GS Carl Thayer, chuyên gia Úc về Việt Nam và vấn đề Biển Đông, vừa được Đại sứ Việt Nam tại Úc đến trao tặng Thiệp chúc mừng Năm mới và quà riêng của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc. Động thái này được nhìn nhận ra sao? Phóng viên RFA phỏng vấn GS Carl Thayer về vấn đề này.
RFA: Trên FB của ông đã đăng ảnh Đại sứ Việt Nam tại Úc Nguyễn Tất Thành trao tặng ông một Thiệp Chúc mừng Năm mới của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và một cây bút là món quà cá nhân được ngài Thủ tướng đích thân ký tặng. ( https://bit.ly/3lAda6e). Ông có thể chia sẻ cảm xúc của ông khi nhận những món quà đặc biệt này? Là một học giả nghiên cứu về Việt Nam trong nhiều thập kỷ, ông có bao giờ trông đợi sẽ có được mức độ ghi nhận của Chính phủ Việt Nam như hiện tại?
GS Carl Thayer: Tôi rất ngạc nhiên và hài lòng khi Đại sứ quán Việt Nam liên lạc với tôi để sắp xếp cho Đại sứ Nguyễn Tất Thành và vợ đến thăm nhà tôi. Đây là một sự xuất hiện bình thường. Tôi biết Ngài Đại sứ đã trở về Việt Nam để tham dự Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 13 và đã bị cách ly nên việc ông trở về Úc và thăm nhà tôi thật bất ngờ.
Trước khi trở về Úc, Đại sứ Tất Thành đã nhắn tin cho tôi từ Hà Nội rằng khi Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nói chuyện qua điện thoại với Thủ tướng Scott Morrison, ông đã nhờ Thủ tướng Morrison chuyển lời chào của ông tới Giáo sư Carl Thayer. Điều đó làm tôi ngạc nhiên. Nhưng tôi hoàn toàn ngạc nhiên khi được Đích thân Đại sứ tặng thiệp chúc mừng năm mới và bút quà của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc. Tôi cảm động trước sự quan tâm cá nhân của Thủ tướng.
Các nhà lãnh đạo cấp cao ở Việt Nam, thỉnh thoảng cũng đã ghi nhận sự quan tâm của tôi đối với đất nước của họ. Ví dụ, tôi đã nhận được một lá thư cảm ơn từ Trần Đức Lương từ nhiều năm trước khi ông làm Chủ tịch nước.
Trong một dịp khác, tôi trở về Việt Nam để tham dự một hội nghị quốc tế lớn về nghiên cứu Việt Nam. Vài tuần trước đó, tôi đã bị gãy cổ tay trái trong một tai nạn giao thông ở Hà Nội và phải bó bột. Tại hội nghị, tôi được yêu cầu rời đi và gặp Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết. Chủ Tịch Triết đã được thông báo về chấn thương và quyết tâm trở về Việt Nam của tôi. Ông ấy đã hỏi thăm về vụ tai nạn và vấn đề phục hồi của tôi.
Ngoài ra, tôi đã gặp Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng. Tôi đã được đưa ra khỏi một hội nghị quốc tế ở Hà Nội với một nhóm các học giả nước ngoài và được đưa đến phòng họp tại trụ sở đảng. Đích thân Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng đã đến gặp tôi để thể hiện sự chào đón và quan sát của ông rằng tôi được nhiều người biết đến ở Việt Nam.
Cuối cùng, lần đầu tiên tôi gặp Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc trong chuyến thăm chính thức Australia vào tháng 8/2019. Tôi đã tham dự một buổi tiếp tân buổi tối tại khách sạn Rydges do Đại sứ quán Việt Nam tổ chức. Trong buổi đó, tôi đã được mời ra nói chuyện riêng với ngài Thủ tướng.
RFA: Rất ít khi một nhà lãnh đạo hàng đầu của Việt Nam có sự ghi nhận như vậy đối với học giả nước ngoài – người có những nghiên cứu và bình luận khách quan nhưng đôi khi có phần phê phán Việt Nam và chế độ một đảng cầm quyền (Ví dụ, trong một cuộc phỏng vấn gần đây với Đài RFA gần đây về kết quả của Đại hội Đảng lần thứ 13, ông đã bình luận rằng việc tái đắc cử của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cho thấy sự xơ cứng của ĐCSVN. Ông có cho rằng sự ghi nhận này thể hiện những thay đổi trong suy nghĩ của Thủ tướng Phúc về học giả nước ngoài và những giá trị họ đại diện?
