Thái Lan từng là quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới; tuy nhiên trong thời gian qua do chính sách thu mua lúa gạo của nông dân mang tính chính trị dẫn đến một số hệ lụy tiêu cực.
Những tác động tiêu cực đó thế nào và chính phủ Thái Lan đang phải giải quyết ra sao?
Trong kỳ vận động tranh cử, ứng viên Yingluck Shinawatra, đưa ra cam kết với nông dân sẽ trợ giá mua gạo tạm trữ cao hơn giá thị trường đến mức hơn 50%. Khi đắc cử vào chức thủ tướng, bà này đã thực hiện lời hứa đó.
Tham nhũng trong chương trình mua gạo tạm trữ
Tuy nhiên sau gần hai năm thực hiện, kế hoạch đó được nói có thể gây thiệt hại cho đất nước từ 500 đến 700 tỷ bath Thái, tương đương trên dưới 2 triệu đô la Mỹ.
Giới chuyên gia cho rằng kế hoạch trợ giá mua gạo tạm trữ cho nông dân chỉ mang lại lợi ích ngắn hạn cho người nông dân mà thôi; trong khi đó lại giúp cho những thành phần khác thủ lợi qua tham nhũng.
Chủ tịch danh dự Hiệp hội Xuất khẩu gạo của Thái Lan, ông Vichai Sripraset, nêu ra những con số cụ thể. Đó là từ khi kế hoạch bắt đầu được thực hiện kể từ cuối năm 2011, lượng gạo xuất khẩu của Thái Lan giảm chừng 4 triệu tấn. Cụ thể vào năm 2011, Thái Lan xuất khẩu 10 triệu 600 ngàn tấn gạo, thu về 194 tỷ bath. Sang năm ngoái, lượng gạo xuất khẩu giảm 3 triệu tấn, và kim ngạch chỉ còn 140 tỷ bath. Trong năm nay, lượng gạo xuất khẩu của Thái sẽ giảm 1 triệu tấn.
Ông này trích số liệu của Viện Nghiên Cứu Phát triển Thái Lan cho thấy, chính phủ Thái chi ra 490 tỷ bath để thu mua gần 32 triệu tấn lúa tạm trữ cho nông dân. Sau đó Bộ Thương Mại bán ra 5 triệu tấn gạo tạm trữ với giá 10,20 bath một kilogram, tức bị lỗ chừng 23 bath một kilogram.
Giám đốc Chương trình Kinh tế về Công Nghiệp và Phát triển Nông thôn của Viện Nghiên cứu Phát Triển Thái Lan, ông Nipon Poapongsakorn, cho biết có gần 3 triệu tấn lúa thu mua theo kế hoạch trợ giá của chính phủ bị phát hiện thất thoát khỏi kho của chính phủ; điều đó chứng tỏ số đó bị bán bí mật với giá rẻ cho tầng lớp môi giới. Một kẻ hở dẫn đến chuyện đó là do chính phủ cho phép các nhà máy xay xát được phép không phải tiến hành xay gạo thu mua theo chương trình và giao kho chính phủ trong vòng 7 ngày mà có thể giữ đến 50 ngày.
Thế rồi việc bãi bỏ lệnh cấm không cho nhập gạo từ các nước láng giềng khiến cho số gạo đó cũng chảy vào chương trình trợ giá thu mua của chính phủ.
Có gần 3 triệu tấn lúa thu mua theo kế hoạch trợ giá của chính phủ bị phát hiện thất thoát khỏi kho của chính phủ; điều đó chứng tỏ số đó bị bán bí mật với giá rẻ cho tầng lớp môi giới
ông Nipon Poapongsakorn
Chính những nông dân tham gia chương trình cũng bị cáo buộc gian lận. Một quan chức thuộc Bộ Tài chính, bà Supa Piyajitti, cho thượng viện biết là trong mỗi bước của qui trình thu mua đề xảy ra gian lận. Người nông dân khai tăng thêm số lượng đăng ký bán cho nhà nước.
