Hội Đồng Giám Sát Liên Ngành do Bộ Tài Nguyên-Môi trường chỉ định vừa có phiên họp đánh giá kết quả khắc phục các vi phạm và thể hiện các cam kết về bảo vệ môi trường của công ty trách nhiệm hữu hạn Hưng Nghiệp Formosa chuyên sản xuất gang thép ở Hà Tĩnh.
Tin được báo trong nước loan đi ngày 14/12 vừa qua, nói rằng theo đánh giá của Tổng cục Môi trường, Bộ Tài Nguyên-Môi Trường, Formosa Hà Tĩnh đã đầu tư tốt nhất cho việc cải tiến hệ thống bảo vệ môi trường, với kết quả là toàn bộ 53 lỗi vi phạm đã khắc phục xong tính đến lúc này.
Đây là những lỗi vi phạm, do Ban Thanh tra thuộc Bộ Tài Nguyên-Môi Trường nêu ra với Formosa, sau khi Công ty gang thép này xả thẳng nước thải ra biển khiến nguồn nước bị nhiễm độc, cá chết hàng loạt tại 4 tỉnh miền Trung hồi tháng 4/2016.
Trước khi lượng định kết quả, Hội Đồng Giám Sát Liên Ngành đã thị sát công trình xử lý nước thải, hệ thống quan trắc nước thải tự động, liên tục, công viên sinh thái và hệ thống dập cốc khô của Công ty Formosa Hà Tĩnh thời gian qua.
Một người đang công tác tại Sở Tài Nguyên-Môi Trường tỉnh, không muốn nêu tên vì lý do tế nhị, nói rằng sự cố Formosa 4 năm trước đã dạy con người bài học đắt giá về một môi trường sống an toàn, lành mạnh.
Vẫn theo lời ông, đến giờ môi trường khu vực bị ảnh hưởng coi như đang tự hồi phục, nguồn lợi về thủy sản hầu như cũng được khôi phục. Gần đây nhất, ông tiếp, ngư dân vùng ven biển Bắc Trung bộ đã thu hoạch hàng trăn tấn con ruốc, còn gọi là con tép, những sinh vật chỉ sinh sôi và tồn tại được trong vùng nước sạch.
Tuy vậy, vẫn lời ông, giám sát chặt chẽ là việc phải làm, và kết quả cho thấy hầu hết các lỗi được khắc phục, một số ít lỗi còn lại phải có giải pháp tối ưu trong những ngày tới.
Trong việc khắc phục cả 53 lỗi vi phạm thì Formosa Hà Tĩnh đã xử lý như thế nào. Khói thải, nước thải, chất thải được mang đi đâu, hải sản có còn nhiều như trước không, là những câu hỏi mà ngay cả người địa phương cũng nói họ không biết hay không muốn trả lời.
Ông Đào Nhật Đình, kỹ sư chuyên ngành đã về hưu nhưng vẫn hoạt động trong lãnh vực môi trường, lý giải chi tiết với RFA qua điện thư:
"Trong 53 lỗi vi phạm thì đa số là những lỗi nhỏ và có thể khắc phục nhanh. Lỗi thứ 53 mới là nghiêm trọng nhất và hay được nói đến nhất. Lỗi 53 là trong bản Báo cáo Đánh giá Tác động môi trường nộp năm 2008 có nêu dập cốc khô. Nhưng trong quá trình thiết kế chi tiết nhà máy tính toán lại và chuyển sang dập cốc ướt. Hai hệ thống dập cốc khô đã được thi công xong và đưa vào vận hành năm 2019. Vậy là hoàn thành khắc phục 53 lỗi."
Việc xử lý khói thải, nước thải của Formosa, phải hiểu theo cái nhìn chuyên môn, ông nói tiếp:
"Khói thải lò cao, khói thải lò điện than, lò điện khí, lò thiêu kết quặng, lò luyện cốc, lò nấu thép chuyển ô xy hay lò vôi. Nói chung là khí thải đạt chuẩn môi trường của Việt Nam cho từng loại lò. Đã từng có tin ầm ĩ về khí thải lò thiêu kết có ô xy dư cao gấp đôi lò than nhưng đó là do những người báo cáo không hiểu bản chất của hai lò hoàn toàn khác nhau. Vấn đề đã xử lý xong"
"Hai luồng hơi nước mà một số người đã chụp ảnh vào buổi tối rồi gọi là khói thì thực chất là hơi nước dập cốc, nay đã chuyển sang dập khô nên không còn nữa. Mỗi năm chỉ vận hành dập ướt vào dịp ngưng thiết bị dập khô để bảo dưỡng định kỳ".
