Tập đoàn Công nghiệp Than-Khoáng sản Việt Nam (TKV) cho biết năm 2018 là năm đánh dấu mốc ngành than có nhiều khởi sắc, theo chủ trương đề án tái cơ cấu tập đoàn này giai đoạn 2017-2020 do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Đời sống công ăn việc làm của những người công nhân thợ mỏ tại Tập đoàn Công nghiệp Than-Khoáng sản Việt Nam nói chung và Việt Nam hiện nay ra sao?
Một công việc cực khổ
“Đời sống công nhân ở đây đều khổ lắm.”
Đó là chia sẻ của một công nhân có thâm niên 20 năm làm việc tại mỏ than Nông Sơn, ở tỉnh Quảng Nam, khi phóng viên RFA có dịp trao đổi với anh và một số người thợ mỏ của Công ty Cổ phần Than-Điện Nông Sơn.
Qua trang thông tin điện tử của Tập đoàn Công nghiệp Than-Khoáng sản Việt Nam (TKV) đăng tải hồi tháng 9 năm 2018, Công ty Cổ phần Than-Điện Nông Sơn sau 10 năm cổ phần hóa và sau hơn 40 năm khôi phục xây dựng mỏ đã có những bước chuyển biến thành công đáng ghi nhận như bốc được gần 17 triệu m3 đất đá, khai thác xấp xỉ 3 triệu tấn than nguyên khai, tiêu thụ được 2,7 triệu tấn than các loại. Công ty sản xuất kinh doanh có lãi năm sau cao hơn năm trước và mức thu nhập bình quân khối sản xuất than trong năm 2017 là hơn 9 triệu đồng/người/tháng và gần 10 triệu đồng/người/tháng đối với khối điện.
Tuy nhiên, trong những ngày hạ tuần tháng 10 năm 2019, chúng tôi được nghe các công nhân (hầu hết đều không muốn nêu tên vì lo ngại ảnh hưởng đến công việc) đang làm việc trong khối sản xuất ở đây cho biết rằng mặc dù công ty không bắt ép nhưng hầu hết công nhân đều chọn làm tăng ca, 1,5 ca/ngày và 7 ngày/tuần. Người công nhân thâm niên 20 năm giải thích vì sao phải chọn làm việc như vậy:
“Ví dụ như lương của tôi và lương của những người mới vào, nếu tính theo sản phẩm thì như nhau. Mới vô thì cũng bằng như làm lâu năm. Vì ăn theo sản phẩm cho nên làm nhiều ăn nhiều, làm ít ăn ít. Thành ra chúng tôi phải làm thêm. Một ngày làm việc một ca (8 tiếng đồng hồ) thì khỏang từ 110 đến 120 nghìn đồng.”
Thể theo mức lương trung bình người công nhân thâm niên 20 năm tiết lộ thì vị chi bình quân người công nhân làm việc suốt một tháng sẽ được nhận mức lương tầm 3,3 đến 3,6 triệu đồng. Và nếu như họ làm tăng ca thì thu nhập bình quân sẽ vào khoảng gần 5 đến 5,5 triệu/tháng.
<i>Bảo hộ lao động thì cũng đâu có gì mà tốt. Làm việc trong môi trường quá độc hại đi. Chúng tôi làm 5-7 năm nữa cũng nghỉ hưu thôi. Mà cũng chưa chắc được hưởng tiền lương hưu khi nghỉ hưu, bởi vì bệnh hoạn nhiều. Người ta bị phổi nhiều lắm. Đi khám thì thấy bụi than vô trong phổi nhiều lắm<br/>-Công nhân mỏ than</i>
Một vài công nhân mỏ vừa tan ca sau 12 giờ đồng hồ làm việc cật lực, mình mẩy mặt mày đen nhẻm vẫn cởi mở tâm tình với RFA rằng vì khu vực nơi địa phương họ sinh sống không có nhiều cơ hội tìm kiếm công ăn việc làm, nên họ không có chọn lựa nào khác hơn là xin vào làm việc tại Công ty Cổ phần Than-Điện Nông Sơn.
Lời chia sẻ "đời sống công nhân ở đây đều khổ lắm" được họ giải thích với ngụ ý rằng những công nhân ở mỏ than Nông Sơn phải làm việc rất vất vả thì cuộc sống của họ mới khá ổn định được. Họ nhấn mạnh với RFA rằng sự vất vả không quá đỗi khổ sở, nhọc nhằn như trước nữa bởi do có máy móc, kỹ thuật hỗ trợ; tuy nhiên môi trường làm việc bụi than độc hại gây ảnh hưởng đến sức khỏe rất nhiều.
“Bảo hộ lao động thì cũng đâu có gì mà tốt. Làm việc trong môi trường quá độc hại đi. Chúng tôi làm 5-7 năm nữa cũng nghỉ hưu thôi. Mà cũng chưa chắc được hưởng tiền lương hưu khi nghỉ hưu, bởi vì bệnh hoạn nhiều. Người ta bị phổi nhiều lắm. Đi khám thì thấy bụi than vô trong phổi nhiều lắm.”
