Từ tập tục
Nhiều ngày trước Tết, có nhiều gia đình, đặc biệt là những nhà làm ăn buôn bán, thậm chí cả các doanh nghiệp đã lo chọn người xông đất đầu năm cho nhà hoặc công ty mình.
Tục xông đất đầu năm ở Việt Nam có ảnh hưởng từ những truyền thống dân gian bắt nguồn từ Trung quốc. Theo tập tục này, kể từ giờ khắc giao thừa cho đến hết ngày mùng một tết, nếu có người vui vẻ, hoạt bát và hợp tuổi với gia chủ đến nhà đầu tiên thì sẽ đem lại may mắn cho cả năm.
Chị Nguyễn Thị Giang, chủ một doanh nghiệp ở Hà nội, cho biết năm nào nhà chị cũng phải chọn người hợp tuổi hợp mệnh và tốt tính đến xông đất đầu năm cho nhà mình để lấy may. Chị nói:
"Năm nào cũng có, không năm nào là không cả. Đấy là vấn đề tín ngưỡng thôi. Mình cảm thấy nó sẽ thuận lợi cho mình từ đầu năm. Mình cảm thấy là mình mở cánh cửa bước ra ngoài đầu năm thì mình muốn gặp mọi điều may mắn và an lành thì mình mong người đến nhà mình xông đất là những người đang làm ăn tốt.
Nếu được thì là những người đang làm ăn phát đạt là tốt nhất, sức khoẻ tốt. Thứ nhất là phải hợp, rồi sức khoẻ tốt, giả sử người nào nhà có tang có điều buồn mà hợp thì cũng không dám nhờ."
Nếu trong năm đấy mà làm ăn không tốt hoặc sức khoẻ không tốt thì sẽ nghĩ là có thể do vận hạn, có thể năm tuổi hoặc có thể người xông đất không tốt.
Chị Nguyễn Thị Giang
Đây chính là gánh nặng tâm lý lên những người được nhờ đi xông đất, vì theo nhiều người, nếu năm đó họ làm ăn không tốt hoặc có gì không may thì họ thường nghĩ chắc do người xông đất đầu năm không may mắn.
Chị Giang giải thích tiếp: "Nếu trong năm đấy mà làm ăn không tốt hoặc sức khoẻ không tốt thì sẽ nghĩ là có thể do vận hạn, có thể năm tuổi hoặc có thể người xông đất không tốt."
Tuy nhiên theo các nhà nghiên cứu khoa học thì vấn đề xông đất không hẳn chỉ là một thứ “mê tín dị đoan,” cũng có những căn cứ khoa học nhất định. Một nhà nghiên cứu khoa học ở Hà nội, ông Nguyễn Phúc Giác Hải giải thích:
"Chúng ta biết là mỗi người có một cái vía tốt lành khác nhau. Ví dụ như bây giờ có các trẻ em nó không biết gì người lớn ấy cả, thế nhưng người lớn đó bước vào phòng thì trẻ em đó thì nó khóc.
Có người thì khi bước vào nó cười, nó vui vẻ thích được bế. Đấy là vấn đề tâm lý nó không biết. Nhưng đấy là do các sự tương hợp về sóng sinh học của mỗi người đối với người kia mà có ảnh hưởng tốt hoặc không tốt đối với đối tác. Chính vì thế mà cái vía mà xông đất đầu năm rất là quan trọng."
Việc chọn người đến xông đất vì thế cũng hết sức phức tạp. Nhìn chung đa phần mọi người hay chọn những người xông đất có tuổi hợp với năm mới.
Ví dụ theo chị Giang thì năm nay chị sẽ chọn những người tuổi Bính Tuất hoặc Bính Ngọ để xông đất. Tiếp đến là chọn ngày và giờ. Năm nay, nhiều người chọn sáng mùng 1 từ 9 giờ đến 11 giờ.
