Dự án 88 là một tổ chức phi lợi nhuận nhằm hỗ trợ và khuyến khích tự do ngôn luận ở Việt Nam bằng cách chia sẻ những câu chuyện của các nhà hoạt động Việt Nam bị bức hại vì bày tỏ sự bất đồng chính kiến một cách ôn hòa của họ.
Bản báo cáo mở đầu với nhận định năm 2020 là một năm đầy khó khăn cho các tù nhân chính trị và các nhà hoạt động tại Việt Nam. Chẳng những đại dịch COVID-19 dẫn đến việc chính quyền tăng cường giám sát công dân chặt chẽ hơn qua nhiều hình thức, mà các tù nhân chính trị cũng không được gặp gỡ gia đình. Các phiên tòa bị dời ngày xử trong khi tình hình sức khỏe các tù nhân trong tại tạm giam không được bảo đảm.
Theo báo cáo này, năm 2020 có ít người bị bắt và xét xử tại Việt Nam hơn so với năm 2019, nhưng hàng chục người đã vẫn bị bức hại vì đã thực thi các quyền công dân của mình. Người dân tiếp tục bị bắt và kết án theo Điều 117 Bộ luật Hình sự 2015 với tội danh bị quy là “tuyên truyền chống nhà nước”. Nhiều người khác bị bắt theo Điều 331 Bộ luật Hình sự 2015 về tội “lợi dụng các quyền tự do dân chủ”.
Trong khi đó, theo báo cáo nhân quyền mới công bố hôm sáu tháng Tư của tổ chức Ân Xá Quốc Tế, những vụ bắt giữ và khởi tố tùy tiện những người bảo vệ nhân quyền gia tăng nhanh chóng ở Việt Nam trong năm 2020, trong khi số lượng tù nhân lương tâm lên đến mức kỷ lục với ít nhất 173 người đang bị giam giữ, cao nhất kể từ khi Ân Xá Quốc Tế bắt đầu thực hiện các báo cáo về những con số này vào năm 1996.
Theo ông Vũ Quốc Ngữ, giám đốc tổ chức Người Bảo vệ Nhân quyền (Defend the Defenders), ngoại trừ năm 2018 có số người bị bắt tăng đột biến liên quan vụ biểu tình phản đối Luật đặc khu kinh tế và Luật An ninh mạng. Năm 2020 là năm nhiều người bị bắt với những mức án nặng nề tàn khốc nhất so với những năm gần đây.
Thật ra họ đã bắt giữ gần hết những nhân vật gọi là chủ chốt của phong trào ở Việt Nam. Bây giờ họ tiến tới bắt những người ít tên tuổi, tầm ảnh hưởng không lớn lắm hoặc những facebooker, những nhà báo để răn đe những người khác. - Ông Vũ Quốc Ngữ
Ông Ngữ cho rằng, số người bị bắt được thống kê khác nhau tùy theo từng tổ chức. Ví dụ vụ Đồng Tâm, tổ chức Defend the Defenders vẫn xếp họ vào nhóm tù nhân lương tâm, nhưng nhiều tổ chức khác lại không đưa vào do có yếu tố họ cho là bạo động. Vụ Đào Minh Quân cũng tương tự…
Ông giải thích thêm:
“Thật ra họ đã bắt giữ gần hết những nhân vật gọi là chủ chốt của phong trào ở Việt Nam. Bây giờ họ tiến tới bắt những người ít tên tuổi, tầm ảnh hưởng không lớn lắm hoặc những facebooker, những nhà báo để răn đe những người khác. Trước đây mục đích bắt bớ mang tính triệt phá các tổ chức XHDS, các nhà đấu tranh đứng đầu với những bản án nặng nề.”
Cũng theo báo cáo của Dự án 88, các tù nhân chính trị tiếp tục gặp khó khăn trong việc tiếp cận chăm sóc sức khỏe, gặp gỡ luật sư và gia đình. Nhà tù tiếp tục sử dụng phương pháp đưa những người bị bắt vào bệnh viện tâm thần. Ít nhất là ba trường hợp trong thời gian qua.
Trường hợp thứ nhất là blogger Lê Anh Hùng bị bắt giam hồi tháng 7 năm 2018 để điều tra vì bị cáo buộc 'lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước'. Khoảng chín tháng sau, ông bị chuyển vào Bệnh viện Tâm thần Trung ương 1 và nhiều lần kêu cứu ra bên ngoài về việc ông bị đánh đập, cưỡng ép điều trị mặc dù không có triệu chứng tâm thần.
Trường hợp thứ hai là Nhà báo Phạm Thành bị bắt vào tháng 7 năm 2020. Vụ bắt giữ được cho là liên quan đến cuốn sách “Nguyễn Phú Trọng: Thế Thiên Hành Đạo Hay Đại Nghịch Bất Đạo” do ông Phạm Thành tự xuất bản và phát hành qua mạng xã hội hồi tháng Chín năm 2019. Khoảng sáu tháng sau, bà Nguyễn Thị Nghiêm, vợ nhà văn Phạm Thành, thông báo chồng bà đã bị đưa từ trại tạm giam Hỏa Lò đến Viện Pháp y Tâm thần Trung ương để “giám định và kiểm tra sức khỏe.”
