Năm học 2023-2024 mới chỉ bắt đầu được hơn 1 tháng mà theo truyền thông nhà nước, hàng loạt trường học đã bị phát hiện lạm thu đối với phụ huynh học sinh.
Đơn cử trường hợp Trường Trung học Cơ sở (THCS) Tứ Hiệp ở Thanh Trì, Hà Nội, gây xôn xao mạng xã hội khi phát ra bản dự kiến chi tiêu với tiền quỹ cha mẹ học sinh lên đến hơn nửa tỉ đồng. Sau đó theo tờ Lao Động hôm 1/10, nhà trường đã phải trả lại toàn bộ kinh phí đã vận động của phụ huynh 14/35 lớp, tổng số tiền là hơn 162 triệu đồng.
Tuy vậy, Ủy ban Nhân dân (UBND) huyện Thanh Trì chỉ phê bình Hiệu trưởng Trường THCS Tứ Hiệp và nhắc nhở Ban đại diện cha mẹ học sinh nhà trường trong việc tổ chức vận động quỹ Hội Cha Mẹ học sinh.
Trường THCS Nguyễn Trãi ở Hải Dương cũng các khoản thu đầu năm 2023-2024 có tới 16 khoản thu từ học phí cho đến tiền mua bàn, ghế, ti vi, hỗ trợ cơ sở vật chất... Tổng các khoản thu lên đến gần 3,8 triệu đồng mỗi học sinh. Phòng Giáo dục đào tạo TP.Chí Linh, Hải Dương cũng chỉ yêu cầu Trường trả lại cho phụ huynh một số khoản thu chưa đúng quy định.
Tương tự, tại Trường tiểu học Hồng Hà ở quận Bình Thạnh, TPHCM, xảy ra việc lớp học thu quỹ cha mẹ học sinh hơn 300 triệu đồng thì Phòng Giáo dục và Đào tạo quận Bình Thạnh cũng chỉ phê bình hiệu trưởng, phê bình giáo viên chủ nhiệm và hoàn trả số tiền thu sai quy định cho cha mẹ học sinh.
Một phụ huynh giấu tên vì lý do an toàn, khi trao đổi với RFA về việc này cho biết:
“Chị phải đóng tiền bàn ghế, tiền TV, tiền bảng đen, rồi phải đóng tiền ủng hộ nhà trường mỗi người 520 ngàn đồng nữa. Thành ra mỗi em học sinh phải đóng gần hai triệu khoản tiền đầu năm. Trong khi đó, nhà trường kêu gọi ủng hộ nhà trường nhưng lại đưa ra con số cụ thể là 520 ngàn, thì đó là bắt buộc chứ ủng hộ gì. Tất cả cơ sở vật chất trong một lớp học là phụ huynh phải đóng hết. Nhà nước giảm tiền học cho dân, nhưng nhà trường lại thu gấp mấy lần, trong khi dân không có việc làm.”
Ông bà ta thường nói là 'Phủ bênh phủ, huyện bênh huyện', nếu dư luận phản ứng, báo chí phản ứng thì cấp trên chỉ kêu gọi rút kinh nghiệm, phê bình… Chưa có một vị hiệu trưởng nào bị truy tố vì đã làm sai.
-Ông Đinh Kim Phúc
Trước tình trạng lạm thu nhức nhối xảy ra tại các trường học, Tạp chí Giáo dục Việt Nam hôm 2/10 có bài viết cho rằng ‘Cần kỷ luật nghiêm một số hiệu trưởng làm gương’.
Liệu chỉ ‘kỷ luật nghiêm một số hiệu trưởng làm gương’ có mang lại hiệu quả? Ông Đinh Kim Phúc, nguyên cán bộ giảng dạy trường Đại học Cần Thơ, nguyên giảng viên trường Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh, hôm 4/10 nhận định với RFA:
“Mỗi năm đến ngày tụ trường mà dân gian gọi là ‘mùa thu’, các trường đề ra các khoản thu vô tội vạ trên đầu học sinh phụ huynh. Việc này không phải mới, nó đã xuất hiện từ lâu trong giáo dục Việt Nam và trở thành một vấn nạn, một ung nhọt. Nhưng vì sao không thể giải quyết dứt điểm? Ông bà ta thường nói là ‘Phủ bênh phủ, huyện bênh huyện’, nếu dư luận phản ứng, báo chí phản ứng thì cấp trên chỉ kêu gọi rút kinh nghiệm, phê bình… Chưa có một vị hiệu trưởng nào bị truy tố vì đã làm sai.”