Thế nhưng, cũng có những người kỹ tính hơn, ngoài xem tuổi, tính tình của người xông đất, họ còn tính toán cả âm dương, ngũ hành, can chi, vân vân. Và có người chỉ chọn người xông đất hợp với tuổi của gia chủ hơn là con giáp của năm mới.
Nhà nghiên cứu khoa học Nguyễn Phúc Giác Hải giải thích thêm:
"Người ta chọn âm dương ngũ hành làm sao cho hợp. Chủ nhà đó không phải là vì năm nay năm Dần mà người xông đất là Dần Ngọ Tuất, là tam hợp, mà phải còn phụ thuộc vào tuổi của chủ nhà đó. Ví dụ chủ nhà đó là tuổi Thìn thì nó là Thân Tí Thìn thì lại không xung với năm Dần nữa.
Người ta kết hợp với nhiều thứ, trong đó không phải chỉ có ngũ hành, không chỉ có hàng can chi, mà còn cả lục thập hoa giáp. Thí dụ tuổi Dần có 5 hành khác nhau. Giáp Dần là hành mộc, Bính Dần hành hoả, Mậu Kỷ hành thổ, Canh Tân hành kim, Nhâm Quý hành thuỷ.
Năm nay là năm canh dần nên nó gọi là hành kim gọi là con hổ trắng. Cái đó có đúng không thì nó có một phần cơ sở khoa học thuộc về các sóng sinh học. Còn tuổi chỉ là một trong các yếu tố trong các cái đó."
Đến dịch vụ
Cũng chính bởi quan niệm người xông đất quan trọng như vậy, mà từ nhiều ngày trước tết, nhiều gia đình đã phải đôn đáo đi tìm người xông đất năm mới cho nhà mình.
Thường thì họ nhờ người thân, bạn bè xông đất. Nhưng nếu không tìm được thì họ phải đi thuê.
Và đây chính là nguyên nhân khiến dịch vụ xông đất đầu năm mọc lên khắp nơi ở Hà nội và thành phố Hồ Chí Minh trong vài năm gần đây.
Trung tâm Hoa Đà là một trong những công ty đầu tiên ở Hà nội thực hiện dịch vụ này một cách quy mô với cả ba ông Phúc Lộc Thọ đến xông đất.
Năm ngoái họ đã thực hiện thí điểm và năm nay bắt đầu làm chính thức. Chị Đặng Thanh Hoa, phụ trách dịch vụ khách hàng của công ty cho biết, công ty đã bắt đầu nhận đơn đặt hàng từ đầu tháng 1 và phải khoá sổ từ 2 tuần trước tết vì số lượng đơn đặt hàng về rất đông.
Do số lượng hợp đồng nhiều, mà người được tuổi theo yêu cầu của khách hàng thì không nhiều, nên năm nay công ty này chỉ tập trung vào các khách hàng là doanh nghiệp có nhu cầu xông đất vào các ngày từ mùng 5 trở đi và yêu cầu về tuổi không quá gắt gao. Chị Hoa cho biết:
Bên tổ chức yêu cầu thì bọn em sẽ cung cấp ông Phúc Lộc Thọ có hoá trang. Bọn em có phần giao lưu với gia chủ, hát hò với gia chủ, lì xì chúc tết và cùng cụng ly mừng rượu lộc gia chủ.
Chị Hoa, NV công ty Hoa Đà
"Chẳng hạn như mình đi thì Canh Dần chỉ có một số tuổi mới hợp thôi, mà nếu như vậy thì không đủ nhân lực rồi. Thường thì bọn em khuyến khích gia chủ hay tổ chức chọn tuổi phù hợp với người đứng đầu tổ chức đấy. Ví dụ như giám đốc hoặc tổng giám đốc.
Có một số nơi họ không yêu cầu vì họ xông đất tổ chức vào ngày mùng 5 hoặc 6 hay 7 là ngày đầu tiên mà công nhân đi làm. Nhưng mà bên em thì nhiều khi đến ngày mùng 7, 8 đã kín lịch rồi thì cũng phải xin lỗi người ta chuyển sang mùng 9 hoặc mùng 10."
