Đại diện Bộ Giao thông – Vận tải Việt Nam vào ngày 12/5 đã kiến nghị lên Chính phủ Hà Nội 2 phương án giúp đỡ doanh nghiệp BOT mà bộ này cho là bị giảm thu do ảnh hưởng dịch bệnh COVID-19 vừa qua.
Cụ thể, phương án một sẽ cho phép doanh nghiệp được tăng phí theo hợp đồng dự án đã ký kết. Thời điểm tăng sẽ được Bộ lựa chọn phù hợp để hạn chế ảnh hưởng chi phí vận tải.
Còn phương án hai sẽ giữ nguyên mức phí như hiện nay và chỉ tăng theo lộ trình trong hợp đồng từ 2022. Tuy nhiên, Nhà nước cần bố trí khoảng gần 5.100 tỷ đồng để hỗ trợ các dự án khi chưa được tăng phí.
Ngoài ra, Bộ Giao thông Vận tải còn đề xuất Ngân hàng Nhà nước Việt Nam gia hạn nợ với các dự án BOT và giảm lãi vay trong thời gian dịch COVID-19.
Kinh tế
Trao đổi với RFA vào tối ngày 13/5, Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cựu thành viên ban cố vấn kinh tế cao cấp của cố thủ tướng Phan Văn Khải và cũng là nguyên chủ tịch Ủy ban giám sát tài chính Quốc gia cho hay bà không đồng ý với đề xuất vừa nêu của Bộ Giao thông – Vận tải.
Bà Phạm Chi Lan cho rằng việc giảm thu nhập trong dịch cúm vừa rồi diễn ra cho tất cả ngành nghề, không riêng ngành nghề nào. Do đó, kiến nghị đưa ra ngày 12/5 bao gồm những đòi hỏi vô lý, đồng thời thể hiện sự không biết điều đối với những doanh nghiệp khác, đối với người tiêu dùng và trách nhiệm chung đối với nền kinh tế Việt Nam.
“Việc phục hồi của ngành đường bộ hoặc các dự án BOT cho ngành đường bộ sẽ phụ thuộc rất nhiều vào khả năng phục hồi nền kinh tế nhanh chóng đến đâu và khả năng phục hồi sinh hoạt của người dân đi lại, phục hồi các phương tiện qua các con đường có BOT thế nào để phục hồi. Bây giờ tăng giá lên sẽ dẫn đến phản ứng của doanh nghiệp là sẽ hạn chế việc đi lại như vậy khách hàng ít đi, người dân thường cũng tránh chuyện đi lại cho tốn kém. Như vậy sẽ giảm đi, lượng khách giảm đi thì thu nhập sẽ tiếp tục giảm xuống. Vậy đòi tăng giá đến bao giờ?”
Không chỉ phản đối biện pháp thứ nhất, mà Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho biết bà cũng không đồng tình với biện pháp thứ hai:
“Thực ra khó khăn của doanh nghiệp bây giờ ở rất nhiều ngành mà cần các doanh nghiệp sản xuất phục hồi được kể cả doanh nghiệp nhỏ trở đi vì họ tạo công ăn việc làm nhiều nhất cho xã hội. Việc lựa chọn những ngành nào, đối tượng doanh nghiệp nào là cần thiết để hỗ trợ cũng còn đang là bài toán chính phủ phải tính tiếp. Không thể các doanh nghiệp BOT ở lĩnh vực này lại đòi thêm gói 5.000 tỉ được, xưa nay tiền đầu tư đổ vào cho họ rất nhiều rồi. Chưa kể lâu nay BOT có nhiều cái nhà nước không giám sát tốt để xảy ra bao nhiều chuyện về thu phí quá nhiều, thu phí thời gian quá dài, đội vốn dự án…”
Với những nội dung vừa được liệt kê phía trên, bà Phạm Chi Lan nhận đinh rằng có rất nhiều điều xã hội phàn nàn mà các doanh nghiệp BOT và cả Bộ Giao thông vẫn chưa thể khắc phục nhưng bây giờ do bối cảnh gặp khó một chút mà đòi tăng phí hoặc được hỗ trợ riêng là điều khó có thể chấp nhận.
Xã hội
Dưới góc nhìn cá nhân, anh Nguyễn Minh Hùng, tài xế quan tâm đến tình hình BOT bẩn trên cả nước, đồng thời cũng là người đại diện nhóm đếm xe qua trạm thu phí BOT Ninh Lộc, tỉnh Khánh Hòa cũng đồng ý với ý kiến của Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan:
“Theo ý kiến chủ quan, Hùng thấy giống như BOT là sân sau của Bộ Giao thông – Vận tải vì nếu dịch COVID-19 này thì toàn dân đều bị ảnh hưởng, các doanh nghiệp vận tải cũng bị ảnh hưởng mà tại sao Bộ Giao thông – Vận tải cứ chăm chăm bảo vệ phương án tài chính cho BOT, không chăm lo gì đến đời sống các doanh nghiệp vận tải.”
Anh Hùng cũng cho rằng dựa theo những thông tin mà báo chí trong nước đăng tải về việc để bảo đảm phương án tài chính thì Bộ Giao thông sẽ lựa chọn thời điểm thích hợp để tăng phí và sẽ bố trí lực lượng chức năng để bảo đảm an ninh trật tự tại các dự án BOT là việc làm hết sức vô lý. Anh lập luận:
“Bạn có thấy bất cập không vì nếu họ tăng phí đúng quy trình và được người dân ủng hộ thì tại sao cho lực lượng ra những dự án BOT để giữ an ninh trật tự? Có nghĩa là họ đang biết chắc được người dân đã bức xúc. Chính phủ kiến tạo của dân, do dân mà thấy dân bức xúc thì phải làm thế nào chứ chẳng lẽ dùng lực lượng vũ trang để xen vào giao dịch dân sự giữa người dân và doanh nghiệp BOT?”
Bên cạnh đó, anh Nguyễn Minh Hùng cũng cho rằng việc vốn đầu tư mập mờ tại các dự án BOT là tình trạng chung xảy ra từ trước đến nay. Đây cũng là điều khiến phía người dân không hài lòng. Anh dẫn chứng:
“Họ luôn nói không đủ, phải bù lỗ nhưng thực ra để làm theo hình thức BOT có nghĩa là lời ăn lỗ chịu. Như dự án BOT Ninh Lộc gần nhà Hùng, họ thu 1 ngày trên dưới 1 tỷ, 1 năm trên 365 tỷ, 10 năm trên 3.650 tỷ nhưng họ chỉ đầu tư có 1.400 tỷ, sau đó nói là 2.600 tỷ nhưng họ lại thu tới 20 mấy năm. Những dự án đó họ lời sao họ không nói mà lại còn tăng thuế, phí làm cho lòng dân bức xúc về những dự án BOT trên quốc lộ.”
Cần thay đổi
Tình trạng người dân phản đối các trạm BOT diễn ra ngày càng nhiều tại hầu hết tất cả những trạm thu phí tại quốc lộ trên cả nước.
Nguyên nhân được cho rằng nhiều dự án BOT chi phí cao, thời gian thu vốn dài nhưng chất lượng đường xá không tốt, thậm chí có những dự án không phải làm đường mới hoàn toàn theo BOT mà chỉ làm những việc đơn giản như trải thêm lớp nhựa mới hoặc mở rộng thêm một chút đường cũng tính như một con đường mới.
Ngoài ra, việc đặt trạm sai vị trí, thậm chí không trên tuyến đường xây dựng… đã gây ra phản ứng không phải chỉ riêng từ những tài xế mà cả những người dân thường.
Vừa qua, trong thời gian thực hiện chỉ thị giãn cách xã hội nhằm hạn chế sự lây lan của COVID-19, nhiều tài xế và doanh nghiệp vận tải đề nghị hoàn tiền đối với những chủ xe mua vé tháng, vé quý BOT do không có nhu cầu đi lại.
Mãi đến ngày 28/4, Tổng cục Đường bộ Việt Nam mới có văn bản hướng dẫn các nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án BOT gia hạn thời gian sử dụng vé tháng, vé quý đối với các phương tiện có vé tháng, vé quý mà thời gian hiệu lực trùng với thời gian thực hiện giãn cách xã hội.
Theo Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, BOT hoặc hình thức đầu tư công tư hợp tác rất phổ biến ở các nước nhưng vào đến Việt Nam lẽ ra làm tốt thì có thể giúp nhiều cho đỡ gánh nặng đầu tư của nhà nước và đáp ứng tốt hơn nhu cầu của nền kinh tế.
Tuy nhiên trong thực tế lại bị quá nhiều những chuyện tiêu cực, móc ngoặc, quản lý kém làm cho không những không mang lại lợi ích nhiều mà còn gây nhiều bức xúc cho doanh nghiệp, cho nguời dân.
Vì thế, bà Phạm Chi Lan đưa ra đề xuất:
“Tôi nghĩ BOT sẽ phải cải thiện rất nhiều từ hệ thống luật pháp trở đi để giám sát, bớt đi những chuyện lâu nay gồm không minh bạch, kém minh bạch, mù mờ, móc ngoặc với chủ đầu tư, nhà đầu tư để rồi tất cả chi phí đội gánh nặng lên cho người tiêu dùng và cho ngành kinh tế phải chịu.”
Từng có ví von, những doanh nghiệp đầu tư các trạm thu phí BOT tại Việt Nam như những đứa con được cưng chiều quá mức, lúc nào cũng vòi vĩnh phần hơn cho bản thân, trong khi những người anh chị em khác đang phải chịu thiệt thòi.