Chính vì vậy theo ông Đinh Kim Phúc, từ năm này qua năm khác hiện tượng "ăn tiền" của phụ huynh quá dễ dãi, do đó họ đua nhau chạy chức chạy quyền. Ông Phúc lý giải vì sao không thể giải quyết dứt điểm tình trạng này:
“Chúng ta biết rằng các quan chức giáo dục, thậm chí Bộ trưởng Giáo dục hiện nay là ông Nguyễn Kim Sơn, đều ngồi trong phòng lạnh nói những lời hoa mỹ, với tay một cái tưởng tới trời, nhưng không có một biện pháp cụ thể để chấm dứt tiêu cực trong ngành giáo dục. Nó vẫn tồn tại là vì vấn đề dân chủ trong trường học, bất cứ trường học nào cũng có đầy đủ hệ thống chính trị, có chi bộ, có công đoàn, thậm chí nhiều trường còn có Hội Cựu Chiến binh… Nhưng bất cập hiện nay là hiệu trưởng thì kiêm luôn Bí thư chi bộ và giáo viên thì không dám đấu tranh vì miếng cơm manh áo, để cho các hiệu trưởng tưởng đâu họ là ‘ông trời con’, có quyền tuyệt đối. Trong thực tế nhiều giáo viên đã bị hiệu trưởng đì bằng mọi cách, như cắt thi đua, điều chuyển công tác…”
Ông Đinh Kim Phúc cho rằng, để chống lại việc này, bản thân giáo viên, những người trí thức trong hệ thống giáo dục, phải dám đấu tranh thì mới có thể hạn chế được những tiêu cực trong giáo dục. Ông Phúc nói tiếp:
“Chúng ta thấy rõ, mỗi lần có tiêu cực bị phát hiện, thì nhiều vị trách nhiệm ở sở giáo dục, phòng giáo dục… mặc dù có những tiếng nói tưởng đâu là mạnh lắm, nhưng vẫn là ‘ầu ơ, ví dầu’… rồi ‘cứt trâu để lâu hóa bùn’… tất cả đều rơi vào quên lãng, năm sau lại vẫn diễn ra những tệ nạn đó, những tiêu cực đó còn trầm trọng hơn năm trước. Vấn đề này tất cả phụ huynh đều biết, tất cả giáo viên đều biết, nhưng ai sẽ là ngòi pháo xung kích để đứng ra dẹp loạn?”
Ông Phúc cho rằng, trách nhiệm cao nhất thuộc về Bộ trưởng Bộ Giáo dục:
“Nếu ông ta không có một tấm lòng, và nếu chỉ có một tấm lòng thì cũng không giải quyết được vấn đề của giáo dục hiện nay, mà phải lập lại trật tự kỷ cương trong giáo dục, phải được tiến hành bằng pháp luật và những quy định nghiêm minh, không có vùng cấm, không có bao che và không có ‘con ông cháu cha’ nắm quyền lãnh đạo trong giáo dục.”
Mỗi lần có tiêu cực bị phát hiện, thì nhiều vị trách nhiệm ở sở giáo dục, phòng giáo dục… mặc dù có những tiếng nói tưởng đâu là mạnh lắm, nhưng vẫn là 'ầu ơ, ví dầu'… rồi 'cứt trâu để lâu hóa bùn'… tất cả đều rơi vào quên lãng, năm sau lại vẫn diễn ra những tệ nạn đó, những tiêu cực đó còn trầm trọng hơn năm trước.
-Ông Đinh Kim Phúc
Trường công lập, theo quy định của Bộ giáo dục và Đào tạo, chính là trường học trực thuộc của nhà nước, trung ương hoặc địa phương. Các khoản kinh phí, đất đai, nhà cửa, cơ sở vật chất, trang thiết bị, dụng cụ hỗ trợ học tập ở trường học… đều được trang bị từ nguồn vốn nhà nước.
Việt Nam hiện nay chưa có chế độ giáo dục miễn phí. Nhưng theo Nghị định 81/2021/NĐ-CP, có một số trường hợp được hưởng chính sách miễn, giảm, hỗ trợ học phí… Đối với các trường hợp còn lại, ngoài các khoản học phí theo quy định của nhà nước, thì các bậc phụ huynh thường phải đóng thêm các khoản theo yêu cầu của nhà trường và Hội phụ huynh học sinh.
Phó Giáo sư – Tiến sĩ Hoàng Dũng, giảng viên trường Đại học Sư phạm TPHCM, khi trả lời Đài Á Châu Tự Do hôm 4/10 liên quan vấn đề này, cho rằng:
“Đây là một vấn nạn xảy ra đã rất lâu và liên tục. Không thiếu những bài báo động từ trước đến nay, không thiếu án kỷ luật… thế mà nó vẫn tái đi tái lại. Cho nên điều đó khiến cho ta phải tiếp cận vấn đề theo một cách khác, nghĩa là xây dựng một cơ chế sao cho người ta không thể nào mà nấp danh nghĩa này, khác để móc túi tiền của phụ huynh, cái đó mới là quan trọng. Chứ ngày nào mà còn trong tình trạng như hiện nay, thì chắc là hiệu trưởng cứ lách luật, cứ làm cách này cách kia, rồi tình hình vẫn như cũ thôi.”
Mà điều này theo Phó Giáo sư – Tiến sĩ Hoàng Dũng, phải có một quyết định từ Bộ trưởng Bộ Giáo dục, chứ không phải chỉ là đi trông cậy từng Phòng Giáo dục, hay từng Sở Giáo dục được. Vì vấn đề này tràn lan khắp cả nước, chứ không phải chỉ tập trung ở một số địa phương.