Lê Dân, phóng viên đài RFA
Vào đầu thiên niên kỷ này, khi toàn nhân loại đang nô nức đón chào 1000 năm sắp tới với niềm hân hoan, pha chút lo lắng, thì tin cuốn sách "Chuyện Kể Năm 2000" của nhà văn Bùi Ngọc Tấn bị tịch thu đã làm khá nhiều người hụt hẫng.
5 năm sau, đã có nhiều tiếng nói gióng lên yêu cầu nhà chức trách văn hóa Việt Nam hãy dũng cảm sửa sai và cho cuốn tiểu thuyết này được đến tay độc giả. Lê Dân tìm hiểu thêm và lược thuật các diễn tiến như sau.
Tác giả Bùi Ngọc Tấn
Ông Bùi Ngọc Tấn sinh năm 1935 tại Hải Phòng, từng cầm bút từ những năm 50. Đến năm 1968 ông cùng vài bạn hữu bị bắt giam không xét xử về tội "Xét lại, chống Đảng".
Được trả tự do năm 1973, suốt hai mươi năm kế tiếp ông không được phép viết lách gì, ngay cả nhật ký cũng thường xuyên bị công an văn hóa xét nhà, lục lọi tịch thu, dù ông chỉ mưu sinh theo nghề biển ở quê hương.
Bài báo đầu tiên của ông chỉ xuất hiện vào năm 1993 với tựa đề "Nguyên Hồng, một thời đã mất" đăng trên tập san Cửa Biển của Hải Phòng. Quyển sách kế tiếp là "Một thời để mất" xuất bản năm 1995. Rồi đến hai tuyển tập truyện ngắn "Những người rách việc" và "Một ngày dài đằng đẵng" in năm 1996.
Ngay từ năm 1990, ông Bùi Ngọc Tấn đã khởi sự viết "Chuyện kể năm 2000", mô tả những hoàn cảnh đày đọa trong những trại cải tạo mà ông từng phải trải qua.
Nó chất chứa không những các kinh nghiệm bản thân của ông, mà còn kể lại những mảnh đời tan vỡ của đủ lớp người trong xã hội Việt Nam lúc bấy giờ dưới chế độ cải tạo lao động.
Bản thân nhân vật chính là nhà báo Nguyễn văn Tuấn, sau khi được thả ra, dù có chút tự do nhưng nhận biết là không bao giờ được hưởng tự do thật sự nữa. Tự do không hề có và những người đòi hỏi quyền tự do đó chỉ thấy là đời họ sẽ bị dập nát, chóng hay chầy mà thôi.
và “Chuyện kể năm 2000”
Cuốn "Chuyện kể năm 2000" vừa in tháng Hai năm 2000 thì ngày 16 tháng Ba bộ Văn hóa-Thông tin ký quyết định số 395 đình chỉ, thu hồi và tiêu hủy cuốn này do nhà xuất bản Thanh Niên ấn hành.
Gần 5 năm sau, nói đúng hơn là hạ tuần tháng Mười Một năm 2005 vừa qua tại cuộc hội thảo của Hội Nhà văn Hải Phòng mang nhan đề "Để có tác phẩm hay", nhà văn Bùi Ngọc Tấn đã góp bài tham luận mang chủ ý "làm sao có tác phẩm hay, khi còn nhiều yếu tố nằm ngoài các nhà văn". Qua đó, ông nêu cụ thể trường hợp cuốn "Chuyện kể năm 2000" bị tịch thu oan ức.
Hội thảo có hơn 300 người cầm bút tham dự, trong số đó có khoảng 50 người từ trung ương xuống Hải Phòng góp mặt. Một nhà văn kể lại cho chúng tôi:
Không phải cứ muốn vùi dập tác phẩm của ai thì cứ vùi dập, không có một cái luật pháp nào. Bài của ông Bùi Ngọc Tấn được cả hội nghị hoan hô... Ông thứ trưởng đã về hưu rồi, nhưng ông Tấn bảo là không phải cứ về hưu là trốn được trách nhiệm này....
“Trên ba trăm người, ở cả trung ương về cũng mấy chục người. Lần đầu tiên ở Hải Phòng có một hội nghị dám nói thẳng, nói thật, nói mạnh...”
Đụng đến những điều cấm kỵ?
