Dịch bệnh do coronavirus gây ra đang gây ảnh hưởng mạnh tới nền kinh tế Việt Nam và toàn cầu.
Trong báo cáo nhận định sơ bộ về tác động của dich Covid-19 gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Ủy ban Các Vấn đề Xã hội của Quốc hội cho rằng trong khoảng thời gian ngắn hạn, các doanh nghiệp ở hầu hết các lĩnh vực, ngành nghề, đặc biệt là các ngành sản xuất công nghiệp, dệt may, da giày, du lịch, dịch vụ, giao thông và xuất nhập khẩu… sẽ bị tác động mạnh.
Báo Chính phủ ngày 24/3 trích kết quả khảo sát nhanh do Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân thuộc Hội đồng tư vấn cải cách thủ tục hành chính của Thủ tướng thực hiện trên 1.200 doanh nghiệp với phần lớn là doanh nghiệp vừa và nhỏ, cho thấy nếu dịch bệnh Covid-19 kéo dài doanh thu sẽ giảm rất mạnh. Từ đó, dẫn đến việc doanh nghiệp buộc phải cắt giảm lao động hoặc cho thêm nhiều công nhân nghỉ không hưởng lương, cắt giảm tiền lương, nguy cơ phá sản cao.
Cụ thể theo khảo sát, nếu dịch bệnh do Covid-19 gây ra kéo dài 6 tháng, có đến 74% doanh nghiệp phải đối mặt với nguy cơ phá sản. Nguyên nhân chủ yếu do doanh thu không thể bù đắp các khoản chi cho hoạt động như trả lương, lãi vay ngân hàng, thuê mặt bằng...
Do đó, để doanh nghiệp được tồn tại trong khi dịch bệnh Covid-19 đang lây lan rộng rãi, nhiều doanh nghiệp đã chọn cách chấm dứt hợp đồng với người lao động.
Dưới góc độ pháp luật, Luật sư Nguyễn Hà Luân thuộc Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội cho rằng:
“Không thể nói doanh nghiệp có quyền chấm dứt (hợp đồng lao động) vì dịch, nhưng nếu dịch đó làm ảnh hưởng, khiến cho doanh nghiệp không thể sử dụng lao động được nữa ví dụ như phải ngừng sản xuất vì tập trung đông người hoặc tiếp tục sản xuất nhưng không bán được hàng thì theo luật Việt Nam họ vẫn có quyền cho một số người lao động chấm dứt hợp đồng.”
Còn theo Luật sư Nguyễn Văn Hậu, Chủ tịch Trung tâm trọng tài Luật gia Việt Nam lại cho rằng do dịch Covid-19 nên doanh nghiệp có thể tạm hoãn hợp đồng lao động. Tuy nhiên, trong thời gian người lao động tạm hoãn thì họ vẫn được hưởng lương theo quy định trong khoản 1 Điều 48 Luật Lao động.
Còn đối với người sử dụng lao động, Luật sư Hậu cho biết có quy định hỗ trợ doanh nghiệp:
“Tại Điều 294 của Luật Thương mại 2005 có quy định bên vi phạm hợp đồng có quyền miễn trách nhiệm trong trường hợp sự kiện bất khả kháng. Nhưng Luật Thương mại không giải thích cụ thể thế nào là bất khả kháng. Tuy nhiên theo Luật Dân sự hiện hành định nghĩa sự kiện bất khả kháng là sự kiện khách quan không thể lường trước và không thể khắc phục được mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép. Thông thường sự kiện bất khả kháng được hiểu là các hiện tượng thiên nhiên như sóng thần, động đất, dịch bệnh. Việc này được thực hiện khá thống nhất trong luật pháp thực tiễn trên thế giới.”
Tuy nhiên, Luật sư Hậu cho rằng vẫn có những lỗ hổng trong luật pháp khi việc chứng minh hành vi vi phạm hợp đồng do xảy ra sự việc bất khả kháng thuộc về bên vi phạm, nhưng việc có được miễn trách nhiệm hay không lại phụ thuộc bên bị vi phạm hoặc các cơ quan chức năng có thẩm quyền có chấp nhận sự việc bất khả kháng đó hay không.
Do đó, theo Luật sư Nguyễn Văn Hậu, trong trường hợp người sử dụng lao động đã sử dụng mọi biện pháp để ứng phó dịch Covid-19 nhưng vẫn không hiệu quả thì doanh nghiệp có thể chấm dứt hợp đồng lao động đó. Tuy nhiên, vẫn phải tuân thủ luật pháp:
“Người sử dụng lao động phải tuân thủ thời hạn báo trước theo quy định: hợp đồng không xác định thời hạn phải báo trước 45 ngày; hợp đồng xác định thời hạn, tức từ 12-36 tháng phải báo trước 30 ngày; còn hợp đồng theo mùa vụ phải báo trước cho họ 3 ngày.”
Bổ sung thêm điều khoản về thời gian thông báo thôi việc cho nguời lao động, Luật sư Nguyễn Hà Luân cho hay:
“Nếu thông báo cho nguời lao động chấm dứt đột ngột gây khó khăn cho họ thì đương nhiên việc đó phạm luật và người lao động có quyền khởi kiện ra tòa. Nhưng trong những trường hợp thế này trước tiên phải có ý kiến hoặc sự bảo vệ cho người lao động từ phía công đoàn. Nhưng tôi xin nói là thường ở Việt Nam công đoàn khá chậm trễ ở những việc này.”
Nói rõ hơn về tình trạng người lao động không được công đoàn hỗ trợ, Luật sư Nguyễn Hà Luân nhận định:
“Đây trở thành vấn nạn từ rất lâu, các công đoàn ở Việt Nam mặc dù gần như hiện diện ở các doanh nghiệp, các khu công nghiệp nhưng tôi có thể khẳng định gần như việc họ làm bảo vệ quyền lợi cho người lao động là rất ít. Đặc biệt trong những vụ việc có tính mâu thuẫn quyền lợi giữa người sử dụng lao động hay còn gọi là chủ hãng với người lao động, khi đó vai trò của công đoàn rất hạn chế.”
Theo Luật sư Luân, trong trường hợp người lao động bị đột ngột chấm dứt hợp đồng không được thông báo trước, có thể đưa ra cơ quan hòa giải tại địa phương, hoặc có thể khởi kiện ra tòa án.
Vì vậy, Luật sư Nguyễn Văn Hậu cho rằng các doanh nghiệp cần tuân thủ luật pháp trong trường hợp cần cắt giảm nhân sự:
“Khi chấm dứt phải đảm bảo có căn cứ và đúng pháp luật để tránh ảnh hưởng đến quyền lợi người lao động vì tinh thần của Luật Lao động là bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên trong quan hệ lao động. Trong đó chú ý đến quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động. Tôi thấy trong tình hình hiện nay người lao động cũng có trách nhiệm san sẻ với người sử dụng lao động.”
Nhằm tránh sự lây lan của dịch bệnh Covid-19, chính quyền nhiều tỉnh, thành đã quyết định tạm thời đóng cửa các cơ sở kinh doanh dịch vụ không cần thiết như nhà hàng, bar, massage, rạp chiếu phim, đồng thời yêu cầu các cơ sở tôn giáo không tập trung đông người.
Trong báo cáo trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Ủy ban các vấn đề xã hội của Quốc hội dự báo tình trạng lao động thiếu việc làm, không có việc làm và mất việc làm ở một số khu vực gia tăng, tốc độ tăng phụ thuộc vào diễn biến dịch.