Dự thảo luật sửa đổi, bổ sung một số điều trong Bộ Luật Hình sự Việt Nam 2015, đặc biệt là khoản 3 điều 19 về không tố giác tội phạm đang là chủ đề gây tranh cãi trong dư luận.
Trái nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp
Theo quy định tại Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ Luật hình sự 2015, “người bào chữa phải chịu trách nhiệm hình sự do không tố giác khách hàng về các tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia, hoặc các tội phạm đặc biệt nghiêm trọng quy định tại điều 389 của bộ luật.”
Từ Sài Gòn, Luật sư Đăng Mạnh, công tác tại Đoàn luật sư Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ quan điểm của ông về quy định tại khoản 3 điều 19 dự thảo Bộ Luật Hình sự.
“Cái điều luật như vậy nó hoàn toàn đi ngược với tập quán, thông lệ của luật sư tại hầu hết tất cả các quốc gia. Vì luật sư là người bảo vệ cho thân chủ của mình. Luật sư không có nghĩa vụ tố giác thân chủ mình. Cái điều đó không chỉ trái thông lệ, trái tập quán mà còn trái với luôn cả thiên chức của người luật sư.”
Theo ông, chính vì vậy mà hiện nay giới luật sư Việt Nam đang đưa ra những phản đối mạnh mẽ về dự thảo luật sửa đổi này.
Luật sư Trần Quốc Thuận, nguyên Đại biểu Quốc hội, đưa ra quan điểm của mình dựa trên định nghĩa về vai trò và trách nhiệm của luật sư.
“Người luật sư là người căn cứ vào pháp luật, thực tế để bảo vệ thân chủ của mình trong bất cứ trường hợp nào, tìm ra những tình tiết có lợi nhất cho thân chủ của mình để bảo vệ họ.”
Nếu làm như vậy thì vai trò của người luật sư sẽ không còn là chỗ dựa tín cẩn của các thân chủ, người bị hại, bị can, bị cáo.<br/>- LS Trần Quốc Thuận
Từ định nghĩa này, Luật sư Trần Quốc Thuận đưa ra phản biện về ý kiến của hai vị đại biểu quốc hội có nguồn gốc là công an, đó là bà Nguyễn Thị Xuân, Đại tá công an, Phó Giám đốc công an tỉnh Dak Lắc, và bà Nguyễn Thị Thủy, công tác tại Viện Kiểm sát Tối cao, là đại biểu của Tỉnh Bắc Kạn. Cả hai người này đều ủng hộ dự thảo tại Điều 19 Bộ luật Hình sự là "Luật sư phải tố giác thân chủ khi họ biết thân chủ phạm tội xâm phạm an ninh quốc gia…"
Luật sư Trần Quốc Thuận nói rằng.
“Nếu luật sư có trách nhiệm tố giác tội phạm thì nó lại trái với quy định của công ước quốc tế, là luật sư phải bảo vệ quyền riêng tư và bí mật của thân chủ mình.”
Ông nói thêm rằng những quốc gia tiên tiến đều bảo vệ vai trò của luật sư, phải là người có trách nhiệm bảo vệ cuộc sống riêng tư và bí mật trong cả vụ thưa kiện và chính thân chủ. Từ đó mới tạo được niềm tin để thân chủ bộc bạch hết sự thật và người luật sư có cơ sở để bảo vệ; còn ngược lại thì theo lời của LS Trần Quốc Thuận:
“Nếu làm như vậy thì vai trò của người luật sư sẽ không còn là chỗ dựa tín cẩn của các thân chủ, người bị hại, bị can, bị cáo.”
Ý kiến này trùng khớp với nhận định của luật sư Trương Xuân Tám - Ủy viên Hội đồng Luật sư toàn quốc, được đăng tải trên báo Pháp Lý, cho rằng đặc thù nghề nghiệp của luật sư là phải giữ bí mật cho khách hàng. Nguyên tắc pháp lý và quy phạm đạo đức nghề nghiệp của luật sư rất khắt khe, xuất phát từ nguyên tắc phổ quát: Ở đâu có buộc tội thì ở đó cần có gỡ tội. Một nền pháp lý dân chủ thì phải tạo niềm tin cho khách hàng đối với người bào chữa.
Ngay sau khi dự thảo Luật sửa đổi này được đưa ra, rất nhiều luật sư đăng đàn phản biện, đưa ra ý kiến cá nhân của mình nhằm phản đối quy định của dự thảo. Họ dẫn chứng rằng nếu luật sư có trách nhiệm tố giác tội phạm thì lại trái với quy định của công ước quốc tế, vì luật sư phải bảo vệ quyền riêng tư và những bí mật của các thân chủ của mình.