Trường hợp thứ ba là nhà hoạt động nhân quyền Trịnh Bá Phương. Ngày 22 tháng Ba vừa qua, điều tra viên công an Hà Nội thông báo với gia đình rằng ông đã bị chuyển sang Bệnh viện Tâm thần Trung ương số 1 để "xác minh, điều tra”. Sau 30 ngày ở Bệnh viện Tâm Thần, người nhà ông được báo đã đưa ông trở lại Trại Tạm giam số 1. Ông Trịnh Bá Phương bị bắt giữ hôm 24 tháng Sáu năm 2020 với cáo buộc tội “Làm, tàng trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm nhằm chống nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam".
Báo cáo của Dự án 88 chỉ ra rằng, trong số 35 người bị bắt vào năm 2020 có chín người là phụ nữ, so với bốn phụ nữ trong số 42 người bị bắt vào năm 2019. Các lĩnh vực hoạt động hàng đầu của những người bị bắt vào năm 2020 là dân chủ (16 nhà hoạt động), quyền đất đai (11), nhân quyền (9) và tự do ngôn luận (8). Các lĩnh vực hoạt động năm nay tập trung nhiều hơn vào quyền đất đai và dân chủ so với năm 2019. Nghề nghiệp phổ biến của những người bị bắt vào năm 2020 là nông dân (8), nhà báo (4) và giáo viên (3), trong khi nghề nghiệp phổ biến nhất của những người bị bắt năm 2019 là các tài xế (10), liên quan đến cuộc đàn áp những người biểu tình trạm thu phí BOT.
Tuy thành tích nhân quyền tồi tệ, Việt Nam trong mắt nhiều người được đánh giá là một quốc gia có tiềm lực kinh tế. Việt Nam đang là một thành viên không thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc và là một quốc gia có tranh chấp chủ quyền Biển Đông. Việt Nam là một quốc gia đa dạng về dân tộc và địa lý nhưng dưới sự cai trị của đảng duy nhất là Đảng Cộng sản Việt Nam. Đảng này kiểm soát hoàn toàn tất cả các phương tiện truyền thông, giáo dục, các tổ chức dân sự và các nhóm tôn giáo trong nước.
Về đất đai, Việt Nam giữ chế độ đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước quản lý. Điều này dẫn đến xung đột giữa chính quyền địa phương và người dân mất đất.
Báo cáo nêu tỷ lệ những người bị bắt do tự do biểu đạt chiếm 20%; dân chủ chiếm 35,6%; nhân quyền chiếm 20%; đòi đất chiếm 24,4%. Ngoài ra, báo cáo cũng nêu tỷ lệ những người bị bắt trong năm 2020 theo Điều 117 “tuyên truyền chống Nhà nước” là 34,3%; Điều 331 “lợi dụng các quyền tự do dân chủ” là 25,7%; Điều 330 “chống người thi hành công vụ” là 11,4%; những trường hợp khác là 28,6%.
Theo Dự án 88, ngoài đại dịch COVID-19, cuộc bầu cử ở Hoa Kỳ cũng ảnh hưởng đến vấn đề nhân quyền tại Việt Nam.
Mình không dự đoán được những năm tới dưới Chính quyền của Tổng Thống Joe Biden sẽ như thế nào. Ông Biden tuyên bố sẽ đặt vấn đề nhân quyền là điểm quan trọng trong quan hệ quốc tế, trong đó có Việt Nam. Chưa biết sự đàn áp của Đảng cộng sản Việt Nam có giảm đi hay không. - Ông Vũ Quốc Ngữ
Ông Vũ Quốc Ngữ nhận định về ảnh hưởng của quốc tế lên tình hình nhân quyền Việt Nam:
“Tôi nghĩ cộng sản Việt Nam họ làm gì thì cũng dè chừng, để mắt đến phản ứng của quốc tế. Nếu quốc tế phản ứng mạnh mẽ và có biện pháp cụ thể thì Việt Nam mới sợ. Chẳng hạn như Hoa Kỳ hay EU không sử dụng những công cụ như trừng phạt về kinh tế, quân sự, ngoại giao…để buộc nhà cầm quyền Việt Nam tôn trọng nhân quyền thì CSVN vẫn tiếp tục đàn áp, bắt bớ và kết án nặng những người bị bắt.
Trong bốn năm qua, Chính quyền của Tổng thống Trump dường như không quan tâm đến nhân quyền mà chỉ chú trọng đến kinh tế, hợp tác quân sự cho nên nhà cầm quyền cộng sản Việt Nam đàn áp mạnh tay hơn. Họ không lo sợ bị trừng phạt hay chỉ trích.
Mình không dự đoán được những năm tới dưới Chính quyền của Tổng Thống Joe Biden sẽ như thế nào. Ông Biden tuyên bố sẽ đặt vấn đề nhân quyền là điểm quan trọng trong quan hệ quốc tế, trong đó có Việt Nam. Chưa biết sự đàn áp của Đảng cộng sản Việt Nam có giảm đi hay không.”
Ông Vũ Quốc Ngữ dự đoán bản án dành cho cô Phạm Đoan Trang sẽ nặng hơn cả bản án của ông Phạm Chí Dũng, nếu quốc tế không can thiệp kịp thời.
Báo cáo của Dự án 88 thống kê, án tù chung thân dành cho những người đấu tranh cho nhân quyền ở nhiều lĩnh vực được tuyên ở Việt Nam năm 2020 là 7,7%; án tù từ 10 đến 14 năm chiếm 11,5%; án tù từ 5 đến 9 năm chiếm 30,8% và án tù từ 0 đến 4 năm chiếm 50%.