Cuối cùng, ký giả Huy Đức, tức Trương Huy San, chủ nhân blog Osin nổi tiếng một thời, người từng cho rằng “không một người tự do nào lại chọn nhà tù” đã chính thức mất tự do sau phiên tòa chóng vánh xét xử ông vào ngày 27/02/2025.
Tuy là một phiên tòa được mở theo thủ tục công khai, nhưng đầy chất khôi hài khi không có một ai trong số công chúng quan tâm được phép vào dự khán, ngoại trừ phóng viên từ Thông Tấn xã Việt Nam.
Cuối cùng ông bị tuyên án 30 tháng tù giam về tội danh “Lợi dụng các quyền tự do dân chủ…” theo điều 331 Bộ luật Hình sự.
Cùng với tội danh theo điều 117 Bộ luật Hình sự, thì điều 331 xét xử ký giả Huy Đức thường được biết là những tội danh thuộc loại cá biệt trong khoa học hình sự và riêng có của chế độ Cộng Sản Việt Nam, vì luật hình sự của các quốc gia văn minh trên thế giới không có những loại tội danh này. Chúng được dùng để trừng phạt những công dân có phát ngôn “nghịch nhĩ” đối với chế độ.
Công chúng có thể tự hỏi, chế định các tội danh đi ngược với thế giới, với chính hiến pháp Việt Nam, thì tòa án sẽ phải dựa vào căn cứ nào để đưa ra lời tuyên án?
Căn cứ đó chính là Kết luận giám định tư pháp do các giám định viên thực hiện.
Trong thực tế, giám định tư pháp là một định chế rất cần thiết trong việc giải quyết các vụ án. Không chỉ trong hình sự mà còn cả trong dân sự, hôn nhân gia đình, lao động…
Việc giám định được thực hiện bởi các giám định viên. Họ được định nghĩa “là người có kiến thức chuyên môn về lĩnh vực cần giám định”. Bằng kiến thức chuyên môn, kỹ năng hoặc được hỗ trợ bằng các phương tiện khoa học kỹ thuật ... giám định viên giúp đánh giá, đưa ra kết luận về một tình trạng, một sự thật.
Ví dụ :
- Đối với tử thi hoặc thương tích của một người, giám định viên pháp y có thể chỉ ra nguyên nhân tử vong là do tự nhiên, bệnh lý hoặc do bị tác động bởi ngoại nhân. Nếu tác động bởi ngoại nhân, rất có thể cơ quan điều tra sẽ phải mở một vụ án để điều tra truy tầm thủ phạm.
- Đối với chữ ký, chữ viết, giọng nói, hình ảnh... thì giám định viên đánh giá thông qua sự hỗ trợ của các phương tiện khoa học kỹ thuật chuyên dùng.
- Đối với công trình xây dựng cầu đường, công nghiệp, dân dụng... giám định viên chỉ ra các nguyên nhân gây nên sự hư hỏng.
Có rất nhiều lĩnh vực cần giám định tư pháp phục vụ cho pháp đình.
Với ý nghĩa đó, rõ ràng giám định viên có khả năng chuyên môn về lĩnh vực cần giám định mà luật pháp cho rằng, không có ai trong các thành phần tiến hành tố tụng hoặc tham gia tố tụng như điều tra viên, công tố viên, luật sư hoặc thẩm phán có khả năng thực hiện việc ấy.
Bên cạnh khả năng chuyên môn, về tư cách pháp lý, họ được Nhà nước chính thức bổ nhiệm chức danh giám định viên.
Ấy vậy, cũng là giám định viên, nhưng giám định viên tham gia giám định trong các vụ án hình sự xét xử đối với ký giả Huy Đức theo điều 331 hoặc điều 117 Bộ luật hình sự thì thật sự rất khác thường.
Khoa học hình sự thế giới không hề ghi nhận họ là một trong số các định chế bổ trợ tư pháp?!
Vì lẽ, điều họ “giám định” trong các vụ án hình sự kể trên, là giám định về tư tưởng, nhận thức và quan điểm chính trị của một người.
Nhà báo Huy Đức, tác giả “Bên Thắng cuộc”, bị tuyên 30 tháng tù
Truy tố Huy Đức: Trả thù chính trị hay ngăn chặn phản biện?
Giáo sư Mỹ nói về thư ngỏ kêu gọi Việt Nam thả nhà báo Huy Đức
Đối với thế giới văn minh và tự do, thì tư tưởng, nhận thức và quan điểm chính trị của một người như thế nào là quyền tự do của cá nhân.
Chính quyền không đặt vấn đề cần phải giám định để xác định về chúng theo khuynh hướng nào? Chủ nghĩa nào? Có ủng hộ chính quyền “Nhân dân” hay không?
Trong nhiều năm trở lại đây, hầu hết những hành vi bị cáo buộc tội danh theo điều 331 là do sự biểu đạt quan điểm bằng phát ngôn, bài viết trên không gian mạng xã hội, gồm Facebook, Twitter (nay là X), YouTube, Telegram, Viber, Zalo...
Thế nên, các cơ quan điều tra chỉ việc tập hợp lại các bài viết, như 13 bài viết của ký giả Huy Đức, video hội luận... để trưng cầu giám định tư pháp, xác định tư tưởng, nhận thức và quan điểm chính trị của những người “có vấn đề”.
