Hà Tĩnh vùng ven biển miền Trung là nơi bị ảnh hưởng nặng nhất do chất thải hóa học từ công ty gang thép Hưng Nghiệp Formosa xả thẳng ra biển khiến cá chết hàng loạt năm 2016.
Formosa sau đó đồng ý bồi thường thiệt hại 500 triệu Mỹ kim để khắc phục hậu quả môi trường biển và cho cư dân, ngư dân 4 tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, Thừa Thiên Huế.
Tuy nhiên, hôm 23/3 vừa qua, một số hộ sản xuất kinh doanh hải sản ướp tẩm, là tên gọi các loại mắm, ruốc và cả nước mắm ở Hà Tĩnh, lên tiếng cho hay, họ chưa nhận được đồng tiền bồi thường nào dù đã kiện từ địa phương ra tới trung ương.
Một cư dân yêu cầu không nêu tên có gia đình 4 đời làm nghề pha chế mắm ruốc và nước mắm tại huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh, cho biết như sau:
"Từ khi có sự cố Formosa đến bây giờ thì những người lao động nhận được số tiền 17 triệu 460 nghìn. Đó là bản thân lao động, còn bản thân chúng tôi là những doanh nghiệp chế biến mắm ruốc các loại, cả chế biến nước mắm truyền thống chứ không phải công nghiệp, thì chưa được đồng nào hỗ trợ"
“Lúc sự cố môi trường biển 2016 xảy ra, xét theo Văn Bản 1880 thì mình không có trong diện đền bù. Sau nhiều năm đi đòi hỏi từ các cấp bộ, ngành ra tới Trung ương, kết quả là tháng Ba năm 2020, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc có đối thoại với Ủy ban Nhân dân tỉnh Hà Tĩnh và đã ra Quyết Định số 92, cho thêm hàng hải sản tẩm ướp vào danh mục được đền bù vì sự cố môi trường biển”.
Tháng 6/2020, Ủy ban Nhân dân tỉnh Hà Tĩnh đưa ra kế hoạch số 218, ấn định tháng 10/2020 là hoàn tất việc đền bù cho tất cả các cơ sở sản xuất hải sản ướp tẩm ở Lộc Hà nói riêng và các huyện khác của Hà Tĩnh nói chung:
"Hiện tại bây giờ là 23/3/2021 rồi mà chúng tôi chưa nhận được thông tin gì từ chính quyền. Chúng tôi mỗi tháng một lần đi lên chỗ tiếp dân thì đều nghe là chưa làm kịp, chưa điều tra kịp, chưa hoàn tất thủ tục pháp lý"
“Bởi vì sau vụ môi trường biển mà chúng tôi không nằm trong danh mục 1880, sau đó là Quyết Định 309 bổ sung thêm vào 1880 mà chúng tôi vẫn không có trong danh mục đó, thì người ta không xuống lấy số liệu và số lượng từng cơ sở. Đến bây giờ vướng mắc là Kế Hoạch 218 ra đời nhưng không lấy được số lượng thì không có căn cứ mà đền mà bồi thường.”
Kéo dài đến 5 năm thì mức thiệt hại của các cơ sở tẩm ướp hải sản phải gấp bội chứ không chỉ có chừng đó, là nhận định của doanh nhân dấu tên này:
"Từ 2016 đến giờ chúng tôi gọi là trong vực thẳm phá sản, điêu đứng, bán nhà bán cửa bán đất để trả nợ. Nguồn hàng từ trước bị đầu mối khắp cả nước từ chối. Cơ sở riêng của chúng tôi thì gần 250 tấn và đã bốc mùi hôi thối từ cách đây hơn một năm. Hàng hỏng thì chúng tôi tìm cách dang phơi, còn sau này khi hàng đã trở màu, trở mùi thì không thể dang phơi được nữa. Nói thật bây giờ nhà cửa bán hết rồi, các cấp chính quyền cũng chưa có giải pháp nào về vấn đề môi trường đó cả. Hàng xóm láng giềng phản ảnh rất nhiều mà chúng tôi gọi là bất lực rồi".
Doanh nhân thứ hai, ngụ tại Lộc Hà, cũng lên tiếng với RFA về vụ Formosa. Ông không muốn nêu tên, đặc biệt sau khi nghe viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao Lê Minh Trí nêu tên Đồng Tâm và Formosa là điển hình lôi kéo của các thế lực thù địch trong báo cáo tổng kết công tác nhiệm kỳ 2016 - 2020 trước Quốc hội.
"Vụ Formosa là bản thân công ty gang thép Formosa gây ra, và sau đó từ Trung ương đến địa phương, đặc biệt là tỉnh, cũng có những chính sách quản lý vấn đề chất thải ra môi trường"
"Còn chuyện biểu tình là quyền lợi chính đáng, có cơ sở chứ không phải do ai xúi dục hết, chắc chắn là như thế! Qui kết cho người dân là có ai xúi dục thì đó là khái niệm chủ quan, còn thực tế khách quan thì mọi người đều công nhận quyền lợi người lao động phải được giải quyết. Đó là vấn đề công bằng xã hội".
