Sau khi Bộ Chính Trị đưa ra nghị quyết yêu cầu rà soát lại các yếu tố trong dự án bauxite được dư luận quan tâm, Thứ trưởng Bộ công thương Lê Dương Quang đã trả lời phỏng vấn về vấn đề này trên đài truyền hình của Cổng Thông Tin Điện Tử Chính Phủ vào hai ngày 2 và 3 tháng 5 vừa qua.
Trong chương trình phát thanh trước chúng tôi đã mang đến quý vị phần 1 nói về vấn đề môi trường và yếu tố khó thành công của dự án. Hôm nay mời quý vị theo dõi phần hai nói về vấn đề lao động nước ngoài cũng như tại sao Tập Đoàn Than và Khoáng Sản Việt Nam (TKV) chấp thuận gói thầu của Trung Quốc.
Bauxite & Tây Nguyên
Trước câu hỏi liệu khai thác bauxite tại Tây Nguyên có làm xáo trộn đời sống của đồng bào dân tộc ít người cũng như sinh hoạt của cư dân trong khu vực hay không, Thứ Trưởng Lê Dương Quang cho rằng việc khai thác bauxite sẽ góp phần phát triển khu vực Tây Nguyên vì nơi đây còn khó khăn và đời sống của người dân vẫn lệ thuộc rất nhiều vào nhà nước.
Ông khẳng định khi nhà máy đi vào hoạt động thì bộ mặt Tây Nguyên sẽ thay đổi hẳn:
"Tôi cho là cái ảnh h ưởng v ề m ặt xã h ội là tích c ực nhi ều h ơn là tiêu c ực, b ởi vì nh ư tôi đã nói, t ức là đ ối v ới vùng Tây Nguyên khi mà nh ững d ự án công nghi ệp có quy mô l ớn v ới nh ững công ngh ệ tiên ti ến, đ ược tri ển khai, đ ầu t ư cho nó, thì nó s ẽ kéo theo s ự phát tri ển c ủa r ất là nhi ều ngành khác đi theo, nó s ẽ làm cho b ộ m ặt Tây Nguyên thay đ ổi."
Tuy nhiên đối với nhà văn Nguyên Ngọc, một người nghiên cứu chuyên sâu đời sống của các bộ tộc ít người sống rải rác tại Tây Nguyên thì việc khai thác chắn chắn sẽ làm xáo trộn đến tận gốc rễ cộng đồng này. Ông nói:
Về mặt dân tộc, về văn hoá thì như vậy tất nhiên nó sẽ làm xáo trộn hoàn toàn đời sống của 2/3 dân số trong đó, đặc biệt là dân tộc tại chỗ lâu đời là người M'nong.
Nhà văn Nguyên Ngọc
"V ề m ặt dân t ộc, v ề văn hoá thì nh ư v ậy t ất nhiên nó s ẽ làm xáo tr ộn hoàn toàn đ ời s ống c ủa 2/3 dân s ố trong đó, đ ặc bi ệt là dân t ộc t ại ch ỗ lâu đ ời là ng ười M'nong. Vi ệc gi ải quy ết đ ời s ống cho ng ười M'nong theo tôi thì m ấy ch ục năm qua là ch ưa có n ơi nào trong nh ững d ự án l ớn và nh ỏ ở Tây Nguyên, ch ưa có n ơi nào mình thành công trong vi ệc đ ưa ng ười dân t ộc t ại ch ỗ vào các xí nghi ệp hi ện đ ại, các nhà máy hi ện đ ại c ủa ai c ả."
