Khó khăn về đích
Báo cáo vào đầu tháng 12 vừa qua từ Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam (Vitas) cho thấy toàn ngành năm nay tăng trưởng chừng 7,55% so với năm ngoái; tuy nhiên không thể đạt mục tiêu 40 tỷ đô la như mục tiêu đề ra.
Theo đánh giá thì các mặt hàng may mặc trong tình trạng sụt giảm đơn hàng nghiêm trọng, nhiều doanh nghiệp lớn trong ngành chỉ ký được các đơn hàng số lượng nhỏ thay vì số lượng lớn như những năm trước.
Nguyên nhân được nói là do hầu hết các đơn hàng đang có xu hướng bị chia nhỏ, khách hàng không mấy mặn mà trong việc đặt hàng dài hạn, đặc biệt tình trạng ép giá thấp khiến lợi nhuận của doanh nghiệp Việt Nam bị sụt giảm. Đơn hàng từ Trung Quốc có xu hướng chuyển sang các nước có ưu đãi về thuế suất như: Banglades, Campuchia thay vì vào Việt Nam như trước đây.
Ngoài ra, lợi thế về nhân công giá rẻ của Việt Nam không còn khi mà nhiều quốc gia có giá nhân công chỉ bằng một nửa của ngành dệt may Việt Nam.
Bên cạnh đó để thu hút đơn hàng, các quốc gia đã áp dụng nhiều chính sách hỗ trợ doanh nghiệp dệt may của họ như: giảm nhiều loại thuế, thúc đẩy xuất khẩu, khiến nguy cơ mất đơn hàng của các doanh nghiệp Việt Nam ngày càng cao.
Tiến sĩ Ngô Trí Long, chuyên gia tài chính và giá cả thị trường, nhận định về những khó khăn mà ngành dệt may Việt Nam phải đối mặt:
“Hiện nay có nhiều khó khăn trong quá trình cuộc chiến thương mại Trung – Mỹ thì đó cũng là một yếu tố. Hai là trong bối cảnh tình hình vừa qua thì gặp nhiều trắc trở ở nguyên liệu đầu vào hay những đơn đặt hàng cũng ít hơn nhưng cái chính là hiện nay cũng có một số nước đang vươn lên trong lĩnh vực dệt may nên xu thế và chiều hướng trong những năm qua cũng không còn là yếu tố tạo cho VN còn là một trong nước mạnh về xuất khẩu may mặc.”
Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, cựu thành viên ban cố vấn kinh tế cao cấp của cố thủ tướng Phan Văn Khải và cũng là nguyên chủ tịch Ủy ban giám sát tài chính Quốc gia, thì ngành dệt may đạt được con số cao đó cũng chủ yếu do khối đầu tư nước ngoài là chính, chứ hàng Việt Nam đến bây giờ cũng chủ yếu là gia công nên giá trị gia tăng vẫn còn rất thấp, do đó với tình trạng hiện nay bà lo cho số phận của các doanh nghiệp may tại Việt Nam:
"Ngành dệt may vẫn chưa có những bước chuyển để đi vào ngành sản xuất như vải và các phụ liệu phụ trợ sẽ làm dệt may có thêm giá trị gia tăng. Thông thường thành tích của ngành dệt may cũng chỉ hay nói về xuất khẩu chứ không nêu con số tương ứng là nhập khẩu bao nhiêu, nếu mà thấy con số nhập khẩu thì nó cũng bằng 80-90% của con số xuất khẩu. Do đó thực tế tại Việt Nam ngành dệt may xuất khẩu tịnh được của ngành dệt may cũng khá là khiêm tốn. tôi cũng đang lo cho số phận của các công ty dệt may tại Việt Nam. Đúng là có một số công ty nhỏ họ làm ngày càng đuối sức nhiều hơn, trên thị trường nội địa thì sức cạnh tranh khó nhọc nên ngành dệt may cũng chủ yếu là phục vụ cho xuất khẩu và hướng về xuất khẩu của các nhà đầu tư nước ngoài là chính thôi, còn thị trường nội địa thì bị các nước khác vào khai thác nhiều và các doanh nghiệp vừa và nhỏ thì họ làm cho nội địa là chính nên nhiều khi họ không chịu nổi sức ép cạnh tranh, không tồn tại được."
Một nữ doanh nhân trong ngành dệt may tại tỉnh Đồng Nai không muốn nêu danh tính cho xác nhận với RFA về tình hình thực tế hiện nay.
“Thật ra nó có nhiều khó khăn lắm, thứ nhất là về cạnh tranh lao động của các ngành nghề các công ty may với nhau, thứ hai thì các đơn hàng mà do thị trường chung của thế giới nên sức tiêu dùng có giảm, mặt hàng thì giá cả ngày càng cạnh tranh thì nếu đơn hàng chào giá cao thì mình không có cơ hội đâu. Giờ người ta không đặt ở đây mà đặt tại các nước khác như Campuchia, Bangladesh, Myanmar thì những nước đó là những nước ngành dệt may đang bắt đầu mạnh lên và đơn hàng của mình cũng bị san sẻ với các nước trong khu vực, lượng hàng có giảm đi nhiều và đơn giá cũng sụt giảm thấp đi thì đó là tình hình chung khó khăn. Nhiều doanh nghiệp họ cũng hy vọng rằng có việc sự cố về thương mại thì người ta sẽ chuyển về VN nhưng chưa hẳn là như vậy.”
