Suy giảm lượng nước
Theo khuyến cáo của các tổ chức quốc tế về tài nguyên nước, ngưỡng khai thác được phép tại các quốc gia chỉ nên giới hạn trong phạm vi 30% lượng dòng chảy. Trong khi đó, theo Bộ Tài nguyên Môi trường, thì hầu hết các tỉnh miền Trung, và Tây nguyên đã và đang khai thác trên 50% lượng dòng chảy về mùa khô khiến các dòng sông càng cạn kiệt.
Riêng tại tỉnh Ninh thuận, hiện các dòng chảy đã bị khai thác tới 70-80%. Việc khai thác nguồn nước đã làm suy thoái nghiêm trọng về số lượng và chất lượng tài nguyên nước trên 7 đến 8 lưu vực sông lớn của Việt Nam như sông Hồng, Thái Bình, và sông Đồng Nai.
Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là sự gia tăng nhanh về dân số làm cho việc khai thác tài nguyên nước và các tài nguyên liên quan đến nước như đất, rừng vượt quá mức cho phép khiến tài nguyên nước bị suy kiệt. Theo một thống kê gần đây của Bộ Tài nguyên và môi trường, thì các lưu vực sông lớn ở Việt Nam như sông Cửu Long ở Nam bộ, lưu vực sông Hồng – sông Thái Bình đều phụ thuộc phần lớn nguồn nước từ quốc tế.
Đáng lẽ ra người ta phải xả lại xuống lòng sông thì người ta lại dẫn nước đi nơi khác để tưới, nên các lòng sông ở miền Trung bị cạn kiệt.
TS. Tăng Đức Thắng
Cụ thể sông Cửu Long phụ thuộc 95% nguồn nước quốc tế, trong khi lại sử dụng nhiều nước nhất, tỷ lệ trữ nhỏ nhất, mật độ dân số cao nhất và có số hộ nghèo cao thứ hai trong cả nước. Lưu vực sông Hồng – Thái Bình phụ thuộc đến 40% nước sông từ Trung quốc chảy về, trong khi lượng nước bình quân đầu người thấp, mật độ dân số và số hộ nghèo cũng cao.
Tiến Sĩ Tăng Đức Thắng thuộc viện khoa học thủy lợi miền Nam cho biết về tình trạng và nguyên nhân của sự suy giảm nguồn nước mặt như sau:
"Các dòng sông cạn kiệt, đặc biệt là ở miền Trung, là do người ta lấy nước ở các hồ chứa tưới cho các hệ thống tưới, nhưng người ta lại không xả nước xuống bản thân cái lòng sông đó, thành ra lòng sông nhiều nơi nó khô đi.
Ví dụ như lòng sông vào mùa khô lượng nước là 10m3/s chẳng hạn, do một số hồ chứa không có thủy điện thì người ta lấy nước đó và do vậy mùa khô nó chỉ còn 1 đến 2m3/s, còn lại nước nó tích trong mùa lũ cộng với dòng chảy thiệt thì người ta dẫn luôn qua các cống lấy nước riêng ra, người ta dẫn đi một đường khác đưa vào tưới.
Đáng lẽ ra người ta phải xả lại xuống lòng sông thì người ta lại dẫn nước đi nơi khác để tưới, nên các lòng sông ở miền Trung bị cạn kiệt."
Theo ông Thắng thì hệ thống các hồ thuỷ lợi tại miền Trung mặc dù khiến vùng hạ lưu sau hồ bị cạn kiệt hơn vào mùa khô nhưng đổi lại, thảm thực vật quanh hồ lại xanh tốt hơn, và vì thế người dân có thể trồng được lúa. Tuy nhiên ông cũng thừa nhận là môi trường đằng sau lòng hồ lại bị ảnh hưởng. Ông nói:
"Ở đây có câu chuyện là môi trường sinh thái ở ngay đằng sau lòng hồ có vấn đề, nó xấu hơn so với điều kiện tự nhiên ngày xưa. Về lâu về dài nó sẽ làm mất cả một hệ sinh thái điển hình của khu vực đó ví dụ như là một số loài cá, loài cây có thể mất đi"
Hiện tượng nhiễm mặn
Ngoài ra, biến đổi khí hậu cũng khiến nguồn nước mặt các con sông bị giảm đi, và gây nên hiện tượng nhiễm mặn ở các dòng sông. Tiến sĩ Ngô Đình Tuấn, thuộc trường đại học Thủy lợi, giải thích như sau:
"Suy thoái đấy là do tác động của con người, nhưng ngoài ra còn do biến đổi khí hậu. Nước dâng lên, nước mặn đi sâu vào trong sông, như vậy là ta không còn dùng nó như là nước ngọt nữa mà là nước lợ hay nước mặn thôi. Đó là suy thoái.
Có 2 mặt, thứ nhất là do nhiệt độ tăng lên, trong vòng một thập kỷ như thế là khoảng 0,6 độ C, làm bốc hơi tăng lên, làm dòng chảy giảm xuống, giả dụ mưa không thay đổi, thì hiệu số giữa mưa và bốc hơi là dòng chảy giảm xuống, tài nguyên nước mặt giảm đi.
Biến đổi khí hậu làm nước biển dâng cao, nó đưa nước mặn xâm nhập sâu vào trong lòng sông làm cho lượng nước ngọt giảm đi và nước lợ, nước mặn tăng lên.
TS. Ngô Đình Tuấn
Thứ hai là khi nhiệt độ tăng lên thì nhu cầu nước cho cây trồng vật nuôi đều tăng lên, kể cả sinh hoạt của con người yêu cầu cũng tăng lên. Và nhu cầu càng tăng thì làm cho tài nguyên nước mặt giảm xuống. Thứ nhất là nhiệt độ tăng lên, thứ hai là biến đổi khí hậu làm nước biển dâng cao, nó đưa nước mặn xâm nhập sâu vào trong lòng sông làm cho lượng nước ngọt giảm đi và nước lợ, nước mặn tăng lên."
Theo các chuyên gia, để phát triển bền vững nguồn tài nguyên nước, giảm thiểu khó khăn về suy thoái nguồn tài nguyên này trên các lưu vực sông, Việt Nam cần coi trọng các biện pháp như xây dựng các hồ chứa ở thượng lưu để điều tiết nguồn nước và vận hành theo quy trình hợp lý. Đồng thời xây dựng các công trình khai thác lấy nước mặt, nước dưới đất ở trung và hạ lưu các lưu vực sông nhằm đáp ứng các nhu cầu sử dụng nước và duy trì dòng chảy môi trường.
Theo dòng thời sự:
- Suy thoái nguồn nước ở Việt Nam
- Mực nước sông Mêkông xuống thấp chưa từng thấy
- Nguồn nước ô nhiễm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người dân
- Công ty Vedan gây thiệt hại 107 tỉ đồng cho huyện Cần Giờ
- Vedan thừa nhận gây ra 65% mức độ ô nhiễm
- Kênh Ba Bò tái ô nhiễm như trước tết
- Nguồn nước ở Việt Nam đang kêu cứu
- Sông Saigòn đang kêu cứu
- Nguồn nước sông Hồng đang dần cạn kiệt