Thứ Trưởng Lê Dương Quang khẳng định rằng việc khai thác sẽ được thực hiện theo phương pháp cuốn chiếu nghĩa là khai thác tới đâu sẽ thực hiện việc hoàn thổ cho người dân đến đấy. Ý kiến của nhà văn Nguyên Ngọc trước lời khẳng định này hoàn toàn trái ngược:
"Cái mà bây gi ờ ng ười ta g ọi là k ế ho ạch s ẽ hoàn th ổ tr ở l ại đ ể mà sau đó tr ồng r ừng lên, vân vân, r ồi đ ưa dân tr ở v ề l ại, l ập làng tr ở l ại, thì theo tôi là hoàn toàn không kh ả thi. N ếu có đ ược hoàn th ổ đi n ữa thì cái đ ất đó không ph ải ch ỉ là đ ất mà v ấn đ ề là th ổ nh ưỡng, cho nên cái đ ất b ị xáo tr ộn nh ư v ậy thì sau này ch ưa bi ết là tr ồng tr ọt nh ư th ế nào.
Và Tây Nguyên v ề khí h ậu là 6 tháng n ắng - 6 tháng m ưa cho nên không th ể nào hoàn th ổ tr ước khi mùa m ưa đ ến. Cho nên nói k ế ho ạch hoàn th ổ là không kh ả thi. Tôi thì tôi cũng b ảo là nói nh ư v ậy là nói ch ơi thôi, thâm chí là nói l ừa thôi."
Nhà thầu Trung Quốc?
Việc các nhà thầu Trung Quốc đang có mặt tại Tây Nguyên cùng với hàng ngàn công nhân của họ tháp tùng có lẽ là mối quan tâm lớn nhất của dư luận.
Hai lá thư, một của đại tướng Võ Nguyên Giáp và một của trung tướng Đồng Sỹ Nguyên đều tỏ mối quan tâm sâu sắc đến vấn đề quốc phòng và theo hai ông này thì khi để cho một công ty nước ngoài khống chế vùng Tây Nguyên tức là kiểm soát mái nhà của Đông Dương, đó sẽ là mối nguy tiềm ẩn cho an ninh quốc gia.
Thứ Trưởng Bộ Công Thương không đề cập đến lĩnh vực quốc phòng nhưng ông phân trần về nguồn dư luận cho rằng các công ty Trung Quốc sở dĩ thắng thầu là do có sự thiếu minh bạch trong khi đấu thầu, hay nói khác đi là tham nhũng đã nhúng tay vào. Ông cho biết:
"Cái vi ệc nhà th ầu Trung Qu ốc trúng th ầu thì cũng có nh ững ti ếng lo ng ại này n ọ, th ậm chí có nh ững ti ếng c ực đoan cho là đã b ắt tay ký k ết v ới ng ười ta tr ước r ồi r ồi m ới làm, thì cái vi ệc đ ấy tôi cho là n ếu mà có nh ư v ậy, có nh ững cái khi ếu n ại t ố cáo nh ư v ậy thì c ơ quan ch ức năng ng ười ta s ẽ làm rõ.
Nh ưng mà đ ến gi ờ phút này, v ới nh ững thông tin chúng tôi n ắm đ ược thì cái vi ệc đ ấu th ầu là th ực hi ện đúng theo các quy đ ịnh c ủa nhà n ước, đ ựoc th ực hi ện m ột cách công khai minh b ạch."
GS Nguyễn Huệ Chi nói thẳng rằng chính Trung Quốc tuyên bố là họ bỏ rất nhiều tiền vào Tây Nguyên chứ không phải chỉ có một công ty trúng thầu đang làm việc tại đây như lời ông Thứ Trưởng Lê Dương Quang khẳng định:
"Chính ông Trung Qu ốc nói ra r ồi ch ứ chúng tôi có nói đâu. Ng ười Trung Hoa nói là h ọ đã b ỏ ra m ột kho ản ti ền c ực kỳ l ớn đ ể b ắt đ ầu tri ển khai công vi ệc. Chính cái m ạng Trung Qu ốc trên Inernet mà hi ện nay tôi v ừa d ịch xong cái bài thì công ty c ủa Trung Hoa đã b ỏ v ốn r ất l ớn ra đ ể đ ưa sang kh ởi công t ừng ph ần c ủa công trình khai táhc bauxite ở Tây Nguyên r ồi.