Nếu giám định viên kết luận những phát ngôn, bài viết của người “có vấn đề” bằng những câu từ “chết người” như :
- “Tuyên truyền thông tin xuyên tạc đường lối, chính sách của Nhà nước CHXHCN Việt Nam”,
- “Phỉ báng chính quyền nhân dân”,
- “Tuyên truyền luận điệu chiến tranh tâm lý, phao tin bịa đặt gây hoang mang trong nhân dân”,
- “Kích động kêu gọi chống đối Nhà nước CHXHCNVN”,
- “Xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của tổ chức, danh dự và nhân phẩm vĩ nhân, lãnh tụ”...
Thì tác giả của những phát ngôn, bài viết đó sẽ phải đối diện với luật pháp là điều khó tránh khỏi.
Cho nên, vào thời điểm cơ quan điều tra công bố các quyết định khởi tố bị can, bắt giữ, tạm giam, khám xét là khi đó, tập tài liệu quan trọng nhất, mang tính cách quyết định là tập Kết Luận Giám Định Tư Pháp do các giám định viên thực hiện đã có sẵn trong hồ sơ vụ án.
Thế thì giám định viên tư tưởng, nhận thức, quan điểm chính trị là ai? Họ có chuyên môn gì trong giám định để đưa ra những kết luận giám định “chết người”?
Giám định viên sẽ được bổ nhiệm từ cán bộ của hai sở: Sở Thông tin và Truyền thông; Sở Văn hóa, Thể thao và Du Lịch. Dĩ nhiên, họ đều là đảng viên Cộng Sản.
Trong đó, các vụ án có liên quan đến yếu tố an ninh quốc gia, thì tài liệu giám định sẽ được chuyển đến Sở Thông tin và Truyền thông để nơi này cử giám định. Còn lại sẽ thuộc thẩm quyền của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch.
Các vụ án có yếu tố chính trị như xét xử các ông bà Phạm Chí Dũng, Nguyễn Tường Thụy, Lê Hữu Minh Tuấn, Cấn Thị Thêu, Trịnh Bá Phương, Trịnh Bá Tư, Phạm Thị Đoan Trang, Đỗ Nam Trung, Lê Văn Dũng (Dũng Vova), Nguyễn Năng Tĩnh, Trần Văn Bang, Nguyễn Lân Thắng, Bùi Văn Thuận, Đặng Đăng Phước, Phan Tất Thành... và mới đây là ký giả Huy Đức, thì tài liệu về họ do Sở Thông tin và Truyền thông cử giám định tư pháp.
Với các vụ án không có yếu tố chính trị như Thiền Am Bên Bờ Vũ Trụ, Nguyễn Phương Hằng, các luật sư Trần Văn Sỹ, Đặng Thị Hàn Ni, tiến sĩ luật Đặng Anh Quân… thì tài liệu về họ do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cử giám định tư pháp.
Trong phần lớn những vụ án bị cáo buộc tội danh theo điều 331 như ký giả Huy Đức hay điều 117 Bộ luật hình sự. Tại tòa án, những người bị xét xử thường khẳng định mình không phạm tội mà chỉ thực hiện quyền tự do ngôn luận hoặc tự do báo chí theo điều 25 của Hiến pháp quy định.
Vậy thì ranh giới nào của một bên là quyền tự do theo điều 25 hiến pháp và một bên là vi phạm vào điều 331 hoặc 117 Bộ luật Hình sự?
Công chúng sẽ giật mình khi biết câu trả lời. Cơ quan an ninh điều tra chỉ ở đâu thì đó là ranh giới. Các giám định viên tư pháp chỉ làm mỗi việc còn lại là xác nhận ranh giới đó.
Vậy thì các giám định viên đã có khả năng chuyên môn nào? Phương pháp gì để đưa ra những kết luận giám định về nhận thức, tư tưởng, quan điểm chính trị của một người?
Có lần tại tòa, trong một dịp hiếm hoi khi có mặt giám định viên, tôi đã hỏi điều đó và muốn té ngửa với câu trả lời: Phương giám định là bằng tiếng Việt?! Cho thấy, cái gọi là “kiến thức chuyên môn” theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự đối với giám định viên là: Không có gì cả! Hoặc chỉ là tấm thẻ giám định viên được chế độ cấp mà thôi.
Do đó, về phương diện pháp lý, không chỉ đối với ký giả Huy Đức, mà bất kỳ công dân nào bị tuyên hình phạt theo tội danh điều 331 hoặc điều 117 Bộ luật Hình sự là đều oan ức cả. Vì nhiều lý do:
- Vì tội danh theo điều 331 và 117 cáo buộc họ đều là những tội danh vi hiến nên bất hợp pháp;
- Vì quá trình điều tra, giám định tư pháp đối với hành vi của họ đầy phi lý, tùy tiện và bất công;
Trên đây chỉ mới liệt kê 2 trong số khá nhiều lý do.
Hiện nay, chính quyền của nhiều quốc gia, hoặc các tổ chức quốc tế theo dõi, bảo vệ nhân quyền thường chỉ trích chế độ Cộng Sản trong nước về các điều luật 331 và 117 Bộ luật Hình sự. Họ thiếu thông tin để biết rằng quá trình điều tra, giám định tư pháp trong các phiên tòa hình sự thuộc loại này cũng đầy rẫy những sự phi lý, tùy tiện và bất công đáng phải nhận những lời chỉ trích thích đáng tương tự.
*Bài viết không thể hiện quan điểm của RFA.