Bị động trong cách ứng phó
Hai hôm nay, thành phố Hồ Chí Minh bị “bủa vây” và chìm trong lớp bụi mù mà theo các chuyên gia môi trường thì lớp bụi này không đơn thuần là sương mù bức xạ mà là sự hội tụ từ khói, cát, bụi do ảnh hưởng của cháy rừng từ Indonesia hay còn gọi là không khí bẩn. Các chuyên gia còn khẳng định đây là lớp không khí ô nhiễm nghiêm trọng, đạt mức 2.5- mức nguy hại đối với sức khỏe con người.
Chưa hết lo lắng bị ô nhiễm bụi, người dân TPHCM lại tiếp tục nhận được cảnh báo khi chỉ số chất lượng không khí AQI tiếp tục tăng ở mức màu đỏ (nhóm có hại đối với sức khỏe cả người lớn và trẻ con).
Không chỉ ở TPHCM, hôm 17/9, Hà Nội cũng bị ô nhiễm không khí ở mức báo động trong 3 ngày liên tiếp với chỉ số AQI dao động từ 150-180, là mức gây hại cho sức khỏe con người.
Có thể do cháy rừng ở Indonesia gây ra cho nên lan ra diện rộng như vậy. Nhưng ví dụ từ Indo sang bên mình, chỉ cần một trận mưa là đã lắng xuống chứ sao lại kéo dài mấy ngày liền. - TS. Trịnh Thị Long
Trong đó, AQI là chỉ số để báo cáo chất lượng không khí hàng ngày đối với 5 chất ô nhiễm cơ bản gồm bụi PM10, SO2, CO và O3.
Đáng chú ý, ngoài Hà Nội, ô nhiễm không khí còn lan ra các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ khi mức AQI được đo đều ở mức cao như Từ Sơn thuộc Bắc Ninh là 170, Ninh Bình 151 và Hải Phòng 161…
Trao đổi với Đài Á Châu Tự Do, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phùng Chí Sỹ - Trung tâm Công nghệ Môi tường, Tổng Thư ký phụ trách văn phòng phía nam của Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam nhận định:
“Đã xác định nguyên nhân rồi. Ô nhiễm không khí tại Việt Nam thời gian vừa rồi nguyên nhân chủ yếu là do cháy rừng từ Indonesia lan sang. Còn Hà Nội thì kết hợp với thời tiết rồi nhiều công trình xây dựng thì ô nhiễm hơn, thành phố Hồ Chí Minh có vẻ vấn đề ô nhiễm sẽ ít hơn.”
Bên cạnh đó, vẫn còn nhiều thắc mắc xung quanh nguyên nhân ô nhiễm tại các tỉnh thành hiện nay, như nghi vấn của TS. Trịnh Thị Long – Giám đốc Trung tâm Khoa học công nghệ Môi trường và Sinh thái:
“Vấn đề không phải chỉ có mỗi ở Sài Gòn mà còn ở những chỗ khác như Hà Nội và những tỉnh khác nữa nên vấn đề khó giải thích. Cũng có thể do cháy rừng ở Indonesia gây ra cho nên lan ra diện rộng như vậy. Nhưng ví dụ từ Indo sang bên mình, chỉ cần một trận mưa là đã lắng xuống chứ sao lại kéo dài mấy ngày liền.”
Chúng tôi có liên lạc với bà Nguyễn Thị Thanh Thủy, Vụ trưởng Vụ Khoa học – Công nghệ & Môi trường để hỏi rõ thêm về tình hình nhưng bị từ chối:
“Chị không trả lời cho các em điều ấy đâu.”
Theo thông tin đăng tải trên báo mạng Zing vào chiều ngày 25/9, nhiều người dân tại Sài Gòn đang bày tỏ thất vọng trước những thông tin về chất lượng không khí và tiếng ồn tại các bảng điện tử trên các tuyến đường chưa được cập nhật, vẫn còn để thông tin của tháng 8.
PGS. TS. Phùng Chí Sỹ lập luận:
“Ở thành phố Hồ Chí Minh hiện nay có hình như 19 trạm giám sát chất lượng không khí liên tục tự động. Từ trạm quan trắc đưa ra màn hình cảnh báo trên đường phố, các biển điện tử hàng ngày cảnh báo chỉ số chất lượng không khí: khu vực nào tốt, khu vực nào xấu, khu vực nào trung bình, khu vực nào ô nhiễm thì được cảnh báo trực tiếp chứ không phải ba ngày đâu. Nhưng quan trắc ô nhiễm thành phố Hồ Chí Minh chỉ có 1 cái gọi là nhược điểm là không dự báo.”
Tuy nhiên, theo giải thích của ông Cao Tung Sơn – Giám đốc Trung tâm Quan trắc và Phân tích môi trường thuộc Sở Tài nguyên Môi trường thành phố Hồ Chí Minh được báo Zing dẫn lời rằng việc chậm trễ thông tin do phương pháp thủ công, nếu lấy mẫu xét nghiệm thì phải chờ 3 ngày sau mới có kết quả.
