ở tỉnh Vĩnh Phúc, hiệu quả của nó thể hiện rất tốt. Nhưng cũng phải nói như thế này, nếu trong trường hợp không có sâu thì ngô biến đổi gien và ngô không biến đổi gien thì không hơn gì nhau cả. Nếu trong trường hợp có sâu thì rõ ràng nó tốt hơn.
Hay trường hợp gien kháng thuốc diệt cỏ chẳng hạn, chúng tôi làm khảo nghiệm ở Buôn Mê Thuột là nơi đồng đất và nhiều cỏ thì gien kháng thuốc diệt cỏ thể hiện rất mạnh, trong khi đó gien kháng sâu ở Buôn Mê Thuột thể hiện không rõ lắm bởi vụ chúng tôi trồng thì nó ít sâu.”
Theo ông Hàm, tùy từng thổ nhưỡng, điều kiện sinh thái và mùa vụ, hiệu quả của loại bắp biến đổi gien có thể hiện khác nhau. Đồng thời việc áp dụng trồng loại bắp biến đổi gien còn tùy thuộc vào hoàn cảnh canh tác cụ thể của mỗi người nông dân.
Nếu là bắp biến đổi gien kháng sâu thì anh không phải phun thuốc sâu mà sâu không phá được, còn bắp biến đổi gien kháng thuốc diệt cỏ thì không mất công làm cỏ.
Tiến sĩ Lê Huy Hàm
Ví dụ như người nông dân chỉ có 2 sào ngô chẳng hạn thì họ không cần trồng ngô kháng thuốc diệt cỏ làm gì vì họ có thể làm cỏ bằng tay được. Nhưng khi người ta có 2 héc ta thì làm cỏ bằng tay đã mệt mỏi rồi, 10 héc ta thì không thể làm cỏ bằng tay được. Mỗi người phải tự tùy trong hoàn cảnh của mình mà lựa chọn công nghệ cho thích hợp thôi.
Đề cập đến loại bắp biến đổi gien Bt có tính kháng sâu tại Hoa Kỳ, Tiến sĩ Lê Huy Hàm cũng cho biết là, về cơ bản loại bắp biến đổi gien Bt ở Hoa Kỳ là cùng loại với loại bắp đang trồng khảo nghiệm tại Việt Nam. Ý kiến về hiện tượng loại bắp biến đổi gien này đang mất dần tính kháng sâu thì Tiến sĩ Lê Huy Hàm cho biết:
“Cái này thì cũng nằm trong tiên lượng trước rồi là chúng ta dùng một thời gian thì thuốc kháng sinh trở nên kém hơn và người ta phải tìm kháng sinh mới. Cái việc tìm kháng sinh mới là cái việc liên tục.
Khi người ta trồng trên đồng ruộng thì người ta đưa ra nhiều chiến lược để kiểm soát được tính kháng này, bằng cách thứ nhất là người ta tạo ra những dải phân cách để giảm áp lực chọn lọc tự nhiên đối với sâu, làm cho sâu chậm phát triển tính kháng lại. Thứ hai, người ta tạo gien mới bằng cách kết hợp nhiều gien với nhau để giữ tính kháng này lâu hơn
Ngoài ra với một vụ trồng bắp truyền thống, người dân phải phun tới 14 lần thuốc trừ sâu, dù muốn hay không họ sẽ bị ảnh hưởng sức khỏe từ loại thuốc độc hại này, đồng thời môi trường cũng bị tác động. Do đó, một trong những lý do có tính thuyết phục nhất của việc trồng loại bắp biến đổi gien là giúp nông dân giảm chi phí sản xuất đồng thời lại bớt gây độc hại đến môi trường và đảm bảo sức khỏe tốt hơn cho người trồng.”
Lệ thuộc vào mua giống của nước ngoài
Tuy nhiên, bên cạnh các quan điểm ủng hộ trồng bắp biến đổi gien đại trà vẫn không thiếu các ý kiến nghi ngờ thậm chí phản bác thẳng thừng. Chẳng hạn như khi được hỏi ý kiến về các tác động của việc cho trồng đại trà bắp biến đổi gien trong nước thì bà Lê Thị Phi Vân, cán bộ Viện chính sách, chiến lược phát triển Nông nghiệp nông thôn cho Đài Á Châu Tự Do biết như sau:
“Khi mà chúng ta đưa cây ngô biến đổi gien vào, nó có thể làm cho một số nước nhập khẩu sẽ ngần ngại trong việc nhập khẩu lương thực của mình vì người ta sợ sẽ bị ảnh hưởng. Ngoài ra do công nghệ biến đổi gien gây ra hiện tượng trội gien ảnh hưởng đến các loại cây trồng khác.
Quan trọng hơn nữa, ở Việt Nam hiện nay mình không chủ động được giống, mà khi không chủ động được giống thì nguy cơ người ta sợ nhất là mất quyền kiểm soát về an ninh lương thực. Cái đấy mới là quan trọng nhất. Khi mà mất quyền kiểm soát về an ninh lương thực thì sau này tất cả mọi sự là mình sẽ phụ thuộc hoàn toàn vào các tập đoàn xuyên quốc gia cung cấp giống, nó sẽ ảnh hưởng cực kỳ lớn đến cả nền nông nghiệp của đất nước.
Cái này phụ thuộc vào ý chí của các nhà lãnh đạo. Thực ra mà nói thì cá nhân tôi thấy rằng đưa cái bắp biến đổi gien vào trồng đại trà bây thì cái lợi rất là ít mà cái hại nhiều hơn. Cái hại là mình có thể phụ thuộc hoàn toàn vào việc mua giống của nước ngoài, phải mua các nông dược khác của công ty xuyên quốc gia. Giá của nó sẽ là rất cao, cho đến nay ở đây chưa một ai biết thực tế cái giá giống của nó là bao nhiêu cả, nhưng qua nghiên cứu các tài liệu thì thấy rõ điều này. Với giá giống cao như vậy thì chắc chắn nông dân sẽ không có tiền bỏ ra để mua giống mà Nhà nước sẽ phải bù vào thôi, sẽ phải trợ giá cho cái giá giống như thế.”
An toàn
Nhìn sang nước láng giềng như Trung Quốc, cây bắp biến đổi gien đang là chủ đề tranh luận ở quốc gia này. Người dân ở đây phát hiện nhiều hiện tượng bất thường ở những động vật ăn loại bắp có nguồn gốc từ biến đổi gien tại nhiều khu vực, như chuột vô sinh, heo bị sảy thai. Người ta cho rằng, do bị biến đổi gien, loại bắp này đã gây đột biến gien và giảm khả năng sinh sản của những con vật ăn bắp.
Xu thế tiêu dùng của thế giới hiện nay là thực phẩm phải an toàn, cho nên việc trồng trọt rồi dẫn đến sử dụng những sản phẩm có liên quan đến biến đổi gien cần phải cân nhắc, trên thế giới mới chỉ có gần 30 quốc gia cho phép áp dụng đại trà cây trồng biến đổi gien.
Là một nước nông nghiệp và xuất khẩu nông sản lớn trên thế giới, thực tế cho thấy có nhiều vấn đề cần bàn trước khi đưa ra quyết định trồng đại trà loại bắp biến đổi gien trên cả nước. Bên cạnh các hiệu quả kinh tế trước mắt đã xem xét, các tác động tiềm tàng sau nhiều năm mới phát sinh cũng cần nghiêm túc dự tính.