Xứ này sẽ gia hạn thời gian đăng ký danh sách thêm ba ngày vì lý do có 15 tỉnh thành đang bị ngập lụt nặng khiến người dân không thể tham gia đăng ký. Nhưng có thông tin rằng người Việt sống bất hợp pháp tại đây đang tấp nập đăng ký danh sách để tham gia bầu cử.
Có giấy tờ hợp pháp
Quan chức cao cấp thuộc đảng đối lập Sam Rainsy ở thành phố Poy Pet, tỉnh Banteay Meanchey cho biết đã có hàng trăm hộ gia đình người Việt sống bất hợp pháp tại đây đến đăng ký danh sách để tham gia bầu cử chính quyền cấp xã phường vào năm 2012. Phần lớn những người Việt nói trên đều có sổ hộ khẩu, giấy chứng minh nhân dân, tuy nhiên phía đảng Sam Rainsy cho rằng những giấy tờ vừa nói đều bất thường và không phù hợp đúng theo luật pháp.
Quan sát viên Nov Phala, Phó chủ tịch đảng Sam Rainsy, người quan sát tình hình đăng ký danh sách bầu cử ở phường Poy Pet thuộc thành phố Poy Pet cho biết đã có hơn 300 gia đình người Việt đang sinh sống tại đây, trong đó đã có khoảng 200 người được đăng ký tham gia bầu cử cấp xã, phường. Ông cho rằng, phần lớn người Việt ở đây nói tiếng Khmer không rõ nhưng chính quyền địa phương thường tạo điều kiện cho họ để có giấy tờ hợp pháp nhằm có quyền lợi đầy đủ tham gia bầu cử như công dân bản xứ.
Thành phố Poy Pet có hai phường, tức là phường Poy Pet và phường Phsar Kandal. Đã có 160 văn phòng đăng ký danh sách bầu cử. Trong thời gian quan sát 20 ngày, ông Nov Phala thấy rất nhiều người Việt đến đăng ký danh sách. Ông nói rằng cộng đồng người Việt ở đây chưa có đủ điều kiện của luật nhập cảnh. Phần lớn họ có được giấy chứng minh nhân dân, sổ hộ khẩu hoặc giấy tùy thân là do chính quyền của đảng Nhân dân đang cầm quyền nhận hối lộ.
Theo Luật nhập cảnh Campuchia, những công dân nước ngoài có đủ điều kiện nhập quốc tịch là phải hiểu biết về truyền thống văn hóa, lịch sử, tiếng nói, chữ viết, thời gian sống tại xứ này hơn 7 năm. Họ phải có giấy xác nhận từ cơ quan địa phương là có tính nết và đạo đức tốt, và có giấy cáo tội…
Để có được quốc tịch Campuchia là một điều không dễ, đặc biệt đối với những người Việt không thể nói tiếng Khmer hoặc nói không rõ, họ phải lách chỗ này chỗ kia để có được giấy tùy thân hợp pháp.
Một người Campuchia gốc Việt tên Chann Vuth sống tại thành phố Poy Pet cho RFA biết rằng phần lớn bà con người Việt ở đây có giấy tờ hợp pháp. Những người Việt có quyền tham gia bầu cử là những người có đủ điều kiện. Ông Chann Vuth chia sẻ:
"Tôi bầu cử từ năm 1993 tới giờ. Có người Việt làm được giấy CMND nhưng cũng có người không. Người không làm được chỉ làm thẻ chi hội Việt kiều. Có đợt nhà nước Campuchia làm cho, người ta hỏi mình sống ở đây bao nhiêu năm. Mình nói tiếng Miên rành thì người ta làm cho, còn nếu mình không biết tiếng Miên thì người ta không làm cho.
Cũng có một số làm chui do bên công an Campuchia ăn tiền, mà chỉ một phần nhỏ. Họ biết tiếng mà cũng như biết chút ít vậy đó. Mình có giấy tờ mới có quyền đi bầu cử, còn không có giấy tờ thì đâu có quyền đi bầu cử."