Còn theo Tiến sĩ Trịnh Thị Long lại cho rằng còn biện pháp khác chứ không chỉ duy nhất một phương pháp kéo dài đến 3 ngày:
“Đo nhanh cũng có liền, có phương pháp đo nhanh nhưng không chính xác bằng đem về phòng thí nghiệm phân tích. Người ta muốn con số chắc chắn chính xác thì phải đem về phòng thí nghiệm phân tích, còn test nhanh nó không chính xác lắm, chỉ nằm trong khoảng thôi.”
Dân tự lo
Tính đến 23 giờ ngày 25/9, chỉ số AQI tại Hà Nội vẫn đang ở mức báo động 165, các tỉnh miền Bắc vẫn có mức AQI trên 150 như Hà Tĩnh, Hà Đông, Thạch Thất, Hưng Yên, Sơn Tây, Thanh Hải…
Còn ở miền nam, Sài Gòn dù chỉ số AQI đã xuống còn 78, nhưng lớp mù vẫn còn bao trùm thành phố, như lời bạn Phương cho biết qua ứng dụng Facebook Messenger:
“Mình làm bên quận 2 trong một tòa nhà cao tầng, mỗi sáng đều nhìn về hướng trung tâm thành phố, mình không biết chỉ số AQI có giảm chưa, nhưng ngày nào mình nhìn thì thấy lớp khói xám đậm đó vẫn còn từ cuối tuần trước tới giờ chứ chẳng thấy bớt gì.”
Thực ra ô nhiễm không khí đô thị Việt Nam chỉ mang tính cục bộ thôi, không thể lan truyền từ thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội sang nơi khác được. - PGS. TS. Phùng Chí Sỹ
Nhiều người dân tại Sài Gòn trao đổi với chúng tôi đều cho biết khi ra đường hay bị cay mắt, nhiều lúc khó thở, nhức đầu.
Theo bác sĩ Đinh Đức Long, trên các báo đài ở thành phố Hồ Chí Minh vẫn thường xuyên đưa ra các cảnh báo về ô nhiễm bụi mù hiện nay:
“Những người có việc cũng như đi làm buộc phải ra khỏi nhà. Còn những người không có nhu cầu ở trong nhà, thường là những người già, trẻ em. Còn những người đang tuổi lao động, đang đi học vẫn phải ra khỏi nhà. Chỉ có cách phòng ngừa duy nhất là đeo khẩu trang chứ chẳng còn cách nào khác.”
Còn theo PGS. TS. Phùng Chí Sỹ, khi không nhận được cảnh báo chính thức gì từ chính quyền, nhưng phải đứng trước tình hình ô nhiễm mà không xác định rõ nguồn gốc và với phạm vi rất rộng như vậy thì biện pháp chủ yếu vẫn là người dân tự bảo vệ mình:
“Ví dụ như ra đường phải đeo khẩu trang, nếu ô nhiễm ồn phải đút tai chống ồn, hạn chế ra đường; tại các hộ gia đình phải đóng kín cửa, sử dụng điều hòa để thông gió bằng phương pháp điều hòa vì dùng điều hòa có một bộ phận lọc bụi nên đỡ đi. Nếu ô nhiễm không khí thì đóng cửa vẫn ô nhiễm, khó mà kiểm soát được.”
Trên các diễn đàn, nhiều người dân bày tỏ liệu tình trạng ô nhiễm này có bị lây lan không khi mới đầu chỉ xuất hiện ở Hà Nội, rồi đến các tỉnh phía Bắc rồi bây giờ là TP.HCM.
PGS. TS. Phùng Chí Sỹ giải thích:
“Thực ra ô nhiễm không khí đô thị Việt Nam chỉ mang tính cục bộ thôi, không thể lan truyền từ thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội sang nơi khác được.”
Hiện tại, dù đã gần 1 tuần các thông tin ô nhiễm không khí nghiêm trọng tại Việt Nam được lan truyền, nhưng các chuyên gia khi trả lời báo chí trong nước đều cẩn thận cho rằng để xác định nguyên nhân chính xác gây ra ô nhiễm như hiện nay vẫn cần thêm thời gian, nguyên nhân vẫn chưa chắc chắn là do cháy rừng ở Indonesia.
Trong khi đó, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) nhận định bụi mịn chính là “kẻ giết người thầm lặng” và khẳng định ô nhiễm không khí đang là “mối đe dọa khẩn cấp cho sức khỏe cộng đồng”. Theo thống kê của WHO ở VN, năm 2016 hơn 60.000 người chết do bệnh tim, phổi và các chứng bệnh khác liên quan tới ô nhiễm không khí. Như vậy trung bình mỗi ngày có 164 người tử vong chỉ vì… hít thở không khí ô nhiễm.
Kết quả ứng dụng quan trắc không khí Airvisual, hệ thống quan trắc không khí tự động tại 10.000 thành phố trên thế giới ngày 26/9 ghi nhận Hà Nội là thành phố lớn ô nhiễm nhất thế giới, vượt qua cả Jakarta của Indonesia với chỉ số chất lượng không khí (AQI) lên ngưỡng 204.
Cũng theo kết quả ứng dụng quan trắc không khí Airvisual, thành phố Hồ Chí Minh xếp thứ 3 về mức độ ô nhiễm. Trong khi đó, kết quả hệ thống quan trắc trong nước cũng ghi nhận mức độ ô nhiễm ở các tỉnh phía Bắc cũng đạt ở ngưỡng ô nhiễm nghiêm trọng.