Theo thông báo từ Quốc hội Việt Nam, Chủ tịch Hạ viện Nhật Bản, ông Oshima Tadamori và Phu nhân sẽ đến thăm Việt Nam từ ngày 4 đến 6 tháng 5 tới. Đây là chuyến thăm cấp cao thứ 3 đến Việt Nam trong năm nay từ phía Nhật Bản. Theo đánh giá của các nhà quan sát chính trị trong nước và Nhật Bản, điều này cho thấy cả Nhật và Việt Nam đang nỗ lực gia tăng quan hệ chiến lược giữa hai nước.
Làm sâu rộng mối quan hệ
Chỉ trong vòng 4 tháng đầu năm nay, Việt Nam đã liên tiếp đón các đoàn cấp cao của Nhật bản đến thăm. Mở đầu là chuyến thăm của Thủ tướng Nhật Shinzo Abe vào hồi giữa tháng 1. Tiếp theo đó là chuyến thăm của Nhật Hoàng Akihito và Hoàng hậu Michiko từ 28 tháng 2 đến 5 tháng 3. Chuyến thăm từ ngày 4 đến 6 tháng 5 của Chủ tịch Hạ viện Nhật Bản, Oshima Tadamori và phu nhân theo lời mời của Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Kim Ngân, được cho là có ý nghĩa quan trọng trong việc làm cho mối quan hệ hai nước sâu rộng hơn.
Tiến sĩ Đinh Hoàng Thắng, nguyên đại sứ Việt Nam tại Hà Lan, nhận đinh với đài Á châu Tự do:
Tôi nghĩ nó phản ánh tính toàn diện, tính kết nối trong quan hệ Việt Nam Nhật Bản. Tức là quan hệ từ đối tác toàn diện lên đối tác chiến lược và từ đối tác chiến lược lên đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và thịnh vượng…. Nội hàm của mối quan hệ là để bảo đảm nhân tố an ninh và phát triển cho hai nước. Thứ hai là nó cũng phản ánh tính bền vững trong nền tảng quan hệ.
Việt Nam nằm ở vị trí rất gần đảo Hải Nam nơi có căn cứ tàu ngầm của Trung Quốc. Vì thế Việt Nam có vai trò rất quan trọng, cả Mỹ và Nhật Bản đều nhìn vào Việt Nam như một đối tác quan trọng.<br/> - Ông Tetsuo Kotani
Chúng ta biết là lãnh đạo cấp cao hành pháp thỏa thuận nhưng nó cần sự hỗ trợ về mặt luật pháp, nên đoàn của Hạ viện cũng quan trọng để thúc đẩy quan hệ. Cái thứ ba là do nhu cầu của Việt Nam. Vừa rồi bà Chủ tịch Nguyễn Thị Kim Ngân cũng đi một vòng 3 nước châu Âu là Thụy Điển, Hungary và Séc để vận động phê chuẩn hiệp định khung về thương mại giữa EU và Việt Nam. Lần này về tiếp đoàn Hạ viện Nhật thì cũng cho thấy vai trò của quốc hội trong việc thúc đẩy hội nhập kinh tế, quan hệ kinh tế.
Việt Nam Nhật Bản chính thức thiết lập quan hệ từ năm 1973. Sau một khoảng thời gian gián đoạn từ năm 1979 đến khoảng đầu những năm 1990 sau khi Việt Nam đưa quân vào Campuchia và phải chịu cấm vận của Mỹ, mối quan hệ hai nước đã trở lại bình thường và liên tục phát triển. Hiện Nhật Bản là nước cung cấp hỗ trợ phát triển chính thức lớn nhất cho Việt Nam, chiếm khoảng 30% tổng cam kết ODA của cộng đồng quốc tế đối với Việt Nam. Từ năm 1992 đến hết tài khóa 2015, Nhật bản đã cam kết khoảng 29.5 tỷ đô la vốn vay ODA cho Việt Nam.
Nhà báo Đỗ Thông Minh từ Nhật Bản nhận định, chuyến thăm của người đứng đầu Hạ viện Nhật đóng vai trò quan trọng trong những trợ giúp cho Việt Nam trong tương lai:
Những vấn đề lớn như vậy thì cũng cần quốc hội mà ở đây Chủ tịch Hạ viện đi thì cũng là sự tiếp tay trực tiếp giữa Quốc hội với chính phủ trong vấn đề viện trợ. Thứ hai nữa là hai bên quốc hội là những đại biểu của dân. Hai bên mà hiểu nhau như vậy thì những việc làm cũng dễ hơn là chỉ có cấp chính phủ không thôi.
Hiện Nhật Bản cũng là đối tác kinh tế hàng đầu của Việt Nam và là nước G7 đầu tiên công nhận nền kinh tế thị trường của Việt Nam. Tổng vốn đăng ký đầu tư trực tiếp của Nhật vào Việt Nam khoảng 42 tỷ đô la, đứng thứ 2 trong tổng số 112 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam.