Chủ tịch phường Poy Pet ông San Seanho thừa nhận rằng đã có cộng đồng người Việt sinh sống tại thành phố Poy Pet, tuy nhiên những người Việt vừa nói không có đủ điều kiện để tham gia bầu cử sắp tới. Đảng Sam Rainsy thường cáo buộc những người da trắng, nói tiếng Khmer không rõ là người Việt. Ông Seanho nhấn mạnh, đối với người Việt có thể tham gia bầu cử là những cử tri từ năm 1993. Họ có đầy đủ sổ hộ khẩu, và giấy CMND. Họ có thể nói tiếng Khmer như công dân bản xứ và họ có quốc tịch Campuchia hợp pháp.
Liên quan đảng Sam Rainsy
Ông San Seanho cho biết thêm, “thực tế có hơn 200 gia đình người Việt nhập cảnh bất hợp pháp đang sinh sống tại thành phố Poy Pet nhưng cho đến hiện nay họ chưa có quyền đăng ký danh sách đi bầu cử. Điều này dễ hiểu là vì họ không có giấy CMND và hộ khẩu gia đình. Đảng Sam Rainsy không hiểu về luật đăng ký danh sách. Họ chỉ muốn làm để cho Chủ tịch đảng khen nhưng họ không hiểu về sự hướng dẫn của Ủy ban Bầu cử quốc gia.”
Chủ tịch Ủy ban Bầu cử tỉnh Banteay Meanchey, ông Ky Kimsen cho biết tính từ ngày 1/9 đến 30/9, đã có 35,778 người trong số 41,328 người toàn tỉnh đến đăng ký danh sách. Cho đến giờ này, ông không biết rằng có bao nhiêu người Việt đã đăng ký nhưng ông cho rằng những người Việt đến đăng ký là những người có giấy tờ hợp lệ. Theo ông, đối với những người có giấy CMND, có hộ khẩu gia đình đều có quyền tham gia bầu cử. Bên cạnh đó, cũng có một số người nói tiếng Khmer không rõ cho nên phía đảng Sam Rainsy cáo buộc là người Việt Nam.
Ông Mean Sarith, thành viên Hội đồng nhân dân thành phố Poy Peth thuộc đảng Sam Rainsy cũng cho biết đảng Sam Rainsy sẽ khiếu nại Ủy ban Bầu cử quốc gia vào ngày 15/10 sắp tới liên quan vấn đề người Việt có quyền đăng ký danh sách bầu cử. Trước tiên, đảng Sam Rainsy sẽ kiểm tra cho kỹ những tên tuổi cử tri là người Việt. Nếu có cử tri là người Việt thì đảng Sam Rainsy yêu cầu Ủy ban Bầu cử quốc gia xóa tên khỏi danh sách bầu cử.
Theo đánh giá của Ủy ban Bầu cử tự do và dân chủ của Campuchia (COMFREL), một số cơ quan dân sự đã vi phạm quy tắc, tiến trình bầu cử như tham gia vận động tranh cử trong giờ làm việc, việc tặng quà vẫn tiếp diễn như tặng trang phục sa rông, gạo ở Kampong Chhnang, tỉnh Banteay Meanchey và các tỉnh khác. Mối quan tâm lớn hiện nay là một số cử tri đã bị xóa tên, mất quyền bỏ phiếu, điều này vi phạm tiến trình và quy tắc bầu cử.
Báo cáo của chính phủ Hoàng gia Campuchia và chính phủ Việt Nam, hiện nay có khoảng hơn 300 ngàn người Việt sinh sống tại Campuchia. Hầu hết cử tri người Việt bầu chọn đại diện của đảng Nhân dân Campuchia, điều này khiến các phe đối lập lên tiếng khiếu nại mỗi lần mùa bầu cử tới.