GS Carl Thayer: Tôi tin rằng Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã được thông tin đầy đủ về các học giả nước ngoài nghiên cứu và viết về Việt Nam. Ông nhận thức được quan điểm tích cực cũng như phê phán của họ.
Trong trường hợp của tôi, tôi đã nhiều lần đến thăm Việt Nam kể từ khi Việt Nam thống nhất, bắt đầu từ năm 1981 khi cá nhân tôi được Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch mời đến Hà Nội.
Trong 10 năm qua, tôi thường trả lời hơn 200 cuộc phỏng vấn mỗi năm cho giới truyền thông trên cả báo in, báo điện tử và truyền hình. Qua nguồn tin đáng tin cậy, tôi được biết Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã đọc một số bài trả lời phỏng vấn gần đây của tôi trên các phương tiện truyền thông Việt Nam (có lẽ là RFA và BBC) và thấy ý kiến của tôi thú vị.
Theo quan sát chung, Việt Nam rất quan tâm đến quan điểm của các học giả nước ngoài chuyên về Việt Nam và biển Đông nói riêng. Lấy trường hợp của ông Bill Hayton của BBC. Tôi được biết visa báo chí của ông đã bị Việt Nam hủy bỏ do quan điểm chỉ trích của ông đối với Việt Nam. Tuy nhiên, sau khi ông xuất bản cuốn sách của mình về biển Đông với quan điểm chỉ trích Trung Quốc cao độ, ông đã được mời trở lại Việt Nam để chia sẻ và là diễn giả chính tại các hội nghị về biển Đông.
RFA: Ông có thấy những thay đổi tích cực này ở các vị lãnh đạo khác của Việt Nam, của báo chí hay các tổ chức khác mà ông đã làm việc hoặc quan sát?
GS Carl Thayer: Nhiều năm trước, khi tôi tham dự một hội nghị ở Thành phố Hồ Chí Minh, tôi được yêu cầu gặp riêng Nguyễn Chí Vịnh, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng. Trong phần chào mừng của mình, ông đã nhận xét, "ông nói một số điều tốt và một số điều xấu về Việt Nam." Tôi vừa đáp lại vừa nói đùa rằng: "Đó là rắc rối với người Việt Nam các ông. Ông quá lịch sự để cho tôi biết những điều tồi tệ tôi nói."
Đầu năm 2013, tôi được một quan chức chính phủ Việt Nam yêu cầu đề xuất những vấn đề mà Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nên đưa vào bài phát biểu quan trọng của ông tại Đối thoại Shangri-La năm đó tại Singapore. Trong số các vấn đề tôi đề xuất là quyết định của Việt Nam về việc sẽcó đóng góp đầu tiên cho hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc. Điều này đã được đưa vào trong bài phát biểu của Thủ tướng Dũng. Bài phát biểu của ông Dũng là đáng chú ý vì ông đã đưa ra một khái niệm mới, đó là khái niệm “niềm tin chiến lược”.
Sau đó, tôi đã gặp trực tiếp Thủ tướng Dũng trong chuyến thăm chính thức Australia của ông vào tháng 5 năm 2015. Cuộc gặp đầu tiên của chúng tôi là ở Sydney sau một hội thảo do Viện Các vấn đề Quốc tế Lowy tổ chức. Khi Thủ tướng Dũng và đoàn công tác bắt đầu rời khỏi phòng hội nghị, ông Dũng đã quay đầu xe lại và đến nơi tôi đang đứng để hỏi về những ấn tượng của tôi về buổi hội thảo.
Cuộc gặp thứ hai của chúng tôi là tối hôm sau tại Canberra sau khi kết thúc các nghi lễ chính thức tại buổi tối chào mừng chuyến thăm của ông tại Bảo tàng Nghệ thuật Quốc gia. Thủ tướng Dũng đứng dậy và tiến lại bàn của tôi (mà không có người tháp tùng) để trao đổi với tôi về khái niệm "niềm tin chiến lược" và các vấn đề khác.
