Đạo diễn Mzung tốt nghiệp khoa báo chí tại Huế, du học về điện ảnh và biên kịch tại Mỹ và Hàn Quốc.
Mới đây chị có hoàn thành một phim nghệ thuật ngắn mang tên Ngủ trong phố (Sleeping in the City), với những thông điệp về môi trường và đòi hỏi tự do truyền thông trong những quốc gia khép kín, với bối cảnh là thành phố Cairo, Ai Cập, nơi chị đang sống. Phim này đã được triển lãm tại Cairo, Sài Gòn và Đà Lạt.
Từ Thủ đô Ai Cập, đạo diễn Mzung dành cho Kính Hòa cuộc trao đổi sao đây về cuốn phim cũng như những thông điệp mà chị muốn gửi đến người xem
Bối cảnh
Đạo diễn Mzung: Sleeping in the city có một giới hạn, đó là một video art, sáng tạo dựa trên ba màn hình, mang tính chất cá nhân, kể câu chuyện thấy hàng ngày trên phố Cairo, nơi tôi đang sống. Đó là chất liệu cuộc sống đưa vào dự án Sleeping in the city này, để cho người xem người ta thấy mình trong đó, mỗi người có một cái góc của họ. Mỗi người có thể tìm ra lối thoát của họ trong thành phố, cái giải pháp nào đó cho cuộc sống của họ, cho cả giấc ngủ hàng này của họ.
Kính Hòa: Người xem thấy những cảnh ô nhiễm môi trường rất rõ. Những cảnh như vậy cũng có ở Việt Nam, sao chị không thực hiện bộ phim ở Việt Nam?
Đạo diễn Mzung: Nếu đi tìm một quốc gia nào đó có vấn đề về dân sinh, môi trường, biến đổi khí hậu, thì trên thế giới có rất là nhiều. Khu vực Trung Đông, Đông Nam Á, hay nói rộng hơn là châu Á, là những khu vực mà hiện nay thế giới người ta nhìn vào rất là nhiều. Các vấn đề môi trường thấy rõ bằng mắt thường ở đường phố, bờ sông, kênh đào, bờ biển… Ở Việt Nam, Đông Nam Á, Trung Đông có một điểm rất là chung, đó là ý thức về môi trường.
Nếu đặt câu hỏi tại sao không làm ở Việt Nam mà làm ở Trung Đông, thì ở Việt Nam nếu muốn làm những vấn đề về thực trạng rất là khó, để xin một cái giấy phép, để gặp đúng người mình cần để phỏng vấn, hay để kể một câu chuyện cá nhân, thì phải vượt qua rất nhiều rào cản khác nhau. Ở Cairo thì dễ hơn một chút là dưới cái nhìn của một người nước ngoài, một người đang du lịch, nó sẽ dễ hơn. Cũng có những vấn đề như là giấy phép, nhưng ở một mức độ nào đó mình có thể vượt qua nó được.
Ở Việt Nam thì tôi cũng có nhiều ý tưởng, trong tương lai sẽ quay về để làm, nhưng mà nó phải có một bước tiến phức tạp hơn, mất nhiều thời gian hơn để thuyết phục.
Kính Hòa: Nếu bây giờ thực hiện một dự án về vấn đề môi trường ở Việt Nam, thì chị sẽ chọn một đề tài cụ thể là gì?
Ở Việt Nam nếu muốn làm những vấn đề về thực trạng rất là khó, để xin một cái giấy phép, để gặp đúng người mình cần để phỏng vấn.<br/>
Đạo diễn Mzung: Vấn đề động vật hoang dã ở Việt Nam hiện rất là nóng, như việc tuyệt chủng tê giác ở Việt Nam.
Trên các cánh đồng Việt Nam có rất nhiều bẫy của nông dân, và cả những người có kiến thức thực sự, học sinh sinh viên, họ đặt bẫy chim, thú, cò,… bây giờ cái này trở thành như thú vui vậy. Cái này đang diễn ra trên khắp các cánh đồng miền Trung, sau đó biến thành những miếng mồi nhậu trên cả nước Việt Nam.
Hay những câu chuyện biển Việt Nam bị ô nhiễm, những cánh rừng nguyên sinh chị chặt bị đốt, bị bán cho các tập đoàn nước ngoài, biến thành các khu sinh thái nghỉ dưỡng.
