Chính xác một năm trước Đại hội toàn quốc Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) lần thứ 14, Ban Chấp hành Trung ương đã khai mạc Hội nghị Trung ương – nơi Tổng bí thư Tô Lâm củng cố hơn nữa sự kiểm soát đối với Đảng.
Đã có một số thay đổi về nhân sự, trong đó quan trọng nhất là việc đưa ông Nguyễn Duy Ngọc, cựu Thứ trưởng Bộ Công an đồng thời là người được ông Lâm bảo trợ lâu nay, vào Bộ Chính trị.
Ngay sau khi trở thành Tổng Bí thư sau khi ông Nguyễn Phú Trọng qua đời vào tháng 7 năm ngoái, ông Lâm đã bổ nhiệm ông Ngọc làm Chánh Văn phòng Trung ương Đảng.
Đây không phải là một vị trí hấp dẫn nhưng lại là “trung tâm thần kinh” của Đảng Cộng sản (ĐCS), chịu trách nhiệm tổ chức, xây dựng văn kiện, lên chương trình nghị sự cho các hội nghị toàn thể của Đảng cũng như hàng loạt vấn đề nhân sự. Nếu ai muốn có tai mắt trung thành trước thềm đại hội Đảng, thì Văn phòng Trung ương là một nơi lý tưởng.
Ông Tô Lâm đã gặp phải một số phản đối khi cố gắng nhanh chóng đưa ông Ngọc vào Ban Bí thư khi ông Lương Cường được bầu làm Chủ tịch nước vào tháng 10/ 2024. Vào thời điểm đó, dường như đã có một số quan ngại rằng ông Lâm đang tập hợp quá nhiều quyền lực. Mặc dù vậy, tại Hội nghị Trung ương mới, ông Ngọc còn được bầu làm ủy viên Bộ Chính trị.
Điều này gây bất ngờ vì theo quy định của Đảng, một người chỉ đủ điều kiện vào Bộ Chính trị sau khi hoàn thành trọn một nhiệm kỳ ủy viên Ban Chấp hành Trung Ương. Trong khi đó, ông Ngọc chỉ mới bắt đầu là ủy viên Ban Chấp hành Trung ương từ Đại hội Đảng Toàn quốc Khóa 13 - tháng 1/2021.
Điều này cho thấy một cách rõ ràng sự tin tưởng mà ông Tô Lâm dành cho ông Ngọc cũng như quyền kiểm soát của ông Tô Lâm đối với Bộ Chính trị và Ban Chấp hành Trung ương.
Ông Tô Lâm đang điều hành đất nước theo chiều hướng cấp bách thực dụng, lo sợ về việc Việt Nam có thể rơi vào bẫy thu nhập trung bình. Ông đang đẩy mạnh một công cuộc tái tổ chức bộ máy chính quyền quy mô lớn, dự kiến sẽ khiến khoảng 20% công chức mất việc làm và 10 bộ ngành trong chính phủ sẽ được gộp lại thành năm bộ. Cuộc cải tổ này nhằm mục tiêu cải thiện hiệu quả hoạt động của bộ máy chính quyền và đẩy nhanh quá trình ra quyết định.
Để làm được tất cả những điều đó, ông Tô Lâm cần bổ nhiệm những người trung thành và ủng hộ chương trình nghị sự của mình đồng thời loại bỏ những người phản kháng.Hướng tới mục tiêu đó, một công bố nhân sự lớn khác cũng đã được đưa ra tại Hội nghị Trung ương. Đó là việc ông Trần Cẩm Tú sẽ thôi giữ chức Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Trung ương (UBKTTW) để tập trung đảm nhiệm vai trò Thường trực Ban Bí thư Trung ương Đảng.
Ông Tú được coi là một trở lực tiềm năng đối với ông Tô Lâm. Là người đứng đầu UBKTTW, ông Tú kiểm soát bộ máy điều tra duy nhất tập trung vào các quan chức cấp trung ương – một bộ máy mà ông Lâm không hoàn toàn kiểm soát được trong khi ông lại là sử dụng các cuộc điều tra chống tham nhũng để hạ bệ đối thủ hiệu quả cho bản thân.
Ông Ngọc đã nắm quyền kiểm soát UBKTTW trong khi Bộ Công an lại nắm chắc trong tay một người cũng được ông Lâm bảo trợ, đó là ông Lương Tam Quang. Hiện cả hai ông này đều là ủy viên Bộ Chính trị. Việc nắm giữ quyền kiểm soát cả hai cơ quan điều tra trọng yếu trước thềm Đại hội Đảng 14 sẽ cho phép ông Tô Lâm loại bỏ và vô hiệu hóa các đối thủ một cách nhanh chóng và hiệu quả.
Ban Tổ chức Trung ương - cơ quan phụ trách các vấn đề nhân sự của Đảng - hiện đã nằm dưới sự điều hành của ông Lê Minh Hưng, một người trung thành khác của ông Lâm. Bố ông Hưng từng là Bộ trưởng Bộ Công an, người quản lý và tạo điều kiện cho ông Lâm thăng tiến.
Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang đã được bầu vào Ban Bí thư. Với những kinh nghiệp về kinh tế, ông là một tiếng nói bổ sung rất cần thiết cho cơ quan điều hành hoạt động hàng ngày của Đảng.
Có một số điều khác cần lưu ý về những lựa chọn nhân sự này.