Giấc mơ cường quốc
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tại lễ kỷ niệm 20 năm thành lập Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS) vào ngày 13/12 vừa qua phát biểu rằng ngành dệt may chưa thoát khỏi phụ thuộc về nguyên liệu từ bên ngoài, chủ yếu vẫn là gia công nên sản phẩm có giá trị gia tăng thấp nên thủ tướng đặt bài toán cho ngành dệt may phải chuyển sang mô hình sản xuất tạo giá trị tăng cao hơn cho các sản phẩm. hiện cơ cấu sản phẩm xuất khẩu còn lệch hẳn về sản phẩm may mặc, chiếm 78% tổng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành, trong khi đó sợi chỉ chiếm hơn 8%, vải gần 3%, phụ kiện may dưới 10%...
Ngoài ra, thủ tướng Phúc còn khẳng định Việt Nam tự hào đứng thứ 3 thế giới về dệt may dù chưa đạt 100 triệu dân nên đây là sự cố gắng lớn lao nhưng ông đặt vấn đề rằng liệu có giữ được vị trí top đầu thế giới về may mặc hay không. Ông kỳ vọng Việt nam vẫn tiếp tục là cường quốc nhóm đầu trong ngành công nghiệp dệt may…
Trong bối cảnh tình hình hiện nay với nhiều quốc gia đang vươn lên trong ngành dệt may này, nhân công giá rẻ hơn Việt Nam…và nhiều chính sách ưu đãi khác thì liệu rằng thời gian tới Việt Nam có giữ được vị trí nhóm đầu về ngành công nghiệp này như Thủ tướng mong muốn.
Chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long khẳng định điều đó rất khó có khả năng: "Kỳ vọng thì ở đâu cũng thế thôi, đặc biệt những ngành đã là mũi nhọn của cả nước thì cố gắng tiếp tục giữ nhưng điều đó hoàn toàn không hề đơn giản nhất là trong bối cảnh cuộc chiến thương mại khốc liệt, và cũng đồng thời các nước khác đang vươn lên rất là mạnh. Trong tình hình hiện nay nhiều chính sách của nước mình bắt đầu tháo gỡ nhưng những tiềm năng nó bắt đầu cũng hạn chế và không còn tồn tại và mạnh như trước nữa. Cho nên kỳ vọng của chinh phủ là luôn luôn vẫn phát huy nhưng được hay không nó còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố chứ không phải chỉ có mong muốn là được đâu. Với khả năng đó mà mình giữ vững và tồn tại thì khó có khả năng."
Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cũng khẳng định, giữ vị trí này rất khó nếu muốn thì VN phải có sự chuyển mình rất mạnh về ngành dệt may:
“Trong thời gian vừa rồi có một số doanh nghiệp bên TQ họ dời nhà máy sang VN mang danh là nhà đầu tư nước ngoài để xuất khẩu thì như vậy gần như tất cả chuỗi giá trị gia tăng là họ hưởng hết, cái đó nó còn tệ hơn, nó làm xóa đi, mờ đi điểm yếu những mặt chưa tốt trong ngành dệt may. Đến lúc sản phẩm xuất sang các thị trường chủ chốt trong tương lai của VN như CPTPP, thị trường EU, tỉ lệ xuất xứ nội địa hoặc nội khối phải chừng 40% thì VN sẽ không thực hiện nổi đâu. Hay HK tăng thêm những đòi hỏi về xuất xứ chứng minh nguồn gốc không từ những nước coi như lẫn tránh thuế thì lúc đó VN còn tệ hại hơn. Tôi nghĩ cần thay đổi rất căn bản nếu muốn duy trình ngành dệt may có nghĩa tập trung đầu tư rất cao cho các ngành phụ trợ của dệt may từ dệt, nhuộm trở đi, xây dựng cả chuỗi tương đối căn cơ tại VN chứ không thể cứ làm gia công như hiện nay mà nhập chủ yếu từ bên ngoài hết.”
Vào tháng 10/2019 Tổ chức phát triển công nghiệp Liên Hiệp Quốc (UNIDO) và Bộ Công thương có cùng nhau ra báo cáo về sách trắng công nghiệp VN 2019 cũng có phân tích chuỗi về ngành dệt may cho thấy rằng VN rất cần đầu tư vào những ngành căn cơ hơn như hóa chất phục vụ cho ngành dệt may. Tuy nhiên ngành này hiện VN phụ thuộc rất nhiều vào bên ngoài và nhiều ngành công nghiệp phụ trợ khác nữa.