Bí thư Nguyễn Thiện Nhân trong buổi sơ kết 1 năm thực hiện vận động “Người dân TP.HCM không xả rác ra đường và kênh rạch vì thành phố sạch và giảm ngập nước” cho biết số tiền phạt hành vi ô nhiễm 6 tháng cuối năm 2019 đạt được 48 tỉ đồng, tăng 99 lần so với 6 tháng đầu năm.
Số tiền phạt tăng nhanh nhưng thực tế rác thải vẫn tràn lan, làm tắc nhiều cống rãnh.
Trao đổi với Đài Á Châu Tự Do, từ Sài Gòn, Thạc sĩ Hồ Long Phi – Giám đốc Trung tâm Quản lý nước và biến đổi khí hậu Đại học Quốc gia TPHCM, Phó ban điều phối chống ngập TPHCM giải thích rõ mối liên quan giữa rác và ngập nước:
Bây giờ ai cũng vứt rác xuống sông, xuống kênh rạch thì chắc chắn không mấy chốc sẽ bị ùn tắc và ô nhiễm toàn bộ hệ thống nước mạch tại các đô thị. - GS. Đặng Hùng Võ
“Ngập mà quan trọng nhất không phải xả xuống sông mà là xuống cống, xả xuống cống ngập khủng khiếp lắm. Thành ra việc thu gom rác để không trôi xuống cống là điều cực kỳ quan trọng. Vấn đề quan trọng là các hố ga của mình hiện giờ đa số chưa hợp lý thành ra bốc mùi hôi, dân mình hay ngồi buôn bán vỉa hè thấy mùi hôi nên lấy nilon hoặc lấy ván bị các lỗ đó lại. Mưa xong thì nước không chảy vào, cái đó còn tệ hơn rác. Khắc phục cũng không đơn giản vì số lượng hố ga lên tới hàng chục ngàn, phải làm hết, thành ra đó là những tồn tại mà mình phải giải quyết.”
Còn Giáo sư Đặng Hùng Võ - nguyên Thứ trưởng Bộ Tài Nguyên - Môi trường lại cho rằng biện pháp giữ cho môi trường không bị xả rác bừa bãi cũng là chủ trương của Nhà nước Việt Nam nhưng trên thực tế phụ thuộc vào giác ngộ, ý thức của người dân có thực hiện hay không.
“Vì bây giờ ai cũng vứt rác xuống sông, xuống kênh rạch thì chắc chắn không mấy chốc sẽ bị ùn tắc và ô nhiễm toàn bộ hệ thống nước mạch tại các đô thị. Nếu người dân trong các cộng đồng dân cư mà có sinh hoạt cộng đồng để thống nhất không vứt rác ra các kênh rạch xung quanh thì tôi cho rằng đấy là điều rất tốt mà chính quyền địa phương phải cùng với người dân thực hiện cam kết của mình sẽ tạo ra hiệu quả. Còn nếu chính quyền cũng không hòa nhập được với cộng đồng để hưởng ứng phong trào tự cam kết của cộng đồng thì công việc cũng hỏng.”
Trong buổi sơ kết vào ngày 17/12, phía lãnh đạo TPHCM cho biết sau một năm triển khai Chỉ thị số 19, thành phố đã nhắc nhở gần 2.800 trường hợp vi phạm về trật tự đô thị, môi trường, lập biên bản xử phạt vi phạm hành chính gần 5.800 trường hợp với số tiền phạt gần 48 tỷ đồng.
Chúng tôi có trao đổi với Luật sư Nguyễn Văn Hậu – Chủ tịch Trung tâm trọng tài Luật gia Việt Nam để hỏi về mức phạt dành cho những vi phạm về xả rác ra môi trường và được cho biết như sau:
“Mức phạt hiện nay quy định phạt từ 1-5 triệu đồng đối với hành vi gây mất vệ sinh công cộng, hoặc xả rác bừa bãi sẽ bị phạt thêm 100.000 – 300.000 dồng. Hiện nay trong quy định của pháp luật có 3 nghị định xử phạt. Trong pháp luật cũng giao cho Chủ tịch phường có quyền ký phạt hành vi xả rác ra môi trường có thể đến 5 triệu đồng, hoặc Trưởng công an có thể ký giấy phạt đến 2 triệu đồng. Việc xử phạt phạt này tăng gấp 2 lần nếu người ta xả rác ra kênh rạch.”