Năm 2020, khi Việt Nam là Chủ tịch ASEAN, Việt Nam đã lên kế hoạch tổ chức một hội nghị quốc tế về an ninh hàng hải và quốc tế theo chủ đề trật tự trên biển tại thành phố Nha Trang. Tôi đã được ban tổ chức liên hệ trước và yêu cầu đề xuất các chủ đề và diễn giả để củng cố phương châm của Việt Nam đối với ASEAN năm đó, "Gắn kết và Chủ động thích ứng". Những sự kiện này đã bị hủy bỏ do bệnh dịch COVID-19 xảy ra.
Tôi nghĩ rằng kinh nghiệm cá nhân của tôi là một dấu hiệu cho thấy Việt Nam đã dần dần tiếp cận với các học giả nước ngoài trong thập kỷ qua hoặc lâu hơn để tham khảo lời khuyên và ý kiến của họ về các vấn đề quan tâm đối với Việt Nam. Những sắp xếp này được tiến hành một cách kín đáo, không công khai.
Tôi đã có một mạng lưới liên lạc rộng rãi với các nhà báo Việt Nam. Rõ ràng là họ làm việc dưới nhiều sự hạn chế. Tuy nhiên, trong tin bài của họ xuất hiện ngày càng nhiều các quan điểm và ý kiến của nhiều học giả nước ngoài.
Quân đội Việt Nam cởi mở hơn trước đây vì Việt Nam đã thực hiện ngoại giao quốc phòng. Một phần của sự thay đổi này được thúc đẩy bởi sự tham gia của quân đội Việt Nam vào các chương trình giáo dục và đào tạo chuyên nghiệp ở nước ngoài. Lần đầu tiên tôi trải nghiệm điều này khi tôi được đưa đến Trung tâm Nghiên cứu An ninh Châu Á Thái Bình Dương ở Hawaii từ năm 1999-2002 và lần đầu tiên gặp gỡ các sĩ quan quân đội Việt Nam. Vào thời điểm đó, Khóa học điều hành kéo dài 13 tuần, rất nhiều thời gian để làm quen với nhau.
RFA: Vừa qua, vào tháng 1/2021 trong một trả lời phỏng vấn với Đài BBC Việt ngữ trước thềm Đại hội ĐCSVN lần thứ 13, ông nói rằng ông thích Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc được tiếp tục bổ nhiệm là Thủ tướng thêm một nhiệm kỳ nữa. Ông có thể giải thích tại sao ông nói như vậy?
GS Carl Thayer: BBC yêu cầu tôi bình luận về hai kịch bản liên quan đến vị trí lãnh đạo "tứ trụ" của Việt Nam. Cần nhắc lại rằng vào thời điểm tháng 1/2021, vẫn chưa rõ rằng Tổng bí thư Trọng sẽ phải đối mặt với sự phản pháo của đa số thành viên Ban Chấp hành Trung ương trước sự ủng hộ của ông đối với ông Trần Quốc Vượng với tư cách là người kế nhiệm ông. Người ta cũng cho rằng ông Trọng sẽ nghỉ hưu tại đại hội đảng lần thứ 13. Tôi cũng nói rằng tôi đã có một số dè dặt về hai kịch bản mà BBC trình bày trong đó Nguyễn Xuân Phúc là chủ tịch trong cả hai.
Khi xem xét ai trong Bộ Chính trị đủ điều kiện để tiếp tục cho một nhiệm kỳ khác, tôi kết luận rằng các miễn trừ đặc biệt về giới hạn độ tuổi và thành tích xuất sắc trong công việc sẽ phải được trao cho ít nhất hai người. Tôi không thể hiểu tại sao ông Phúc, người đã phục vụ một nhiệm kỳ thủ tướng, đã không được đặc cách để thực hiện nhiệm kỳ Thủ tướng thứ hai trên những phương này. Trong nhiệm kỳ đầu tiên, ông Phúc đã ghi điểm đặc biệt tốt khi có điểm tín nhiệm đứng ở vị trí thứ hai. Ông Phúc cũng đã có thành tích đặc biệt tốt trong việc quản lý tăng trưởng kinh tế và ngăn chặn đại dịch COVID-19. Đó là lý do tại sao tôi thích ông ấy tiếp tục làm Thủ tướng thêm một nhiệm kỳ nữa.
RFA: Cảm ơn GS Carl Thayer.