Báo Pháp luật cũng có đăng tải bài bình luận về sự việc này qua nhận định của Thạc sĩ luật học - luật sư Đặng Văn Cường - Đoàn luật sư TP Hà Nội. Theo ông, “quy định tại khoản 3, Điều 19 BLHS năm 2015 là một quy định có mâu thuẫn về mặt lý luận luật hình sự; mâu thuẫn, xung đột với quy định của Hiến pháp, luật luật sư, Quy tắc đạo đức ứng xử nghề nghiệp luật sư và các văn bản pháp luật khác.”
Cản trở đấu tranh dân chủ?
Theo tin tức của các báo trong nước đưa ra, tuy hội nghị bàn về dự luật sửa đổi, bổ sung Bộ Luật Hình sự 2015 nhưng điểm nóng nhất của hội nghị vẫn là Điều 19 của dự luật trong đó quy định luật sư cũng phải tố giác tội phạm nếu đó là những tội đặc biệt nghiêm trọng, tội xâm phạm an ninh quốc gia.
Nhận xét đặc biệt về việc vì sao dự thảo Luật sửa đổi lại nhấn mạnh vào “những tội đặc biệt nghiêm trọng, tội xâm phạm an ninh quốc gia’, Luật sư Mạnh Đăng cho biết:
"Đối với cá nhân tôi, tôi nhìn nhận việc này là một quan điểm không nhất quán, nhất là rất nguy hiểm trong tình hình hiện nay. Vì hiện nay, những điều luật thu ộc về xâm phạm an ninh quốc gia, thì ngoài một số điều luật tương đối rõ ràng, bên cạnh đó vẫn còn một số như Điều 88, Điều 258…nó khá mơ hồ và dễ trở thành 'hồ lô', nó có thể thu hút hết tất cả những đối tượng nào mà chính phủ cho là không thích hợp với chính quyền"
Luật sư Đăng Mạnh nói rõ thêm, chính vì những điều luật mơ hồ đó mà những người có tiếng nói hoặc nhận xét về chính sách của nhà cầm quyền thì dễ dàng bị kết vào tội do chính quyền đặt sẵn trong Bộ Luật Hình sự.
Đối với cá nhân tôi, tôi nhìn nhận việc này là một quan điểm không nhất quán, nhất là rất nguy hiểm trong tình hình hiện nay. <br/> - Luật sư Mạnh Đăng
Thực tế trong những năm qua, rất nhiều nhà đấu tranh dân chủ, hoạt động xã hội trở thành bị can, bị cáo với cáo buộc phạm tội theo Điều 258 của Bộ luật Hình sự "Lợi dụng quyền tự do dân chủ xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân", hoặc Điều 88 “Tuyên truyền chống nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam”…
Theo luật sư Đăng Mạnh, điều này sẽ là một cản trở lớn cho phong trào đấu tranh dân chủ trong nước
“Những luật sư bào chữa cho thân chủ đó nếu “phải luôn canh cánh trong lòng nỗi lo bị truy cứu trách nhiệm hình sự cùng với thân chủ mình nếu như họ không tố giác thân chủ. Tôi nghĩ điều này sẽ vô hình trung giới hạn đi tiến trình dân chủ đang rất cần có ở Việt Nam.”
Nhấn mạnh thêm, ông cho biết có vẻ như mục đích của dự thảo luật sửa đổi lần này chỉ với một lý do như thế.
“Nếu như không truy cứu trách nhiệm luât sư trong những tội danh khác, mà chỉ riêng trong nhóm tội xâm phạm an ninh quốc gia, thì hình như mục đích của điều luật này chỉ làm điều đó mà thôi, hạn chế luật sư tham gia bảo vệ cho những người đấu tranh dân chủ, những người mà chủ trương của họ trái với chính quyền sở tại.”
Theo ông, đối với tiến trình dân chủ hiện nay, việc đưa ra những quy định hạn chế hành nghề luật sư, thì vô hình trung nó góp phần làm “thui chột” đi nghề luật sư. Đây cũng chính là điểm mà Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam, ông Đỗ Ngọc Thịnh, đại biểu tỉnh Khánh Hòa đặt ra trong buổi tranh luận với Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân.
Cuối buổi tranh luận ngày 27 tháng 5, Chủ tịch Quốc hội đề nghị cơ quan soạn thảo và thẩm tra ngồi lại thảo luận với các luật sư, thậm chí có thể mời các nhà làm luật tranh luận riêng về nội dung sửa đổi như thế.