Tuy nhiên, dưới góc nhìn cá nhân, Thạc sĩ Hồ Long Phi nhận định mức xử phạt này không đủ tính răn đe và cần được quan tâm hơn nữa:
“Luật có hết, phạt cũng có, nhưng vấn đề ở chỗ không nghiêm, đặc biệt chính quyền địa phương không theo dõi sát sao nên chuyện rác quăng, trôi nổi tự do rồi tấp vô cống là chuyện phổ biến. Thành ra tôi cho rằng quan trọng nhất ở đây là dân trí và quản lý chính quyền địa phương thật sự chưa tốt lắm.”
Bên cạnh đó, Thạc sĩ Hồ Long Phi cũng cho rằng những biện pháp mà Việt Nam đã và đang thực hiện là đúng vì thực tế chính phủ không làm gì mới mà chỉ theo thế giới đã thực hiện hàng trăm năm. Tuy nhiên tại sao vẫn ngập? Ông Phi giải thích:
“Đúng nhưng vẫn chưa đủ ở hai khía cạnh: một là phạm vi bao phủ của cống thoát nước chưa hết, chỉ có ở lõm nội thành, còn ở ngoại thành những khu vực mới phát triển chưa có cống nên vẫn ngập; thứ hai là (cống) nhỏ vì những cống lắp đặt trước đây tính theo tiêu chuẩn hồi xưa nhỏ lắm, không tính đến vấn đề biến đổi khí hậu trong khi cường độ mưa ngày một cao thành ra những cống có thể dựng xong rồi mà vẫn bị quá tải.”
Luật có hết, phạt cũng có, nhưng vấn đề ở chỗ không nghiêm, đặc biệt chính quyền địa phương không theo dõi sát sao nên chuyện rác quăng, trôi nổi tự do rồi tấp vô cống là chuyện phổ biến. - ThS. Hồ Long Phi
Do đó, Thạc sĩ Hồ Long Phi cho rằng những phương pháp Việt Nam đang sử dụng chỉ chậm và không xét đến điều kiện biến đổi khí hậu hiện nay. Tuy nhiên, để thay đổi là điều hoàn toàn không dễ.
Theo thống kê, cả TPHCM hiện đang có 105 hầm ga với 59 cửa xả và 2.000 mét cống.
Buổi sơ kết 1 năm thực hiện vận động “Người dân TP.HCM không xả rác ra đường và kênh rạch vì thành phố sạch và giảm ngập nước” cũng đưa ra kết quả báo cáo từ 24 quận, huyện thuộc TPHCM cho biết có 733 điểm ô nhiễm do rác thải. Trong đó, thành phố đã giải quyết là 656 điểm và 76 điểm được chuyển hóa thành Khu sinh hoạt cộng đồng.
Vào ngày 3/12 vừa qua, trong buổi Hội nghị “Công tác thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM - Thực trạng và Giải pháp”, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân TP.HCM Nguyễn Thành Phong đưa ra cảnh báo cho biết tính đến năm 2025, lượng rác thải sinh hoạt trên địa bàn sẽ lên đến 13.000 tấn mỗi ngày, tăng 4.000 tấn mỗi ngày so với hiện nay. Và với lượng rác thải khổng lồ như vậy, mỗi năm thành phố có thể phải chi hơn 2.000 tỉ đồng để xử lý.
Do đó, nếu chính quyền thành phố Hồ Chí Minh có thể kiểm soát được việc người dân vứt rác đúng chỗ và xử lý rác đúng quy trình, việc này sẽ giúp hạn chế tình trạng ô nhiễm môi trường do rác thải gây ra, đồng thời phần nào giảm cả việc ngập nước trong thành phố.