Ông Pramon Suthivong, chủ tịch Tổ chức Chống Tham Nhũng Thái Lan, một tổ chức xã hội dân sự của nước này, cho biết những sai trái mà tổ chức này phát hiện được:
Trong mỗi qui trình của chương trình đó đều có khả năng cho sự tham nhũng. Đơn cử người nông dân khai khống thêm lên so với diện tích trồng lúa thực của họ; sử dụng con số đó để lấy tiền từ chính phủ. Những đơn vị xay xát cũng có thể lạm dụng tình thế để trục lợi, ví dụ họ có thể lợi dụng từ phía nông dân. Giá lúa tùy thuộc vào tỷ lệ độ ẩm, nhà máy xay xát có thể nói với người nông dân rằng lúa của họ bị ẩm nên không thể trả giá cao nhất được, đây là một ví dụ. Những nhà máy xay xát này khi nhập kho, cũng có thể lợi dụng để bán bớt ra thị trường; trộn lẫn với gạo chất lượng thấp. Còn có cáo buộc là những nhà máy xay xát còn mua lúa chất lượng thấp của những nước xung quanh về rồi nhập kho của nhà nước.
Ở cấp độ chính quyền, có cáo buộc nói gạo được bán cho một số những nhà xuất khẩu được chọn nào đó thông qua đấu thầu đóng chỉ có vài đơn vị tham gia, chứ không phải đầu thầu mở công khai; dành cho họ những ưu tiên đặc biệt mua giá thấp hơn để xuất bán. Nhiều đơn vị khác không có cơ hội tham gia.
Như thế tình trạng tham nhũng trong chương trình diễn ra.
Trong mỗi qui trình của chương trình đó đều có khả năng cho sự tham nhũng. Đơn cử người nông dân khai khống thêm lên so với diện tích trồng lúa thực của họ; sử dụng con số đó để lấy tiền từ chính phủ. Những đơn vị xay xát cũng có thể lạm dụng tình thế để trục lợi
Biện pháp ngăn chặn tham nhũng
Trước những cáo buộc về tình trạng tham nhũng trong kế hoạch trợ giá thu mua gạo cho nông dân, chính phủ của thủ tướng Yingluck Shinawatra lên tiếng sẽ trừng phạt những ai bị phát hiện vi phạm.
Tổ chức Chống Tham Nhũng của Thái Lan thúc giục chính phủ cần phải có biện pháp quản lý tốt hơn đối với kế hoạch trợ giá thu mua cho nông dân. Chủ tịch của Tổ chức này, ông Pramon Sutivong, nói không hề muốn ngăn cản kế hoạch đó của chính phủ hiện đang mang lại lợi ích cho người nông dân; tuy nhiên chính phủ phải xóa bỏ những lổ hổng tạo ra tham nhũng.
Hai biện pháp được nêu ra là phải tiến hành điều tra và công khai tất cả những số liên quan. Bên cạnh đó cần lập ra những trung tâm khắp cả nước để thu nhận những cáo giác.
Đối với những cáo giác gian lận được nêu ra từ phía những nhà máy xay xát. Tòa án tại tỉnh Phichit phát trát bắt ba viên chức điều hành một công ty có nhà máy xay xát tại đó vì để thất thoát 12.000 tấn gạo theo kế hoạch ký kết với phía chính phủ.
không hề muốn ngăn cản kế hoạch đó của chính phủ hiện đang mang lại lợi ích cho người nông dân; tuy nhiên chính phủ phải xóa bỏ những lổ hổng tạo ra tham nhũng
ông Pramon Sutivong
Một quan chức chính phủ cho biết sẽ tiến hành điều tra tất cả 2506 nhà kho tại 50 tỉnh tham gia trong chương trình trợ giá thu mua lúa gạo cho nông dân của chính phủ. Nếu nơi nào bị phát hiện có hơn 5% số gạo và hơn 10% số lúa bị thất thoát sẽ phải chịu xử lý theo luật.
