Mục Đời Sống Người Việt Khắp Nơi hôm nay mời quí vị tìm hiểu về đời sống của giáo dân sắc tộc tại giáo phận Ban Mê Thuột.
Nhiều khó khăn
Có ba sắc tộc chính của người Thượng tại giáo phận Ban Mê Thuột, thứ nhất là Ê Đê, đa số tại địa bàn tỉnh Daklak, thứ hai là người M’Nông, đa số cư ngụ tại tỉnh Daknông, và thứ ba là người S’Tiêng ở tỉnh Bình Phước. Ngoài ra còn có một thiểu số dân tộc K’hor, dân tộc Mạ .
Thời chiến, để tránh bom đạn, một số giáo dân các sắc tộc khác như B’nah, Sedan, J’rai, trước la giáo dân Kontum, bỏ chạy về giáo phận Ban Mê Thuột, sống ở đó cho đến giờ.
Sau 1975, giáo phận Ban Mê Thuột đón thêm một số người sắc tộc từ miền Bắc vào lập nghiệp, gồm người H’mông , người Thái, người Nùng và người Tày.
Chẳng phải tất cả những người sắc tộc kể tên sau này đều theo đạo Công Giáo. Thế nhưng nhiều người nghèo trong số đó, lương hay giáo, đều nhận được sự giúp đỡ tinh thần và vật chất từ những vị linh mục đang trông coi giáo phận này.
Cuộc sống của người sắc tộc tại giáo phận Ban Mê Thuột như thế nào? Linh mục Nguyễn Minh Hảo, đặc trách mục vụ giáo dân sắc tộc, cho biết:
“Một trong những bổn phận của chúng tôi trong uỷ ban truyền giáo là cùng với các linh mục phụ trách tại địa phương, tìm hiểu những hoàn cảnh khó khăn để giúp đỡ cho họ. Nếu họ có những hoàn cảnh khó khăn cơ nhỡ mà giáo xứ cũng như bên chính quyền chưa giải quyết được thì chúng tôi giúp đỡ cho họ.”
Nguyên nhân
Dưới mắt Linh mục Nguyễn Minh Hảo, tính đến lúc này thì so ra cuộc sống của giáo dân các sắc tộc thiểu số thuộc giáo phận Ban Mê Thuột không thể ngang bằng cuộc sống của giáo dân người Kinh. Tình trạng sống dưới mức nghèo khó của phần lớn người sắc tộc thiểu số, Linh mục Nguyễn Văn Hảo nói tiếp, phát xuất từ những nguyên nhân chủ quan và khách quan:
“Tầm mức hiểu biết của họ thấp, dân trí thấp rồi nguồn vốn cũng không có. Nói chung mức độ kinh tế thì thua kém người Kinh. Những người biết làm , chịu khó làm, có tí hiểu biết thì cũng có thể sống được. Nhưng một bộ phận khác vì thiếu hiểu biết thiếu vốn liếng nên gặp những hoàn cảnh rất là khó khăn.”
Và không chỉ người sắc tộc, những linh mục đang chăm sóc giúp đỡ cho người sắc tộc nghèo cũng chạm phải trở ngại của thực tế , đó là những ràng buộc trong luật tục của họ:
"Do cái lu ật t ục đó mà đôi khi có nh ững ng ười tr ở thành n ạn nhân c ủa lu ật t ục. Tôi ví d ụ m ột ng ười v ợ l ớn tu ổi r ồi, ch ồng bà ta m ất đi, thì thao lu ật t ục c ủa m ột s ắc dân ch ẳng h ạn là ph ải chia t ất c ả gia tài cho bên ch ồng cũng nh ư bên v ợ .
Khi chia nh ư v ậy thì nh ững ng ười liên quan hai bên giòng t ộc n ội ngo ại chia nhau h ết và cu ối cùng thì ng ười v ợ goá đó không còn gì trong tay ngoài m ột mãnh đ ất nho nh ỏ mà không có nhà. Chúng tôi ph ải xin các ân nhân giúp đ ở đ ể xây nhà cho bà ấy, tôi ví d ụ nh ư v ậy."