Vào tháng 3 năm 2014 Việt Nam và Nhật bản thiết lập mối quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và phồn vinh ở châu Á. Vào tháng 9 năm 2015, hai nước đạt được tuyên bố về tầm nhìn chung quan hệ Việt Nam Nhật Bản. Đây được coi là những dấu mốc quan trọng, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển quan hệ toàn diện và thực chất giữa hai nước.
Tăng cường hợp tác an ninh đối phó với Trung Quốc
Trong chuyến thăm Việt Nam vào hồi giữa tháng 1 vừa qua, Thủ tướng Nhật Shinzo Abe đã nói ông đặc biệt coi trọng mối quan hệ với Việt Nam và vì vậy ông chọn Việt Nam là một trong 4 quốc gia tới thăm ngay trong đầu năm 2017. Ông nhấn mạnh Việt Nam và Nhật bản cùng chia sẻ giá trị chung và tinh thần thượng tôn pháp luật. Ông cam kết Nhật bản sẽ tăng cường hợp tác nhiều hơn nữa đối với Việt Nam.
Trong chuyến thăm lần này của Thủ tướng Nhật bản tới Việt Nam, Nhật bản đã cam kết sẽ cung cấp cho Việt Nam 6 tàu tuần tra mới. Số tàu này trị giá 338 triệu đô la và nằm trong khoản hỗ trợ phát triển chính thức ODA mới trị giá tổng cộng 123 tỷ yên (tương đương khoảng 1,05 tỷ đô la). Trước đó, Nhật bản cũng cung cấp cho Việt Nam 6 tàu tuần tra đã qua sử dụng nằm trong khuôn khổ vốn ODA trị giá 500 triệu Yên dành cho Việt Nam.
Những cam kết này nằm trong lĩnh vực hợp tác an ninh giữa hai nước, đặc biệt là để đối phó với sức ép từ phía Trung Quốc ở khu vực biển Đông và Hoa Đông. Chuyên gia cao cấp của Nhật thuộc trung tâm Stimson, Hoa Kỳ, bà Yuki Tatsumi cho biết:
Nhật bản chắc chắn sẽ mở rộng hợp tác an ninh với Philippines và Việt Nam không nhất thiết là phải thông qua hợp tác quân sự mà có thể qua vốn ODA để cho Philippines và Việt Nam mượn hoặc mua một số các vũ khí đã qua sử dụng. Các lực lượng hải quân và tuần duyên các nước này có thể sử dụng những trang thiết bị này. Trong thời bình, Bộ Quốc phòng có thể đào tạo nhân sự cho hai nước để sử dụng và bảo hành các trang thiết bị này. Những hoạt động này không bao gồm việc phải bắn bất cứ một phát súng nào. Những hợp tác này có thể được thực hiện và mở rộng và hy vọng là với hợp tác an ninh ở mức thấp, và hậu cần, Nhật Bản có thể giúp các nước khu vực Đông Nam Á, những nước đang phải chật vật đối phó với một Trung Quốc hung hăng, xây dựng khả năng của mình để đối phó với Trung Quốc.
Hiện Nhật bản là một đồng minh thân cận với Hoa Kỳ ở khu vực châu Á Thái Bình Dương. Cả Hoa Kỳ và Nhật bản đều nhìn thấy ở Việt Nam vài trò quan trọng để kiềm chế Trung Quốc. Chuyên gia về quốc phòng an ninh thuộc Viện nghiên cứu Quốc tế Nhật Bản, ông Tetsuo Kotani nói:
Việt Nam nằm ở vị trí rất gần đảo Hải Nam nơi có căn cứ tàu ngầm của Trung Quốc. Vì thế Việt Nam có vai trò rất quan trọng, cả Mỹ và Nhật Bản đều nhìn vào Việt Nam như một đối tác quan trọng.
Cả Việt Nam và Nhật Bản đều thống nhất quan điểm đảm bảo tự do hàng hải ở khu vực biển Đông và phản đối các hoạt động quân sự hóa biển Đông, xây lấp đảo nhân tạo tại khu vực tranh chấp mà Trung Quốc đang thực hiện. Việt Nam cũng là một trong số không nhiều nước ở châu Á lên tiếng ủng hộ ‘chủ nghĩa hòa bình tích cực’ của Nhật bản được Thủ tướng Shinzo Abe đề xuất cho thấy những thay đổi lớn trong chính sách đối ngoại của Nhật, thể hiện mong muốn can dự sâu hơn vào các vấn đề quốc tế của Nhật Bản.
Hồi cuối tháng 12 năm ngoái, Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Nhật Bản tại Việt Nam Kunio Umeda cũng đưa ra đề nghị với phía Việt Nam để cho phép Nhật Bản mở lãnh sự quán tại Đà Nẵng. Lãnh đạo Đà Nẵng cũng cho biết họ hoàn toàn ủng hộ việc lập lãnh sự quán Nhật tại thành phố ven biển này và sẽ xúc tiến triển khai trong thời gian tới.