Bài tham luận của ông Bùi Ngọc Tấn hôm đó cho biết quyết định của bộ Văn hóa-Thông tin nói tác phẩm của ông vi phạm khoàn 1 và 2 điều 22 luật xuất bản và ông xin đọc tại hội thảo để mọi người cùng biết mà tránh.
Đó là điều 1 nghiêm cấm các tác phẩm có nội dung chống lại nhà nước XHCN, điều 2 cấm tuyên truyền bạo lực, chiến tranh xâm lược, gây hận thù, truyền bá lối sống dâm ô, phá hoại thuần phong mỹ tục....
Nhà văn Bùi Ngọc Tấn cho biết đây rõ ràng là một sự vu cáo chính trị và cũng có thể hài hước nữa mà ông đồ rằng khi ông thứ trưởng Phan Khắc Hải viết và ký quyết định đã cười một mình, ông phải tự trào với chính ông ta.
Ông nói thêm là trái với sự đánh giá của ông thứ trưởng, "Chuyện kể năm 2000" được dư luận hoan nghênh. Ông nhắc đến tập sách đó như một thí dụ nhằm nói điều tối quan trọng để có những tác phẩm hay theo chủ đề cuộc hội thảo, là một yếu tố nằm ngoài các nhà văn, đó là sự đánh giá của nhà nước.
Ông yêu cầu Hội Nhà văn, với chức năng là một hội chính trị, nghề nghiệp theo điều lệ định rõ thì phải có trách nhiệm bảo vệ hội viên của mình.
Nhà văn Bùi Ngọc Tấn đề nghị Hội Nhà văn đứng ra tổ chức hội thảo về cuốn "Chuyện kể năm 2000" để đánh giá chuẩn xác về mặt chính trị và nghệ thuật, minh oan cho một vụ án sách.
Theo ông thì một vụ án người oan sai còn có thể bị lãng quên, nhưng một vụ án sách oan sai thì đời đời còn đó.
Vai trò của Hội nhà văn?
Nhà văn Hải Phòng có tham dự buổi hội thảo cuối tháng Mười Một năm 2005 bày tỏ thêm:
“Ông ấy đề nghị có lẽ phải có một hội thảo để xem xét lại ông thứ trưởng nữa để cảnh báo cho một số những ông khác. Không phải cứ muốn vùi dập tác phẩm của ai thì cứ vùi dập, không có một cái luật pháp nào. Bài của ông Bùi Ngọc Tấn được cả hội nghị hoan hô.....
Ông thứ trưởng đã về hưu rồi, nhưng ông Tấn bảo là không phải cứ về hưu là trốn được trách nhiệm này....(cười).... ông ấy căm lắm. Phải sửa chữa, hoặc quá đáng lắm thì lôi ông ấy ra truy tố lại. Nhiều ông Tổng thống bị như thế... về mặt lý luận chúng ta có thể nói như thế...”
Bài tham luận của nhà văn Bùi Ngọc Tấn đọc tại hội thảo ở Hải Phòng còn viết rằng:
"Nếu nhà nước bảo hộ, là thực dân Pháp hồi đó, mà cũng ngặt nghèo như thứ trưởng Phan Khắc Hải, như sự không kiểm duyệt mà hóa ra siêu kiểm duyệt hôm nay thì làm sao hậu thế còn được đọc "Số Đỏ" của Vũ Trọng Phụng ?
Thật may mà thực dân Pháp và Triều đình Huế đã không làm như vậy dù có bị Vũ Trọng Phụng bỡn cợt đích danh".
Nhà văn Hải Phòng cho biết nhiều hội thảo viên hôm đó đã đọc nhiều tham luận hết sức thiết thực cho mục đích "Để có tác phẩm hay". Riêng ông thì: "Tôi đọc một tham luận. Tôi thẳng thắn nói toạc ra hết những yếu kém và cái ám ảnh bởi những quan điểm, giáo điều trì trệ, nghiệt ngã trong quá khứ và cho đến bây giờ vẫn còn những cái áp đặt. Như văn học phải có chức năng giáo dục chẳng hạn. Tôi bảo nhà văn chả có cái gì hơn người cả để mà giáo dục cả...(cười)... chức năng áp đặt cho người ta sợ, không dám viết nữa.... chứ không phải đề cao nhà văn đâu..."
Trong một câu chuyện mạn đàm kỳ tới, chúng tôi xin trình bày về tập thơ mới bị tịch thu tại Sài gòn mang tựa đề "Dự báo phi thời tiết", xảy ra cũng trong hoàn cảnh tương tự.