Đến với người sắc tộc thiểu sốở tỉnh Daklak thuộc giáo phận Ban Mê Thuột là đến với tình cảnh nghèo khó của người Thượng ở Thôn Vân Kiều, xã Cư Elang, huyện Ea Ka, tỉnh Daklak. Rồi thì các buôn Chiêng Kao, Jiê Jút, Pai Ar, Ját thuộc huyện Lắc, tỉnh Daklak.
Cuộc sống từng ngày quá đổi đạm bạc, cơm khô chan nước nấu lá rừng thêm chút muối, không nguồn thu nhập, không có công để làm thuê làm mướn, không có đất để canh tác :
"Tôi cũng xin nói là không ph ải t ất c ả đ ều nghèo nh ư v ậy đâu. Đôi khi h ọ đ ược c ấp đ ất mà vì thi ếu khôn ngoan, h ọ b ị l ừa g ạt mà bán m ất. Bà con s ắc t ộc thi ếu hi ểu bi ết nên d ễ b ị l ường g ạt. Có nhi ều gia đình s ắc t ộc h ọ nghèo là vì lý do khách qua ch ứ không h ẳn lý do khách quan.
Nh ưng bây gi ờ mình th ấy tr ước m ắt nh ững c ảnh nghèo ấy thì l ương tâm và cái lòng c ủa mình đòi bu ộc mình ph ải giúp đ ỡ h ọ thôi ch ứ không phân tách nguyên nhân làm gì.
Có nh ững vùng mà chính quy ền v ừa di dân t ới , h ọ ch ưa lo ngay đ ược ch ưa đáp ứng đ ược t ức kh ắc nhu c ầu c ủa dân. Khi đ ến thăm bà con và th ấy ng ười ta không có n ước dùng , ph ải đi xa m ột vài cây s ố m ới có n ước thì chúng tôi li ệu giúp đ ỡ cho h ọ có n ước đ ể dùng thôi."
Những tấm lòng hảo tâm
Nhờ sự đóng góp tiền bạc của những người hảo tâm, một giếng nước sạch, một máy bơm và một hồ chứa nước đã hoàn tất ở Thôn Vân Kiều, xã Cư Elang huyện Ea Ka của tỉnh Dalak với phí tổn hai chục triệu đồng Việt Nam.
Hiện ông đang vận động những người có lòng để có thể xây cho buôn Jat bốn giếng nước, máy bơm và hồ chứa cho một vùng sinh hoạt trải dài hai kilômét ở đây. Phí tổn khoan giếng, hồ chứa nước và máy bơm tại buôn Jat là mười lăm triệu đồng một cái.
Tại những chỗ giáo dân thiểu số không có đất canh tác, muốn đi làm công cũng chẳng mấy ai thuê mướn thì phương thức giúp vốn là một con bò. Đối với nhiều gia đình ở Việt Nam, con bò là cả một gia tài. Người không vốn được giúp hẳn được cho hẳn một con bò hay sao, linh mục Nguyễn Văn Hảo trả lời không phải như vậy:
"Mình giúp c ủa giúp v ốn thì ng ười đó ph ải giúp công tr ở l ại đ ể r ồi l ại ti ếp t ục c ộng tác mà giúp đ ỡ cho gia đình khác n ữa. Vì th ế mà chúng tôi làm m ột gi ấy cam k ết và hai bên cam k ết là khi anh nuôi con bò cái nh ư th ế thì con bò con đ ầu tiên thu ộc v ế gia đình nuôi, con bò con th ứ hai là c ủa chúng tôi, và con th ứ ba là thu ộc v ề h ọ.
Nh ư v ậy sau ba b ốn năm, sau khi con bò m ẹ sinh đ ược ba bò con thì gia đình nuôi đ ược hai con, và chúng tôi s ẽ l ấy con bò m ẹ và m ột con bò con đ ể chuy ển cho hai gia đình khác.
Chúng tôi cũng kêu g ọi nh ững gia đình đ ược giúp đ ỡ đó c ộng tác v ới chúng tôi đ ể ti ếp t ục nhân r ộng lòng nhân ái t ương tr ợ giúp đ ỡ nhau ngay trong đ ịa bàn h ọ ở . Tôi m ới b ắt đ ầu thôi, hi ện t ại thì tôi m ới đ ược b ốn con bò, m ột cái gi ếng và hai căn nhà."
