Chuyến công du Châu Á kéo dài một tuần lễ của Thựơng nghị sĩ thuộc Đảng Cộng hoà Mỹ, John McCain, bắt đầu hôm chủ nhật tuần trước tại Hong Kong, kế là Việt Nam, Trung Quốc, và
sẽ kết thúc tại Nhật. Đây được xem là chuyến đi ngoại giao chính thức đến khu vực Đông Á của ông McCain cùng với hai người bạn đồng viện là thựơng nghị sĩ Amy Klobuchar và Lindsey Graham.
Tăng cường quan hệ kinh tế và quân sự
Ở trạm dừng chân Việt Nam, ông McCain, cựu ứng viên tranh chức tổng thống Hoa Kỳ trong cuộc bầu cử năm ngoái, đã ghé thăm Hà Nội trong 2 ngày. Tại đây, ông có các cuộc tiếp xúc với Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cùng Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Phú Trọng, ghé thăm Học viện Ngoại giao Việt Nam, và trở lại trại tù Hoả Lò, nơi trước đây ông từng bị quân đội Bắc Việt giam cầm làm tù binh chiến tranh trong cuộc chiến Việt Nam.
Hôm thứ ba, trong bài diễn văn đọc trước đông đảo sinh viên Học viện Ngoại giao Việt Nam, thựơng nghị sĩ McCain, nhân vật cao cấp nhất của Đảng Cộng Hoà tại Ủy ban Quốc phòng, thuộc Thựơng Viện Mỹ, phát biểu rằng hai quốc gia Mỹ-Việt nên tăng cường hơn nữa mối quan hệ kinh tế và quân sự để đối phó với những thách thức mới về an ninh. Ông nhấn mạnh "đã đến lúc phải có những bước chuyển biến mới" trong mối quan hệ song phương Việt-Mỹ.
Liên quan đến tranh chấp biển Đông, ông McCain khẳng định Hoa Kỳ ủng hộ quan điểm tự do đi lại trên toàn thế giới và sự tự do này phải bao gồm cả ở Biển Đông. Vẫn theo lời ông, Washington có lợi ích trong lưu thông đường biển tự do trong khu vực và trong việc giải quyết hoà bình những tranh chấp ở Hoàng Sa, Trường Sa và các vị trí khác.
Cởi mở với quan điểm khác biệt là thể hiện sức mạnh
Dịp này, thựơng nghị sĩ McCain cũng kêu gọi những tiến bộ về kinh tế của Việt Nam nên song hành với các cải tổ chính trị và cải thiện nhân quyền, điều mà không thấy báo chí Việt Nam khi loan tin và tường trình về chuyến đi của ông đề cập tới.
Ông John McCain đồng thời bày tỏ tin tưởng rằng nhà nước độc đảng Việt Nam có cơ hội phát huy các thành tựu kinh tế và ngoại giao bằng những thay đổi về chính trị và xã hội. Những sự thay đổi này, theo ông, phải bao gồm tăng cường các quyền tự do xã hội, cho phép tự do ngôn luận rộng rãi hơn, phóng thích tất cả tù nhân bị giam cầm vì bày tỏ quan điểm một cách ôn hoà, cải thiện nhân quyền, và mở rộng phạm vi cho các hoạt động chính trị. Ông nói khoan dung với các quan điểm khác biệt là thể hiện sức mạnh chứ không phải yếu điểm.
Về vấn đề chất độc da cam, Thựơng Nghị sĩ McCain cho rằng đây vẫn là một vấn đề tồn tại giữa 2 quốc gia Việt-Mỹ dù đã có những tiến bộ trong bang giao song phương. Ông cho biết trong thời gian qua, Washington đã chi khoảng 46 triệu đô la đền bù cho các nạn nhân tại Việt Nam và cho công tác xử lý các khu vực bị ô nhiễm độc chất dioxin, nhưng theo ông, công tác này nên tiếp tục được duy trì.
Báo cáo của phía Việt Nam nói rằng có gần 3 triệu người là nạn nhân của chừng 80 triệu lít thuốc diệt cỏ mà phần lớn là chất độc da cam do quân đội Mỹ rải xuống trong thời gian 10 năm. Tuy nhiên, theo lời phát ngôn nhân Toà đại sứ Mỹ ở Hà Nội thì chưa có bằng chứng khoa học nào đựơc quốc tế công nhận chứng minh rõ ràng chất độc da cam là nguyên nhân gây tình trạng dị tật hay tàn tật ở người Việt Nam.
Khách sạn Hilton Hà Nội
Trước khi rời Hà Nội lên đường đến Trung Quốc hôm thứ tư, thượng nghị sĩ McCain đã thăm lại trại tù Hoả Lò, nơi ông từng bị giam giữ trong thời chiến hơn 3 thập niên trước. Ông chia tay nơi này với dòng chữ “Những lời chúc tốt đẹp” ghi lại trong sổ lưu niệm tại đây.
Thựơng nghị sĩ John McCain, năm nay 72 tuổi, không những là một chính trị gia nổi tiếng của nước Mỹ mà còn là một trong những tù binh chiến tranh được nhiều người biết đến nhất. Ông là cựu phi công thuộc lực lựơng hải quân Hoa Kỳ trong thời chiến tranh Việt Nam. Vào năm 1967, sau khi chiếc phi cơ A4 của ông bị quân đội Bắc Việt bắn hạ tại hồ Trúc Bạch, ông bị bắt giữ làm tù binh ở nhà tù Hoả Lò trong suốt 5 năm rưỡi, sau đó được trao trả lại cho phía Mỹ vào tháng 3/1973 sau Hiệp định Paris cùng năm.
Trại Hoả Lò được tù binh Mỹ trong cuộc chiến Việt Nam đặt cho biệt danh châm biếm là “Khách sạn Hilton Hà Nội.” Một phần của trại giam này bây giờ được biến thành bảo tàng trưng bày một số vật dụng và hình ảnh về tù nhân chiến tranh. Ông McCain nói rằng ông cùng các bạn tù khác đã bị tra tấn dã man trong thời gian bị giam cầm tại đây, ngược lại, chính phủ Việt Nam luôn khẳng định là đối đãi tử tế với các tù binh Mỹ. Trong thời gian bị bắt giữ, cựu tù binh McCain đã 2 lần toan treo cổ tự tử, nhưng bị phát hiện nên không thành.
Sau cuộc chiến Việt Nam, ông John McCain trở thành người cổ súy hàng đầu cho tiến trình bình thường hoá quan hệ Việt-Mỹ những năm đầu thập niên 90. Ông đang mong muốn hai bên tăng cường hợp tác-trao đổi quân đội vì lợi ích của cả hai nước, thông qua Hiệp định về huấn luyện và trao đổi quân sự song phương ký kết hồi năm 2005. Ông McCain cũng đã từng viếng thăm Việt Nam nhiều lần và lần gần nhất cách chuyến đi này năm năm về trước. Lần này, tiếp sau Việt Nam, ông McCain đến Trung Quốc trước khi chuyến công du Đông Á 1 tuần lễ kết thúc tại Nhật.
Việt Nam và Hoa Kỳ bình thường hoá quan hệ ngoại giao từ năm 1995, tức 2 thập niên sau khi cuộc chiến Việt Nam kết thúc với 3 triệu người Việt nằm xuống và 58 ngàn lính Mỹ thiệt mạng. Cách đây 3 năm, Hà Nội cũng được Washington chấp thuận cho Quy chế Quan hệ Thương mại Bình thường Vĩnh viễn, mở đường cho Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới.