Khi góp ý về Dự thảo mới thay thế Quyết định 24 của Thủ tướng, quy định về cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã đồng ý phương án Bộ Công Thương đưa ra, đó là giá bán điện bình quân được xem xét, điều chỉnh 3 tháng/lần theo biến động đầu vào của tất cả các khâu như: phát điện, truyền tải điện, phân phối - bán lẻ điện, điều hành - quản lý và dịch vụ phụ trợ…
Trước đó, quyết định 24 của Thủ tướng, quy định về cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân 6 tháng/lần, nếu điều chỉnh từ 3 đến 5% thì do EVN quyết định, từ 5 đến 10% thì do chủ thể Bộ Công thương quyết định, và trên 10% thì báo cáo chính phủ...
Giáo sư Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên Môi trường từ năm 2002 đến năm 2007, khi trả lời RFA liên quan vấn đề này hôm 23/8, cho rằng:
“Việc rút ngắn chu kỳ tăng giá điện thì đối với sản xuất quy mô lớn sẽ gây ra khó khăn trong việc dự tính kết quả kinh doanh. Vì bước ngắn như thế thì chắc chắn sẽ ảnh hưởng tới việc dự báo mọi chuyện. Trong một doanh nghiệp thì họ thường cần phải có chi phí ổn định, thì lúc bấy giờ bài tính kinh doanh nó dễ hơn.”
Việc rút ngắn chu kỳ điều chỉnh giá điện tối thiểu từ 6 tháng xuống 3 tháng một lần theo Bộ Công Thương và EVN là để ‘phản ánh kịp thời biến động đầu vào, tránh giật cục’.
Ba tháng điều chỉnh giá điện là hoàn toàn bất khả thi, sẽ mất hiệu lực, người ta không tin tưởng nữa.
-Phó Giáo Sư, Tiến Sĩ Ngô Trí Long
Phó Giáo Sư, Tiến Sĩ Ngô Trí Long, nguyên viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả Bộ Tài Chính, khi trả lời RFA hôm 23/8 cho rằng dự thảo mới này không khả thi:
“Ba tháng điều chỉnh giá điện là hoàn toàn bất khả thi, sẽ mất hiệu lực, người ta không tin tưởng nữa. Từ năm 2019 đến nay, họ nói trong trường hợp yếu tố đầu vào mà do nguyên nhân khách quan làm tăng thì EVN được điều chỉnh. Còn nếu do chủ quan thì EVN không được điều chỉnh. Họ còn nói giá điện có tăng, có giảm… lý lẽ của EVN trước đây sáu tháng còn không khả thi, thì cái này đưa ra là vô nghĩa.”
Vấn đề thứ hai theo Phó Giáo Sư - Tiến Sĩ Ngô Trí Long, trong cơ chế thị trường, định chế về quản lý giá chỉ có hai chủ thể được quyết định giá:
“Khi độc quyền thì Nhà nước quyết định giá, còn thị trường cạnh tranh thì để cho thị trường quyết định, đó là doanh nghiệp và người tiêu dùng. Như vậy trong kinh tế thị trường không bao giờ có song trùng, có nghĩa là khúc này là doanh nghiệp định giá, khúc kia thì Nhà nước định giá… cái đó không có. Vì ngành độc quyền thì dù cho biên độ rất thấp dưới 3% đi chăng nữa, thì họ sẽ lợi dụng thế độc quyền điều chỉnh liên tục tăng lên.”
Việc đưa ra đề xuất giao quyền cho EVN điều chỉnh giá điện 3 tháng/lần như vừa nêu, theo Phó Giáo Sư - Tiến Sĩ Ngô Trí Long là không hiểu được định chế về giá. Ông Long nói tiếp:
“Thế nào là doanh nghiệp thống lĩnh thị trường? Một doanh nghiệp chiếm từ 30% đến 60% thị phần… thì theo luật Việt Nam đó là doanh nghiệp thống lĩnh thị trường. Trong trường hợp đó, nhà nước buộc phải định giá, nếu là doanh nghiệp bán thì nhà nước quy định giá trần, nếu là doanh nghiệp mua thì nhà nước quy định giá sàn. Cho nên dự thảo này là không khả thi.”
Dự thảo mới cũng có tỷ lệ tương đương Quyết định 24, nhưng rút ngắn còn 3 tháng/lần. Cụ thể, nếu giá bán điện bình quân cần điều chỉnh tăng từ 3% đến dưới 5% so với giá bán điện bình quân hiện hành và trong khung giá, EVN sẽ được quyền điều chỉnh tăng ở mức tương ứng. Nếu điều chỉnh tăng từ 5% đến dưới 10% thì Bộ Công Thương quyết định.
Với trường hợp giá bán điện bình quân cần điều chỉnh tăng từ 10% trở lên so với giá bán điện bình quân hiện hành hoặc điều chỉnh ngoài khung giá quy định sẽ báo cáo Thủ tướng xem xét.
Đại diện Bộ Công thương tại phiên giải trình trước Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, về ‘Thực trạng, giải pháp phát triển điện lực đến năm 2030 nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội’ từng cho rằng: “Giá điện sẽ có tăng, có giảm”. Theo Bộ Công thương, sở dĩ giá điện có tăng, có giảm do theo cơ chế giá đầu vào, giá thành sản xuất... trên cơ sở công khai, minh bạch theo quy luật của thị trường, với sự cạnh tranh bình đẳng của các thành phần tham gia thị trường điện…
Tuy nhiên theo Phó chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - ngân sách Hoàng Quang Hàm, ngành điện đã 9 lần điều chỉnh giá điện bán lẻ từ năm 2011 đến nay, nhưng cả 9 lần đều tăng chứ không giảm giá điện.
Chính vì thu nhập thấp đang làm cho chi phí trong cuộc sống với mức giá điện cao, thì sẽ là một cái bất lợi cho cả sản xuất kinh doanh lẫn đời sống người dân.
-Giáo sư Đặng Hùng Võ
Nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên Môi trường – Giáo sư Đặng Hùng Võ cho rằng, giá điện cao gây bất lợi cho sản xuất và đời sống người dân:
“Theo nhiều ý kiến của các chuyên gia, giá điện Việt Nam hiện nay là cao. Doanh nghiệp nhà nước sản xuất điện cũng đã giải trình rất nhiều về chuyện tại sao giá cao như vậy. Nhưng theo tôi không có một cái phanh, gọi là cạnh tranh trên thị trường, do đó sẽ thiếu đi những yếu tố làm giảm giá thành. Nhưng nhiều người cũng có ý là giá điện như vậy thì so với nhiều nước trên thế giới cũng không cao. Nhưng bởi vì thu nhập của doanh nghiệp và người dân Việt Nam rất thấp khi so sánh với các nước khác. Chính vì thu nhập thấp đang làm cho chi phí trong cuộc sống với mức giá điện cao, thì sẽ là một cái bất lợi cho cả sản xuất kinh doanh lẫn đời sống người dân.”
Nhiều chuyên gia khi trả lời báo nhà nước hôm 21/8/2023 cho rằng, nếu giao quyền cho EVN điều chỉnh giá điện 3 tháng/lần thì cần minh bạch. Ngoài ra, để tránh lạm quyền, cần thành lập Hội đồng năng lượng độc lập, ngoài EVN nhằm đánh giá chi phí nhiên liệu đầu vào… để điều chỉnh giá đầu ra.