Trong số những người định cư tại đó thì có những gia đình nghèo thì chúng tôi tiếp cận để hiểu rồi giúp đỡ cho họ cái n uồn sống là một con bò. Tôi cũng phải gởi thư đi các nơi xin các ân nhân ai có lòng thì liên hệ giúp đỡ thôi chứ không biết chạy chỗ nào.
Mình gõ cửa của những người sẵn lòng quảng đại và có điều kiện, rồi tích tiểu thành đại, khi nào đủ tiền thì chúng tôi thực hiện ngay, biến tiền bạc đó thành những món quà thực tiễn mà các gia đình nghèo họ cần.
Giải pháp cho tương lai?
Về những người trẻ trong các bản làng những sắc tộc thiểu số, với câu hỏi là họ có cầu tiến, có muốn vươn lên cho ngang tầm xã hội bên ngoài đang không ngừng phát triển, có muốn hoà nhập với người Kinh và có cuộc sống cao hơn, Linh mục Hảo đề cập đến nếp sống và não trạng ông cho là tiêu cực khó thay đổi của người sắc tộc:
"Nói chung thì ch ắc ch ắn là ai cũng có ước v ọng nh ư v ậy, nh ưng mà cu ộc đ ời c ủa h ọ thi ếu đi ều ki ện nên h ọ ch ưa v ươn lên đ ược thôi. Cũng không th ể tránh đ ược m ột thi ểu s ố nh ững ng ười s ắc t ộc ch ưa có khát v ọng v ươn cao.
Cái đó ph ải nói th ực là có, do cái não tr ạng c ủa l ịch s ử c ủa cha ông h ọ đ ể l ại, h ọ s ống qua ngày thôi. Thành ra có m ột s ố ng ười cái tánh thi ếu ch ịu khó làm l ụng. Cái đó là có."
Lối sống du canh thì bây giờ không còn nữa. Ở những nơi mà tiếp cận được với người Kinh và được chính quyền lo thì không còn lối sống du canh nữa. Nhưng cái não trạng sống qua ngày, có chừng nào xào chừng nấy là có, thói quen thành nếp rồi, cũng chưa có thể tẩy được ra hết khỏi đầu óc của một số người sắc tộc thiểu số đâu.
Trong cương vị Linh mục đặc trách giáo dân sắc tộc tại giáo phận Ban Mê Thuột, Linh mục Nguyễn Minh Hảo cho rằng cùng với việc xoá đói giảm nghèo, nâng cao mức sống, yếu tố quan trọng nhất và cần thiết nhất vẫn là giáo dục, và trong việc này thì vai trò của nhà nước là chính yếu:
"Đó là đi ều ch ắc ch ắn. Chúng tôi thì không có đi ều ki ện cũng không đ ủ kh ả năng và th ẩm quy ền đ ể có th ể ngay t ức kh ắc mà lo l ắng cho h ọ đ ược. Tuy nhiên đ ối v ới các linh m ục đang cùng chúng tôi ph ụ trách thì chúng tôi coi đó là m ục tiêu.
Trong khi h ướng d ẫn h ọ v ề d ạo thì chúng tôi cũng thăng ti ến cái t ầm nhìn, cái cách suy nghĩ và l ối s ống c ủa giáo dân. V ấn đ ề gáio d ục là v ấn đ ề l ớn, và ch ắc ch ắn là chính quy ền cũng nh ắm t ới. Chúng tôi thì cũng nh ắm t ới nh ưng ch ỉ có trong t ầm tay khi nào mình lo đ ược."
-------------------------------
Quí vị vừa cùng mục Đời Sống Người Việt Khắp Nơi và Thanh Trúc đến giao phận Ban mê Thuột, thăm các buôn làng của người Ê đê, người M’nông, người S’tiêng, người K’hor, người Mạ... để thấy từ lúc rời nếp sống du canh du cư trong rừng núi ra ngoài cuộc sống một nơi một chỗ thì cuộc đời của người sắc tộc miền núi vẫn chưa thay đổi gì mấy, người nghèo vẫn còn nhiều và hãy còn nghèo khó chậm tiến lắm.
Mục Đời Sống Người Việt Khắp Nơi tạm ngưng nơi đây. Thanh Trúc kính chào và xin hẹn tái ngộ tối thứ Năm tuần tới.