Tất cả có thể trở thành một ý tưởng tổng hợp cho video art trong tương lai.
Thông điệp
Kính Hòa: Trong phim của chị thấy một hình ảnh lặp đi lặp lại là những cái chảo parabol ti vi, chị muốn gửi đến người xem thông điệp gì?
Đạo diễn Mzung: Đây là câu chuyện những người Ả Rập ở Cairo, những nghệ sĩ nước ngoài sống ở đây. Bằng hai góc nhìn của người tại chỗ và người nước ngoài, bằng kiến thức và kinh nghiệm, những người sống ở đây có thể rõ một điều rằng ở Trung Đông, có một vấn đề về truyền thông, khó có thể đưa thông tin ra nước ngoài. Ở đây người ta sử dụng truyền thông để củng cố những thứ quyền lực về tôn giáo hay là chính trị. Các nội dung về dân sinh, dân trí trong nước đều bị che lại.
Trong Sleeping in the city, có một hình ảnh lặp đi lặp lại là một nghẹ sĩ nước ngoài, và một người bản địa cứ đứng trước cái đĩa vệ tinh, rồi có một trường đoạn ngườ đó đánh vào cái đĩa như một điệu võ, như đánh trống. Tôi cũng không nhấn mạnh về nó nhiều, mà câu chuyện chính ở đây là vấn đề môi trường.
Truyền thông ở Việt Nam
Kính Hòa: Mình đã so sánh vấn đề môi trường giữa Ai Cập và Việt Nam, giữa Trung Đông và Đông Nam Á, còn vấn đề truyền thông, chị có thể đưa ra một so sánh? Ở Việt Nam có khá hơn không?
Đạo diễn Mzung: Nếu muốn hiểu Trung Đông thì tôi phải sống ở đây nhiều năm nữa. Ở đây cái lớn nhất là ngoài chính trị còn có tôn giáo nữa, nó như hai gọng kềm, khiến người ta khó nói lên được sự thật.
Việc người ta đối diện với nó, hay khẳng khái đứng lên để nói, thì ở Trung Đông có mặt rất khác với Việt Nam. Ở đây người ta lăn xả ra đường nhiều hơn, người ta làm cách mạng trên đường phố, đấu tranh bạo động. Ở Việt Nam như mọi người thấy là những năm gần đây có những cuộc biểu tình, có những thông tin rất mạnh mẽ về môi trường biển.
Cả hai, ở đây cũng như ở Việt Nam, có những điều bức xúc về truyền thông, có những bức xúc mà người ta không nói lên được sự thật.
Nhưng cái tương đồng ở đây là về truyền thông. Cả hai, ở đây cũng như ở Việt Nam, có những điều bức xúc về truyền thông, có những bức xúc mà người ta không nói lên được sự thật.
Kính Hòa: Có một cơ duyên nào đưa chị đến một nơi xa lạ về văn hóa với Việt Nam để làm phim như vậy?
Đạo diễn Mzung: Mình ở trong một môi trường quá lâu thì những thứ xung quanh trở nên nhàm chán. Người ta hay tò mò về một miền đất mới, một nơi văn hóa khác, màu sắc tôn giáo khác với mình, thì nó là một sự hấp dẫn.
Việt Nam và Ai Cập rất xa nhau, về địa lý, tôn giáo, văn hóa. Nhưng chọn Ai Cập cũng không phải là một ý tưởng gì quá mạo hiểm đâu, nó là một điều gì rất mới, rất vẫy gọi. Khi tôi sang Ai Cập thì cũng nhận rất nhiều sự quan tâm từ Việt Nam. Mọi người thấy thông tin về Ai Cập rõ ràng hơn. Cũng có nhiều nhà làm phim dự định sang Trung Đông, tìm hiểu về văn hóa, người ta có thể sáng tạo, viết báo nhiều cái khác lạ hơn.
Tôi viết không nhiều lắm đâu, điều quan trọng là mình rất tò mò, sự tò mò được thỏa mãn. Những điều mình biết trước đó không hoàn toàn đúng.
Kính Hòa: Cám ơn đạo diễn Mzung đã dành thời gian cho cuộc trao đổi này.
Ghi chú: Video-art không phải là một cuốn phim, mà là một dự án để trình chiếu tại một triển lãm.
Link trích đoạn dự án Video-art Sleeping in the city của đạo diễn Mzung: