Di tích lịch sử cổ dưới quyền quản lý của người cộng sản

Thực trạng công tác bảo tồn những khi di tích lịch sử tại Việt Nam lại được công luận chú ý khi tin khu di tích lầu Bảo Đại hay còn gọi là biệt thự Cầu Đá nằm trên núi Cảnh Long (Khánh Hoà) được xây dựng cách nay gần 100 năm với 5 thự biệt hướng biển đang bị tác động vô cùng bất lợi bởi hoạt động san ủi gần như cả ngọn núi để xây khu nghỉ dưỡng, nhà hàng, khách sạn, quán bar…

Th ực trạ ng đá ng bu ồn

Tiến sỹ Hán Nôm Nguyễn Xuân Diện bày tỏ sự bất ngờ khi hay tin khu lầu nghỉ mát của vua Bảo Đại đang bị ủi sạch để xây dựng những công trình du lịch.

"Đ ó l à mộ t hi ện trạ ng r ất đá ng bu ồ n, th ể hiện rằ ng t ỉ nh Khá nh Ho à khô ng bi ế t tr ân trọ ng nh ữ ng c ô ng tr ì nh ngh ệ thu ậ t, mang t í nh l ị ch s ử. Người ta ăn xổi, ko biế t khai th á c du l ị ch t ừ cái đó.

Các vua chúa ng à y xưa m à gần đây nhấ t là vua Bả o Đạ i th ì có để lại rấ t nhi ều biệ t th ự ở các nơi, ví dụ nh ư ở Nha Trang Khá nh Ho à , hay Đồ Sơ n v à một số nơi khác nữa.

Cù ng v ớ i th ời gian thì nh ữ ng n ơi đó đều bị đổ nát. Mấy năm gần đâ y th ì một số các cô ng tr ì nh đó được sử dụ ng để tham quan v à phục vụ nhu c ầu ăn ngủ củ a du kh ách, ví dụ lầu Bả o Đại - Đồ Sơn.

Tô i th ấy đá ng ra nh ữ ng c ái đó n ê n giữ gì n nguy ê n v ẹ n hay í t nh ấ t là cũ ng g ầ n v ớ i nguy ê n bản để l àm du l ịch v à khai th ác để người ta nhì n nh ậ n l ại một nơi chố n c ủ a nh ững con ngườ i trong l ị ch s ử.

Vì vậ y t ô i th ấ y s ự kiện ở Khá nh Ho à l à m hỏ ng c ả nh quan c ủ a Dinh B ả o Đại là điều rất đá ng ti ếc."

Kiến trúc sư (KTS) kỳ cựu Trần Thanh Vân nói với RFA từ Hà Nội rằng thời điểm này bà không có điều kiện để khảo sát thực tế ở Khánh Hoà, nhưng theo bà thì

"Việc phá huỷ cá c di t ích c ó ở khắ p m ọ i n ơ i, tr ầ m tr ọ ng nh ấ t là ở ngay giữa thủ đô. Một thủ đô đã ng à n năm m à trầ m tr ọ ng nh ất, th à nh ra tấ t c ả nh ững chuyện ở Nha Trang v à các th à nh phố khác, tô i ngh ĩ cũ ng v ậy cả thô i. "

Đây không phải là trường hợp duy nhất cho thấy chính quyền đang thờ ơ với các di tích mang giá trị lịch sử. Vào năm 2017, Ủy ban nhân dân (UBND) tỉnh Thừa Thiên Huế cho san lấp, di dời lăng mộ bà Tài nhân họ Lê (là vợ vua Tự Đức) để làm bãi đỗ xe du lịch tham quan lăng Tự Đức và Đồng Khánh.

Trước sức ép của báo chí và dư luận trong nước, Bộ Văn Hoá buộc phải yêu cầu UBND tỉnh Thừa Thiên Huế không được di dời lăng mộ vợ vua Tự Đức để làm bãi đỗ xe, dù cho lăng mộ của bà đã bị vùi lấp trong quá trình đơn vị thi công san ủi mặt bằng.

Hay như di tích Thành Nhà Hồ được vua Hồ Quý Ly cho xây dựng từ cuối thế kỷ 14 ở Thanh Hoá cũng trong tình trạng hoang tàn, xuống cấp, chuối hoang mọc um tùm.

Vào tháng 10/2018, Quỹ Bảo tồn văn hoá của Đại sứ Mỹ tại Việt Nam đã tài trợ 92.500 USD để tu sửa cấp thiết mái vòm và bảo tồn cổng thành phía Nam, di sản Thành Nhà Hồ.

Tuy nhiên đến 3/2019, báo Tuổi Trẻ đưa tin cho hay Cơ quan chức năng cấp tỉnh chưa cấp kinh phí trùng tu, tôn tạo di tích này lần nào. Người dân địa phương phải đóng góp tiền để làm lại gian nhà lợp tôn để che bàn thờ tại chính điện của di tích.

"Người quả n l í văn hoá khô ng c ó văn hoá"

"Ở Việ t Nam, c ác di tí ch đều đượ c qu ả n l í bở i cao nh ấ t là Bộ Văn Hoá, cục Di sả n l à cơ quan chuy ê n môn rồi đến sở văn h ó a c ác Tỉnh. Tô i th ấy trong b ộ n ã o củ a nh ữ ng ng ười quả n l í văn hoá hiện nay l à khô ng c ó văn h ó a. - Tiến sỹ Nguyễn Xuân Diện nói:

Đánh giá về công tác bảo tồn, tôn tạo các di tích lịch sử của nhà chức trách Việt Nam hiện nay, Tiến sỹ Nguyễn Xuân Diện nói:

Những di tích cậ n hi ện đại ví dụ nh ư nh ững di tích li ê n quan đến Ho à ng đế Bả o Đạ i hay b à Trần Lệ Xuâ n c ó nh à ngh ỉ mát ở tr ê n núi Bạ ch M ã của Huế, hoặc một số dinh th ự th ời xư a th ì hiện nay các tỉ nh đều biết khô ng c á ch s ử dụ ng để l àm du l ịch, khô ng bi ết sử dụ ng nh ữ ng c ái đó để sinh ra tiền.

Thay v à o đó , h ọ lại dù ng c ách l à phá bỏ đi hoặ c là m cho n ó biế n d ạ ng xong r ồi họ lạ i ph ụ c d ự ng tr ở lại. Đó l à nh ữ ng d ự án rấ t t ệ, n ó i chung l à dự án ma m ãnh, l à m tốn ngân sách củ a nh à nước.

Ở Việ t Nam th ì nh ữ ng d ự á n v ề trùng t u , l ưu giữ di tích lị ch s ử, văn hoá l à nh ữ ng d ự án chỉ vì tiền. Họ cần tiề n th ì họ l à m v à họ l à m th ế n à o để dự án ti ê u đượ c nhi ều tiền.

Vì vậy, c ó nh ữ ng c ái khô ng đá ng thay, kh ô ng đá ng ph ải sử a th ì họ cũ ng l à m. Để l à m được việc đấ y th ì c ó khi họ để mặc cho nó đổ, sập, ná t xong r ồi họ mớ i ph ụ c d ự ng, l à m lạ i. Th ì đó l à cá c hi ện trạ ng th ườ ng c ó ở các di tích lị ch s ử văn hoá Việ t Nam hi ện nay tr ên c ả nước."

Cùng quan điểm với tiến sỹ Hán Nôm Nguyễn Xuân Diện, KTS Trần Thanh Vân thẳng thắn:

“Bây giờ, những người (làm văn hoá) thiển cận và vô văn hoá. Ngay cả ông bộ trưởng Văn Hoá - Thông tin cũng vô văn hoá. Họ chỉ muốn tôn vinh những người kề cận họ thôi”

Chỉ chú trọng tôn tạo di tích “Cách mạng Cộng sản”

Ông Lê Trọng Hùng, một cựu giáo viên và là người hoạt động xã hội dân sự ở Hà Nội thì cho rằng chính quyền hiện nay chỉ tập trung trùng tu những cơ sở của đảng cộng sản thời còn hoạt động bí mật hay trong chiến tranh:

"Họ chỉ tôn tạ o nh ững di tích lị ch s ử c ó li ê n quan tới cuộc cá ch m ạ ng c ủa họ , nh ữ ng cu ộc cướ p ch í nh quy ề n, c ác di tí ch nh ư nuôi dấ u c á ch m ạ ng ch ẳ ng h ạn. Còn tôn tạ o nh ữ ng gi á trị văn hoá xa x ưa hơ n c ủ a cha ô ng th ì người ta không quan t âm lắm, hoặ c quan t â m cho c ó gọi là "tầ m nh ì n v ăn hoá" nh ư ng n ó khô ng đượ c nh ư mong mu ốn." - Ông Hùng bình luận với RFA từ Hà Nội.

Thực tế cho thấy các di tích gắn liền với cuộc “Cách mạng Cộng Sản” như khu di tích Nhà sàn của Hồ Chí Minh bao gồm quần thể nhà sàn, phủ Chủ tịch, ao cá… ở Hà Nội được xếp hạng “di tích Quốc gia đặc biệt”, luôn được giữ gìn, tôn tạo, canh gác nghiêm ngặt.

Những khu ‘căn cứ cách mạng’ tại nhiều địa phương cũng được cấp kinh phí để bảo quản và đưa khách đến để tham quan.

KTS Trần Thanh Vân cho rằng suy nghĩ và hành xử như thế theo bà là một sự ngộ nhận, sai lầm rất tai hại vì suốt hơn 4000 năm lịch sử, Việt Nam đã có rất nhiều vị danh nhân tạo nên những ‘điển tích’ lẫy lừng.

"Tô i n ó i ví dụ trong thờ i gian v ừ a qua, t ôi đã phát hiệ n v à viết 3 b à i và đi suố t c ả nă m 2018 v ề mộ t di t ích lị ch s ử rấ t quan tr ọng trong cuộ c chi ến đá nh qu ân Nguy ê n Mông tạo n ê n 2 chi ến thắng lẫy lừng lần thứ 2, thứ 3 ở tỉ nh Ninh B ì nh.

Ch ù a Khai Phúc ở Ninh B ì nh, l à nơi vua Trần Thái Tông xuống t ó c đi tu sau khi đá nh b ạ i qu ân Mông-Nguy ê n l ần thứ nh ất. D ù chỉ rộng hơn 100 m é t vuông thô i nh ưng người ta cũng cố t ì nh xo á đ i nh ư ng kh ô ng xo á nổ i.

Hay nh ư H à nh cung Vũ Lâm từng l à că n c ứ qu ân sự để hai vua Trần Thá nh T ô ng v à Trần Nhân Tông chỉ huy 2 l ần đá nh tan M ông-Nguy ê n. Hiện nay, ngườ i ta d ù ng tiề n nh à nước xây dựng th à nh n ơi ă n ch ơ i nh ảy múa hết sức bậy bạ. Người ta đến đó vui ch ơ i ch ứ không phải thực sự đến đấy để m à tô n vinh c á i gi á trị lị ch s ử."

Lối ra nào?

Trước tình trạng ngày càng nhiều di tích lịch sử phải “kêu cứu”, Tiến sỹ Nguyễn Xuân Diện cho rằng muốn thay đổi thực trạng đáng buồn như hiện nay, phải thay đổi được nhận thức của những người làm công tác quản lí văn hoá:

"Đầu ti ê n ph ải là đầu n ã o củ a nh ữ ng ng ười quả n l í văn hoá. Ng à y xưa, bộ Văn Hoá th ời xư a c á ch đây v à i chục nă m c ó một đội ngũ chuy ê n gia thu ộc đủ mọi lĩ nh v ực, tạ o th à nh h ội đồ ng t ư vấ n xung quanh ô ng B ộ trưở ng, v à ô ng b ộ trưở ng c ũ ng l à người hiểu về văn hoá.

Như ng th ời gian gần đâ y t ô i th ấ y quanh b ộ văn hoá khô ng c ò n nh ữ ng chuy ê n gia như th ế nữa, h ọ đã khô ng c òn được sử dụng. M à Bộ văn hoá cũ ng kh ô ng th è m hỏi ý kiế n chuy ê n môn. Bộ trưở ng b ộ Văn Hoá cũ ng kh ô ng c ó hiểu biết gì về văn hoá cả. Họ l à nh ữ ng ng ười khô ng nh ữ ng "i tờ" về mặt văn hoá m à cò n l à nh ữ ng đao phủ củ a c ác cô ng tr ì nh v ăn hoá.

Vì vậy n ê n l à họ chỉ quen l à m việc với cá c d ự án, tứ c là l à m sao để kiếm đượ c nhi ều tiề n nh ấ t trong c á c d ự án đó, từ cấ p trung ươ ng xu ố ng đế n c ác tỉnh. Vì vậy kh ó c ó cá ch hay gi ả i ph á p g ì m à trướ c h ế t gi ả i ph á p l à phải ở trong đầu n ã o củ a nh ữ ng ng ười quả n l í văn hoá."

Còn KTS Trần Thanh Vân thẳng thắn khẳng định rằng: "Giờ n ó i biệ n ph á p kh ắ c ph ụ c th ì rấ t là kh ó . Tôi nghĩ phải giả i quy ế t c ái chế độ. Chế độ đổ i thay, m ọ i th ứ đổ i thay th ì n ó mới tố t lê n."

"Vì n ó l à việc đồ ng b ộ chứ khô ng ri ê ng m ột mặt n à o. Thật sự, nghi ê m túc m à n ó i l à qu á nhi ều rồi."

Ông Lê Trọng Hùng thì cho biết, xã hội dân sự Việt Nam chưa đủ sức để tôn tạo hay bảo tồn các di tích, còn việc mong chờ chính quyền chủ động quan tâm, tôn tạo các di tích lịch sử là rất khó; nên cách thức ông đưa ra là:

"Chỉ c ó cách l à người dân h ã y li ê n tiế ng th ô ng qua v ận độ ng ki ế n ngh ị th ư xin chữ kí của người dân hoặc kiế n ngh ị l ê n UNESCO để họ tác độ ng xu ố ng th ì may ra s ẽ tác độ ng một ph ần n à o đó," ông Hùng nêu giải pháp.

Một bài viết trên Tạp Chí Kiến Trúc số ra tháng 6/2019 nêu lên trường hợp bảo tồn đình làng cổ Trần Đăng (thuộc xã Hoa Sơn, huyện Ứng Hòa, Hà Nội).

Theo tác giả Hạnh Nguyên, bài học về việc giữ lại một di tích kết cấu gỗ 400 tuổi gần như nguyên vẹn giúp mang lại một hy vọng mới về sự thay đổi nhận thức trong ứng xử với di sản, di tích mở ra một tương lai mới: khi cộng đồng hiểu giá trị, hiểu về ý nghĩa di sản, cộng đồng sẽ có ý thức và cùng tìm giải phải bảo vệ, làm sống dậy các di sản đó.