Gia Minh, phóng viên đài RFA
Năm nay tết âm lịch về với thắc mắc tại sao người Việt lại ăn tết trước Trung Quốc một ngày. Theo cơ quan chức năng Việt Nam công bố thì giao thừa tết Đinh Hợi sẽ nhằm vào đêm 17 tháng tháng hai dương lịch, trong khi đó theo lịch Trung Quốc thì giờ khắc chuyển giao giữa năm âm lịch Bính Tuất và Đinh Hợi sẽ vào đêm 18 tháng 2.
Nguyên nhân vì sao lại có sự khác biệt trong âm lịch của nước ta và láng giềng Trung Quốc? Đó là đề tài của chuyên mục Khoa học và Môi trường tuần này. Mời quí vị theo dõi.
Theo hiểu biết của giới bình dân thì có hai dạng lịch là dương lịch theo Tây và âm lịch theo Tàu. Cho nên khi có công bố năm nay dân mình sẽ ăn tết trước người Hoa một ngày thì họ lấy làm thắc mắc.
Một nhà nghiên cứu về lịch tại Việt Nam là ông Lê Thành Lân thuộc Viện Khoa học Công Nghệ Việt Nam, từ hồi giữa năm đã có bài viết nêu ra sự khác biệt trong âm lịch của Việt Nam và âm lịch của nước láng giềng Trung Quốc.
Tin cho hay ông Lê Thành Lân là người có công tìm ra các cuốn lịch cổ Bách Trúng Kinh, Khâm định vạn niên thư, Lịch đại niên kỳ bách trúng kinh. Ông cũng là tác giả của cuốn sách lịch từ năm 0010 đến năm 2010 được viết ra cho giới sử học. Ông cũng sẽ công bố phần mềm VieChica dùng để đổi lịch trên máy tính.
Sau đây là giải thích của ông tại sao có sự khác biệt giữa âm lịch Việt Nam và âm lịch Trung Quốc:
“Trước tiên phải nói là theo nghiên cứu của giáo sư Hoàng Xuân Hãn thì từ thời Lý 1080 thì lịch Việt Nam đã khác Trung Quốc. Theo nghiên cứu của tôi thì lịch ta khác lịch Trung Quốc là từ năm 1544. Như vậy trước đây ta đã có lịch khác Trung Quốc, đặc biệt vào thời Lê có 11 lần ăn tết khác Trung Quốc.
Trước tiên phải nói là theo nghiên cứu của giáo sư Hoàng Xuân Hãn thì từ thời Lý 1080 thì lịch Việt Nam đã khác Trung Quốc. Theo nghiên cứu của tôi thì lịch ta khác lịch Trung Quốc là từ năm 1544. Như vậy trước đây ta đã có lịch khác Trung Quốc, đặc biệt vào thời Lê có 11 lần ăn tết khác Trung Quốc.
Điểm thứ hai nữa là Trung Quốc lấy múi 8, còn Việt Nam chọn múi 7, như vậy như hai người trên hai toa tày cùng một đoàn tàu nhưng hai ngừoi có thể ở hai huyện khác nhau. Tóm lại vì khác nhau một giờ nên có thể có lúc khác nhau một giờ, có lúc khác một tháng, có lúc khác 1 năm. Bắt đầu từ 68 chúng ta ăn tết khác Trung Quốc một ngày.
Từ 98 đến 2005 lịch hai bên hoàn toàn giống nhau nên người ta quên. Điều này hoàn toàn mang tính khoa học địa lý. Việc tính lịch là từ năm 67 rồi, năm 92 lại tính tiếp.”
Không tính theo giờ Tây
Chia xẻ ý kiến của ông Lê Thành Lân thuộc Viện Khoa học Công Nghệ Việt Nam, ông Trịnh Tiến Điều thuộc Ủy Ban Lịch Việt Nam cũng đưa ra giải thích:
“Lý do rất đơn giản vì Việt Nam tính theo múi 7, Trung Quốc theo múi 8; tính theo thế nên giờ điểm sóc khác nhau. Cả hai tính đều đúng. Xưa thì tính từ giờ tí, cuối thế kỷ 19 thì tính từ O giờ sáng. chúng tôi đã tính từ 67, 68. Năm 84 ăn tết trước Trung Quốc một tháng.
Có qui luật là từ năm 84 đến 2007 là 23 năm, hai ba năm sau sẽ ăn tết trước một ngày. Từ 86 đến 2005 lịch hai nước lại giống nhau, nay lại nhắc lại. Nay thì người dân đã hiểu rồi. Cuối 68 đầu 69 cũng chênh nhau một ngày.”
Có nhiều ý kiến cho rằng việc đưa giờ Tây vào để tính toán lịch âm là không chính xác, thì ông Trịnh Tiến Điều lý giải:
“Chúng tôi có hệ thống, 20 năm nay đều thống nhất, các lịch đưa từ nước ngoài vào chỉ để tham khảo thôi.”
Ông Lê Thành Lân có ý kiến về việc in lịch tại Việt Nam: "Do quản lý lỏng nên in lung tung; có người không tôn trọng quyền tác giả nên dịch lịch Trung Quốc rồi cho là của họ. Như việc in lịch tờ thì lấy nhầm từ những cuốn đó. Việc tính toán thì phải tính trước và thông qua hội đồng khoa học."
Tại Việt Nam, nhiều nông dân, nhất là người trồng hoa cho dịp Tết thường hay căn cứ vào âm lịch để có phương pháp sao cho hoa nở đúng vào những ngày đầu năm thì mới bán được giá. Về mối lo này thì ông Trịnh Tiến Điều có ý kiến:
“Về lịch thời tiết thì theo dương lịch. Dịp tết chạy từ 21 tháng một đến 20 tháng 2 dương lịch hằng năm, nên người trồng hoa phải theo dương lịch, căn cứ vào thời tiết khí hậu của từng vùng thì chính xác.”