Dân chúng, cụ thể là chừng 300 nông dân tại các tỉnh miền nam gồm Nakkhon Si Thammarat, Phattalung và Songkla, đưa đơn kiến nghị chính phủ tái tục giá thu mua ở mức 15 ngàn bath một tấn lúa và gia hạn cho đến cuối tháng 11 năm nay.
Hồi trung tuần tháng 6, chính phủ Thái Lan cho biết sẽ cắt giảm giá thu mua theo chương trình từ 15 ngàn bath xuống còn 12 ngàn bath mà thôi. Tuy nhiên khi tuyên bố như thế, nhiều nông dân đã không đồng ý.
Trước phản ứng của nông dân, vào ngày đầu tháng 7 vừa qua, bộ trưởng tài chính Kittiratt Na-Ranong cho biết chính phủ Thái Lan tái tục kế hoạch với giá cũ đến ngày 15 tháng 9 cho hơn 200 ngàn nông dân với chừng 2,9 triệu tấn lúa chưa gặt. Ủy ban Chính sách Gạo Quốc gia Thái Lan cũng cho biết giá thu mua ở mức 15000 bath một tấn tiếp tục tại các tỉnh phía nam cho đến cuối tháng 11.
Giới xuất khẩu của Thái đưa ra cảnh báo nếu biện pháp mua gạo với giá cao 15000 bath một tấn như thế cho đến cuối vụ mùa kết thúc vào cuối tháng chín này thì Thái sẽ khó bán được gạo của họ. Những nhà xuất khẩu kêu gọi chính phủ phải giảm giá mua trong mùa vụ tới.
Họ tính toán là giá thị trường trong mùa vụ tới dự kiến ở mức từ 10.000 đến 11.000 bath. Chi phí sản xuất hiện nay cho loại gạo trắng là chừng 8.000 bath.
Gạo Thái Lan trong thời gian không còn đủ sức cạnh tranh trên thị trường thế giới vì chính phủ định giá mua lúa của nông dân cao ở mức 15 000 bath một tấn đối với lúa gạo trắng thường, và 20000 bath một tấn cho lúa thơm
Bộ trưởng Tài chính
Bộ trưởng Tài chính Thái Lan thừa nhận gạo Thái Lan trong thời gian không còn đủ sức cạnh tranh trên thị trường thế giới vì chính phủ định giá mua lúa của nông dân cao ở mức 15 000 bath một tấn đối với lúa gạo trắng thường, và 20000 bath một tấn cho lúa thơm.
Ông này đưa ra so sánh trong tuần đầu tháng 7, giá gạo trắng 5% tầm của Thái chào bán 522 đô la một tấn, trong khi của Ấn Độ là 445 và của Việt Nam chỉ 365 đô la một tấn.
Bộ Thương Mại Thái Lan ra chỉ tiêu năm nay sẽ xuất khẩu từ 8 đến 8,5 triệu tấn gạo.
Một biện pháp mà Bộ Thương Mại Thái đang đưa ra là kết hợp với Tổng cục Du lịch sử dụng gạo thơm của Thái như món quà lưu miện dành cho du khách. Múc tiêu nhằm giảm lượng tồn kho đồng thời cũng là cách quảng bá cho gạo thơm Thái Lan ra thế giới. Bộ này sẽ cho đóng gói gạo thơm trong bao nhò từng một hay hai kilogram và phân phát tại những phi trường hay các điểm du lịch phổ biến; cũng như trong các dịp lể lạt, sự kiện đặc biệt.
Gạo thơm Thái Lan nổi tiếng lâu nay đối với người tiêu dùng vì chất lượng. Thứ trưởng Bộ Thương Mại Thái Lan, Yanyong Phuangrach, nhắc lại những nước khác đều có các đặc sản tiêu biểu của họ như Sâm Cao Ly của Hàn Quốc, hoa Tulip của Hà Lan, trà xanh Nhật Bản, và Thái muốn khai thác thế mạnh gạo thơm hiện nay như một trong những cách để giải bài toán gạo hiện nay của Thái Lan.