Nước thải từ Formosa thì có 2 loại chính, kỹ sư Đào Nhật Đình giải thích, nước mưa được tách riêng và sau khi lắng đọng, gạt dầu mỡ sẽ xả thẳng ra biển:
"Chất lượng nước mưa khi thải ra cũng được quan trắc. Nước thải của các phân xưởng được xử lý sơ bộ riêng, trong đó nước thải dập cốc xử lý phức tạp hơn. Sau đó, cùng nước thải sinh hoạt sau xử lý nhập về khu vực hoàn thiện và dự phòng rất rộng"
“Nước thải xử lý hoàn thiện được bơm sang đường ống chạy dọc phía Nam nhà máy vào bể cao, có nơi lấy mẫu nước trước khi đi từ bể cao xuống ống ngầm dài 1,5km dưới đáy biển. Từ ống ngầm nước chảy qua các vòi khuếch tán , hòa vào nước biển trong vịnh Sơn Dương. Cạnh bể cao có các thiết bị lấy mẫu nước và phân tích của Formosa và Sở TNMT tỉnh Hà Tĩnh đặt trong 2 container riêng biệt. Số liệu container của Sở truyền thẳng về Sở. Mỗi container chứa thiết bị phân tích khoảng 15-17 thông số.”
Chất thải rắn cũng tùy loại, kỹ sư Đào Nhật Đình phân tích tiếp, tần tro bay của nhà máy điện được doanh nghiệp khác mua về làm xi măng. Xỉ lò gang được mua để thu hồi gang. Xỉ thép và xỉ lò cao mới chỉ bán được một phần. Xỉ thép và xỉ đáy lò than đều đã có chứng chỉ hợp chuẩn.
Về mặt hải sản thì khó có thể có số liệu chính xác, ông Đào Nhật Đình cho biết:
"Chỉ biết Hà Tĩnh ba năm qua thu hoạch cá tốt, bị cả tỉnh khác lấn chiếm ngư trường bên ngoài Cẩm Xuyên. Hồi 2016 Cẩm Xuyên chưa có mực bơi, giờ họ đã biết cách lấy nước để nuôi mực bơi, nhưng ngon nhất vẫn là mực bơi và cá bơi Vũng Áng, nằm cách Formosa Hà Tĩnh chừng 6 Km về phía Bắc. Cần biết mực bơi phải có môi trường nước trong lành mới sống được".
Hồi tháng 6/2019, người dân Tổ Dân Phố Tây Yên, tỉnh Hà Tĩnh, biểu tình phản đối một dự án mới liên quan đến công ty trộn bê tông Tâm Viết Hải ở Khu Kinh Tế Vũng Áng, cho rằng công ty này sử dụng chất thải rắn của Formosa Hà Tĩnh để san lấp mặt bằng một công trình đang xây.
Trước đó, vào tháng 5/2018, Công An Hà Tĩnh từng kiến nghị Bộ Tài Nguyên-Môi Trường và các ban ngành liên quan giám sát nghiêm việc xử lý chất thải của nhà máy Formosa.
Số liệu cụ thể được nêu ra là mỗi năm Formosa thải ra môi trường hơn 3,3 triệu tấn chất thải rắn, là nhân tố gây nguy hại môi sinh rất lớn.
Một người địa phương sống gần khu vực có mặt bằng được san lấp, cho rằng chất thải rắn đầy trong sân sau của Formosa mà có thể vì không đủ chỗ chứa nên được móc nối tuồn ra ngoài làm vật liệu san lấp mặt bằng.
Một cư dân khác trong Tổ Dân Phố Tây Yên trả lời là :
“Không biết mà cũng không nắm được chuyện đó mô”
Còn một cư dân Vũng Áng cho rằng dân bức xúc là vì không được thông báo đầy đủ những vụ việc dính tới Formosa:
"Các cấp lãnh đạo cho đến các công ty giải thích không đúng, với lại dân người ta không hiểu biết được nên người ta bức xúc, kiểu như là lãnh đạo với công ty cộng tác với nhau để lấp liếm cái việc lấp liếm cho cái việc san lấp mặt bằng đó".
Thật ra chất san lấp mặt bằng không phải chất thải, khi xử lý đúng có thể dùng được, là khẳng định của ông Đào Nhật Đình:
"Đó là xỉ thép ở khu kinh tế Vũng Áng cuối năm 2019 và san lấp sân bóng ở xã Kỳ Nam. Xỉ thép là vật liệu san lấp tốt. Xỉ thép của Formosa được phân tích thành phần các chất nguy hại trước khi hợp chuẩn, đảm bảo không gây nguy hại. Về tính cơ lý thì đó là vật liệu tốt thay thế cát".
Theo đánh giá của Tổng Cục Môi Trường, từ tháng 8/2020 toàn bộ các hạng mục công trình bảo vệ môi trường của dự án Khu liên hợp Gang thép và Cảng Sơn Dương Formosa Hà Tĩnh (giai đoạn 1) và các công trình cải thiện, bổ sung bảo vệ môi trường tại đây coi như đã hoàn thành, được Bộ Tài Nguyên -Môi Trường Việt Nam cấp giấy xác nhận hoàn thành để vận hành chính thức.
Phía người dân địa phương mong mỏi luôn có được những thông tin thuyết phục, minh bạch về thực trạng môi trường nơi nhà máy gang thép đang hoạt động.