Mạng báo Thanh Niên dẫn lời ông Lê Minh Trí, nêu bật vụ Formosa năm 2016 và vụ Đồng Tâm năm 2020, nói rằng 'các thế lực thù địch và tổ chức phản động đã nhân hai vụ trên để tiếp tục lôi kéo các phần tử bất mãn, cơ hội chính trị, lợi dụng triệt để sơ hở, thiếu sót của cơ quan Nhà Nước để tuyên truyền, xuyên tạc chủ trương, đường lối của đảng, chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân; kích động biểu tình, chống đối, gây mất ổn định an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội nhằm chống phá đảng và Nhà nước'
Trở lại với những cơ sở chế biến hải sản ướp tẩm ở Hà Tĩnh, doanh nhân tự hào 5 đời trong nghề này cho biết tỉnh có 5 huyện thì riêng Lộc Hà đã có cả trăm cơ sở chế biến mắm ruốc các loại. Bốn huyện còn lại, ông trình bày tiếp, Nghi Xuân, Thạch Hà, Cẩm Xuyên, Kỳ Anh thì tổng cộng hơn 200 cơ sở nữa là hộ sản xuất kinh doanh nghành này:
"Sau sự cố môi trường thì Hà Tĩnh, Quảng Bình, Thừa Thiên Huế đều được bồi thường. Các tỉnh trong kia người ta đã làm hết việc, còn mỗi Hà Tĩnh thì chưa dứt điểm. Cụ thể Hà Tĩnh đã giải quyết bồi thường cho đối tượng con sứa, cá khô rồi hàng đông lạnh, còn hàng tẩm ướp chưa được bồi thường"
Với hơn 400 tấn mắm ruốc và nước mắm tồn đọng trong cơ sở của mình, doanh nhân thứ hai bảo đây là một khó khăn kéo dài:
"Thứ nhất số hàng không bán được mà tồn dư lại đó nếu đưa đi đổ thì không có phương tiện, không có chỗ để mà đổ. Thứ hai lượng hàng không bán được hầu hết là tiền vay ngân hàng, nhiều cơ sở phải bán đất nhà, như tôi đã phải bán đất nhà để trả nợ ngân hàng. Số nợ của tôi là 5 tỷ mà chỉ trả được một nửa. Nay thì đất nhà mất hẳn rồi, không còn cách nào giải quyết cả, đời sống rất khó khăn".
Vì lẽ đó mà bao năm qua, cứ ngày 15 mỗi tháng, bà con ngành hải sản chế biến ở Hà Tĩnh lại tự động kéo nhau ra trụ sở tiếp dân của tỉnh. Vị doanh nhân nói tiếp:
"Thường là đại diện UBND có nói 'sẽ hết sức cố gắng đứng về phía bà con để giải quyết quyền lợi cho bà con'. Thực tế mất mấy năm rồi thì bà con không tin cậy được nữa cho nên mới kéo nhau ra Trung Ương"
“Một cái rất nguy hiểm là hàng tồn đọng gây ô nhiễm môi trường sống của người dân. Dân không có kinh phí để thuê người đi đổ, chưa kể đổ chỗ nào”.
Lý do là vì, doanh nhân này phân tích tiếp, xã Thạch Kim thuộc huyện Lộc Hà là cụm công nghiệp mà người dân làm muối mắm trong khu dân cư. Theo ông đây là vấn đề nhức nhối.
Được hỏi ông có thể kỳ vọng gì ở số tiền bồi thường nếu được giải quyết, doanh nhân này trả lời theo như ông hiểu thì :
"Số tiền mà Formosa gởi cho Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nó lên tới 1.100 tỷ đồng, nhưng hiện số giải ngân thì mới chỉ khoảng một nửa, như vậy số tiền để thực hiện bồi thường là rất thoải mái"
“Vừa rồi Thủ tướng Chính phủ có Công Văn cho tạm ứng 75 tỷ để chi trả cho bộ phận mắm ruốc, và 75,2 tỷ cho bộ phận đông lạnh. Riêng bộ phận 75 tỷ thì đã triển khai theo Kế Hoạch 218 của Ủy Ban Nhân Dân tỉnh ngày 20/6/2020 mà đến nay chưa thực hiện được”
Theo ông thì bà con nghề mắm nghề ruốc vẫn mong thà có đền bù còn hơn là không có:
"Ít thì cũng phải có, nhưng mà kéo dài thế này thì tình cảnh càng khó hơn. Nguyện vọng của người lao động là chỉ cần một khoản kinh phí tối thiểu. Trả bớt nợ cho ngân hàng để bớt việc mất đất, mất nhà, mất nghề đi, chứ cuộc sống tương lai về đâu thì chưa biết được".
Thể theo gợi ý của người dân địa phương, RFA gọi về máy của ông Đặng Ngọc Sơn, Phó chủ tịch UBND Hà Tĩnh chuyên trách mảng nông lâm nghiệp. Rất tiếc viên chức này không bắt máy.
Đường dây sau đó được nối về Sở Nông Nghiệp& Phát Triển Nông Thôn Hà Tĩnh. Tại đây cũng không có người trả lời máy.