Chương trình xông đất mà trung tâm Hoa Đà đưa ra thường kéo dài 30 phút với giá trung bình là 600,000 đồng. Nhưng nếu khách hàng nào có yêu cầu tăng thời lượng hoặc tăng quà tết thì giá có thể cao hơn. Chị Hoa giải thích vắn tắt về chương trình mẫu mà công ty đưa ra như sau:
"Chẳng hạn một bên tổ chức yêu cầu, thì bọn em sẽ cung cấp ông Phúc Lộc Thọ có hoá trang. Thông thường trong chương trình 30 phút như vậy, bọn em có phần giao lưu với gia chủ, hát hò với gia chủ, lì xì chúc tết và cùng cụng ly mừng rượu lộc gia chủ. Nếu cần thì có thể gợi ý họ quay lại hay chụp hình lại những giây phút đấy."
Việc thuê người xông đất đầu năm những năm gần đây cũng đã xảy ra các chuyện đáng tiếc. Theo chị Hoa thì có những nơi, có thể vì lý do không kiếm được đủ người hợp tuổi với gia chủ nhưng vì tham lợi nhuận nên gây mất uy tín.
Hay có những người được thuê xông đất vào một giờ nhất định mà lại đến muộn thì cũng khiến gia chủ khó chịu. Đó là chưa kể chuyện bị người xông đất ăn cắp đồ vào năm mới.
Liên quan đến việc làm sao để có thể đảm bảo gia chủ tin tưởng người đến xông đất có đúng tuổi như mình yêu cầu, chị Hoa cho biết công ty chị có một quy trình mà theo đó người đến xông đất phải mang chứng minh thư và một số giấy tờ tuỳ thân khác để chứng mình.
Tuy nhiên việc làm thế nào để không gây phản cảm lại là vấn đề khác. Chị nói quy trình này vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện và chủ yếu khách hàng đã tin tưởng và uy tín của công ty chị.
Nhưng đối với một số người thì cho rằng việc thuê người xông đất là việc bần cùng bất đắc dĩ bởi gia chủ chả thể nào biết tính tình của người mà mình thuê xông đất như thế nào. Chị nhận xét:
"Thực ra họ không có người nhờ thì họ mới tìm đến các công ty đấy. Tâm lý của mình thì mình muốn là mình phải hiểu được người đến nhà mình thì mình yên tâm hơn."
Riêng đối với nhà nghiên cứu Nguyễn Phúc Giác Hải thì ông cho rằng xông đất là vấn đề về văn hoá tâm linh mang tính truyền thống. Mọi người cũng không nên quá cầu kỳ đối với tập tục này. Theo ông,
"Chúng ta không nên quá cầu kỳ, bởi vì có những trường hợp mình mời người ta, nhưng giờ đấy người ta đến chậm thì mình phải mất thời gian chờ. Mong muốn của mình không được thực hiện, thì đấy là một cái điềm.
Riêng bản thân tôi tôi tự xông đất cho mình, chứ không để ai xông đất cho tôi cả. Tôi tự làm tôi tự chịu trách nhiệm, đó là quan niệm riêng của tôi."
Ngay chính chị Hoa thuộc trung tâm Hoa Đà cũng cho rằng phần lớn những người thuê dịch vụ này chắc cũng không tin là người xông đất mà mình thuê sẽ có ảnh hưởng đến cả năm hoạt động của công ty.
Và việc có người xông đất và mang không khí vui vẻ đến trong ngày đầu năm chỉ là nhằm thúc đẩy tinh thần làm việc cho mọi người mà thôi.
Tạp chí câu chuyện hàng tuần xin được tạm dừng tại đây. Việt Hà xin hẹn gặp lại vào sáng thứ ba tuần tới. Thân ái tạm biệt quý thính giả.