Trả lời câu hỏi của RFA liên quan việc công ty quan tâm đến sức khỏe của công nhân như thế nào hay công nhân có những kiến nghị về cải thiện bảo hộ lao động hay không, chúng tôi nhận được câu trả lời rằng công ty có những đợt khám sức khỏe định kỳ, nhưng cũng chỉ làm qua loa còn kiến nghị của công nhân thì không ai lên tiếng vì “cũng chẳng có ai nghe”.
Người công nhân thâm niên 20 năm cũng đề cập đến những lần cơ quan môi trường hay truyền thông báo chí đến kiểm tra thì:
“Bên môi trường và báo chí ngày mai về (kiểm tra), ví dụ như không thông báo trước thì khi đến sẽ gặp được công nhân và họ sẽ kể cho nghe điều kiện lao động cực khổ thế nào liền thôi. Nhưng đằng này, môi trường và báo chí về chưa tới mỏ là đã quay trở lại rồi. Từ dưới tỉnh lên đến đây là 100 cây số, nhưng mới về có 80 cây số thì đã có người đón tiếp rồi. Do đó, họ đâu có kiểm tra được môi trường như thế nào, đời sống của anh em công nhân ra sao đâu?”
Chịu đựng vì cuộc sống mưu sinh
Hồi đầu trung tuần tháng 10 vừa qua, Báo mạng Lao Động đăng tải thông tin về bức hình một người thợ lò ở Công ty Than Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh dính đầy tro than, chỉ mặc duy nhất chiếc quần lót, nằm vật vạ chờ tắm khi tan ca sớm gây bức xúc trên cộng đồng mạng.
Trả lời cho dư luận, qua Báo mạng Lao Động, Giám đốc Công ty Than Uông Bí cho biết có quy định giờ mở cửa khu nhà tắm và coi đây là một trong những kỷ luật làm việc, bất cứ ai vi phạm sẽ bị xử lý nghiêm.
Đài RFA cũng ghi nhận trên trang fanpage Người Quảng Ninh (một trang mạng xã hội với tiêu chí góp sức đưa Quảng Ninh trở thành “nơi đáng sống”) vào hôm 22 tháng 10 đăng thông tin hiện nhiều mỏ than tại Quảng Ninh tiếp tục siết chặt thời gian ra lò và mở nước tắm cho công nhân mỏ. Trang fanpage Người Quảng Ninh còn cho biết nhận được tin đồn có nơi khóa cả cửa lò, gần hết ca mới mở.
Trang fanpage Người Quảng Ninh kêu gọi một sự công bằng cho người lao động, là những người công nhân mỏ than, đang phải chịu những quy định khắt khe như thế.
<i>Mỏ là công ty nhà nước nên em mới xin vào. Mới vào làm mà cũng nghe nhiều người nói và mình cũng đang băn khoăn, không biết tính sao. Mói chung mình làm vài tháng thì mới biết được. Kiểu như bị độc hại quá mà ảnh hưởng sức khỏe thì mình nghỉ, còn như không thì mình tiếp tục làm. Bây giờ mới vào cũng chưa biết rõ thế nào<br/>-Công nhân mỏ than</i>
Công ty Than Uông Bí là một trong những công ty mà công nhân được ghi nhận lãnh mức lương cao, bình quân từ 11 đến 15 triệu đồng/người/tháng.
Tỉnh Quảng Ninh là địa phương có nhiều công ty khai thác than, khoáng sản và trang fanpage Người Quảng Ninh là nơi chia sẻ những buồn vui trong công việc của nhiều công nhân mỏ ở Quảng Ninh. Thế nhưng, hôm 20 tháng 10, trang fanpage này cho biết nhiều mỏ than đã có lệnh cấm nhân viên bình luận trên mạng xã hội.
Trở lại với những công nhân mỏ mà Đài RFA tiếp xúc được, một số người gắn bó với nghề mỏ lâu năm đều khẳng định họ cố gắng làm được thêm ngày nào hay ngày đó trong sự lo sợ bệnh tật khi về hưu sẽ không đủ tiền lo thuốc thang, trong khi những công nhân mới vào nghề thì lại rất hoang mang không biết sẽ về đâu, như một công nhân mới làm việc ở mỏ than Nông Sơn được vài tháng bày tỏ nỗi lo lắng của mình:
“Mỏ là công ty nhà nước nên em mới xin vào. Mới vào làm mà cũng nghe nhiều người nói và mình cũng đang băn khoăn, không biết tính sao. Mói chung mình làm vài tháng thì mới biết được. Kiểu như bị độc hại quá mà ảnh hưởng sức khỏe thì mình nghỉ, còn như không thì mình tiếp tục làm. Bây giờ mới vào cũng chưa biết rõ thế nào.”