Những quyết định nhân sự này đã làm tăng số lượng ủy viên Bộ Chính trị xuất thân từ Bộ Công an. Hiện có tới bảy trong tổng số 16 ủy viên (44%) có gốc gác công an và điều này dường như làm gia tăng sự bất an vốn có trong ĐCSVN.
Thứ hai, ông Ngọc là đồng hương cùng tỉnh với ông Tô Lâm - điều này khiến người ta lo ngại nhiều hơn về phe cánh Hưng Yên.
Nếu vài năm trước phe Nghệ An chiếm ưu thế, thì giờ đây họ rõ ràng đã bị hất cẳng bởi những người đến từ Hưng Yên.
Thứ ba, việc mở rộng Bộ Chính trị có vẻ là bước đi hợp lý để ông Tô Lâm chuẩn bị cho Đại hội lần thứ 14. ĐCSVN là một tổ chức vốn bảo thủ và theo truyền thống, không quá 50% thành viên Bộ Chính trị sẽ được thay thế. Vì vậy, chúng ta có thể chứng kiến sự mở rộng dần dần của Bộ Chính trị trong năm tới để ông Lâm có thêm sự linh hoạt để gạt bỏ đối thủ. Nếu ông Tô Lâm có thể tăng số lượng ủy viên Bộ Chính trị lên 18, thì việc nghỉ hưu của tám hoặc chín người sẽ tạo cơ hội loại bỏ thêm những ủy viên không còn hữu dụng.
Tìm kiếm sự ủng hộ từ khu vực phía Nam
Trước thềm Hội nghị Trung ương đã diễn ra một sự kiện khác có hàm ý chính trị quan trọng, đó là việc ông Tô Lâm trao tặng danh hiệu cao quý nhất của ĐCSVN cho cựu Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng.
Ông Dũng từng ganh đua để trở thành Tổng Bí thư ĐCSVN tại Đại hội 12 vào tháng 1/2016 nhưng đã thất bại trước ông Nguyễn Phú Trọng. Hai người này vốn rất không ưa nhau.
Ông Dũng thúc đẩy chủ trương phát triển/ tăng trưởng dựa trên cải cách thị trường trong khi ông Trọng coi đó không chỉ là sự phản bội các giá trị xã hội chủ nghĩa mà còn là một chính sách làm gia tăng bất bình đẳng và tham nhũng, từ đó khiến cho Đảng mất tính chính danh.
Mặc dù không ông Dũng còn tham gia vào các quyết định trung ương, nhưng Trọng đã không bao giờ có thể cáo buộc ông Dũng tham nhũng. Trong khi đó, ông Dũng âm thầm sắp đặt để người con trai được đào tạo tại Mỹ của ông thăng tiến. Hiện là Bộ trưởng Bộ Xây dựng, ông Nguyễn Thanh Nghị - con trai ông Dũng - gần đây đã được bổ nhiệm làm Phó Bí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh.
Ngay sau khi được bầu làm Tổng Bí thư, ông Tô Lâm nhanh chóng và công khai tìm kiếm sự ủng hộ của ông Nguyễn Tấn Dũng. Nhưng đây không chỉ là sự đồng điệu giữa hai cựu quan chức Bộ Công an.
Mặc dù hiện có khả năng kiểm soát mạnh mẽ bộ máy Đảng nhưng ông Tô Lâm vẫn có một thiếu sót. Đó là tỷ lệ đại diện của khu vực phía Nam tại Bộ Chính trị và các cơ quan trung ương khác vẫn còn thấp và chưa tương xứng. Một phần nguyên nhân là vì ông Trọng đã nỗ lực thanh lọc bộ máy Đảng ở miền Nam mà ông cho là quá tự do.
Hiện tại, chỉ có ba trong số 16 ủy viên Bộ Chính trị là người miền Nam (Có hai người miền Trung, số còn lại là người miền Bắc). Những người miền Nam đang yêu cầu có thêm đại diện trong Bộ Chính trị và Ban Chấp hành Trung ương khóa 14.
Chìa khóa cho việc giành được sự ủng hộ từ khu vực phía Nam chính là ông Nguyễn Tấn Dũng – chính trị gia miền Nam có mối quan hệ và hiểu biết chính trị nhất. Do đó, ông Nguyễn Thanh Nghị - con trai ông Dũng - có khả năng sẽ được cất nhắc.
Vì vậy, mặc dù việc trao tặng Huân chương Sao Vàng cho ông Dũng rõ ràng báo hiệu sự kết thúc của thời kỳ Nguyễn Phú Trọng nhưng nó cũng phản ánh việc ông Tô Lâm đang chủ động tìm kiếm sự sự ủng hộ từ một khu vực quan trọng để từ đó có thể sử dụng một đội ngũ lãnh đạo do chính ông gây dựng thay vì một đội ngũ có sự cân bằng giữa các phe phái và khu vực theo lối truyền thống.
*Zachary Abuza là giáo sư tại Đại học Chiến tranh Quốc gia Hoa Kỳ ở Washington và là trợ giảng tại Đại học Georgetown. Các quan điểm thể hiện trong bài viết này là của riêng tác giả và không phản ánh quan điểm của Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ, Trường Đại học Chiến tranh Quốc gia Hoa Kỳ, Đại học Georgetown hay RFA.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của Đài Á Châu Tự Do