Và ông Th ủ T ướng Nguy ễn T ấn Dũng trong cu ộc h ọp chính ph ủ l ại còn nói đó chính là m ột s ự đ ẩy m ạnh m ối quan h ệ h ợp tác Trung - Vi ệt. Th ế mà m ấy ông B ộ Công Th ương thì l ại nói là ch ưa có chuy ện ấy, thì chúng tôi ph ải l ấy làm kỳ."
Trung Quốc có một chính sách hẳn hoi rõ ràng là người ta khuyến khích những nhà thầu Trung Quốc khi đi nhận thầu thì đem được càng nhiều lao động Trung Quốc ra nước ngoài càng tốt, và sử dụng được nhiều vật liệu xây dựng do Trung Quốc sản xuất được thì càng tốt.
TS Phạm Sỹ Liêm
TS Phạm Sỹ Liêm, nguyên thứ trưởng bộ xây dựng, cho chúng tôi cho biết rằng các công ty Trung Quốc được sự trợ giúp rất lớn từ chính phủ của họ. Ông nói:
"Trung Qu ốc có m ột chính sách h ẳn hoi rõ ràng là ng ười ta khuy ến khích nh ững nhà th ầu Trung Qu ốc khi đi nh ận th ầu thì đem đ ược càng nhi ều lao đ ộng Trung Qu ốc ra n ước ngoài càng t ốt, và s ử d ụng đ ược nhi ều v ật li ệu xây d ựng do Trung Qu ốc s ản xu ất đ ược thì càng t ốt. Và h ọ hình nh ư h ọ có m ột quy đ ịnh là n ếu mà t ổng s ố giá tr ị v ật li ệu chi ếm trên 35% t ổng giá tr ị v ật li ệu s ử d ụng công trình thì chính ph ủ có nhi ều ưu đãi l ớn."
Công luận cho rằng trong khi nhân công Việt Nam dư thừa và có dấu hiệu sẽ chịu thất nghiệp trầm trọng thì người Trung Quốc nhận những việc làm phổ thông ngay trên đất nuớc của mình không thể là một sự việc bình thường. Nguyên thứ trưởng Phạm Sỹ Liêm nhận định việc này là một sơ xuất khó hiểu của Bộ Lao Động-Thương Binh- Xã Hội. Ông nói:
"Không hi ểu sao g ần đây bên B ộ Lao Đ ộng hình nh ư l ại b ỏ quy đ ịnh h ạn ch ế r ồi, ch ỉ là c ấp phép tuỳ theo t ừng tr ường h ợp mà cho vào bao nhiêu ng ười ch ứ không cái m ức nào c ả. Th ế thì tôi cũng r ất là l ạ, mà bây gi ờ thì cũng ch ỉ m ới bi ết qua cái vi ệc v ừa r ồi báo chí ti ết l ộ thì m ới bi ết."
Nhà văn Nguyên Ngọc tóm tắt nhận xét của ông trước những phát biểu của Thứ Trưởng Lê Dương Quang như sau:
"Nh ững đi ều ông ấy nói hoàn toàn không th ể th ực hi ện đ ược trong th ực t ế. Và h ơi l ạ là cái này, t ức là sau khi đã có cái thông báo c ủa B ộ Chính Tr ị và sau đó có c ả ý ki ến c ủa th ủ t ướng thì h ọ nói là ph ải h ết s ức cân nh ắc t ất c ả các v ấn đ ề đó thì ông này l ại nói nh ư không, nói h ết s ức vô trách nhi ệm."
Trên nguyên tắc, dự án Bauxite được Bộ Chính Trị yêu cầu các bộ phối hợp nghiên cứu tất cả mọi khía cạnh trước khi đi vào khai thác.
Thế nhưng sau khi nghe phát biểu của Thứ Trưởng Lê Dương Quang thì có ý kiến trong công luận cho rằng tất cả mọi việc xem ra đã được xác định và dự án khai thác bauxite kể như không còn gì để bàn thảo.
Đại biểu Quốc Hội, sử gia Dương Trung Quốc từng nói lên điều này, như một lời than, với Đài Á Châu Tự Do chúng tôi.