Theo thông tin của Bộ Tài chính về tình hình thu, chi Quỹ bình ổn giá xăng dầu trong quý I/2019 thì hiện quỹ đã âm hơn 620 tỷ đồng.
Liên tục âm quỹ
Số dư cuối năm 2018 là 3.500 tỷ đồng và lãi phát sinh hơn 3 tỷ đồng. Số thu vô 3 tháng đầu năm 2019 là hơn 1.600 tỷ đồng nhưng tổng số chi ra sử dụng là khoảng 5.800 tỷ đồng, dẫn đến âm quỹ hơn 620 tỷ đồng.
Ngày 17/4/2019, Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) cho biết mức âm 240 tỷ đồng. Đến chiều ngày 2/5/2019, mức âm xuống tới 355 tỷ đồng. Năm 2012, quỹ này từng bị âm tới 2.300 tỷ đồng.
PGS-TS Ngô Trí Long, nguyên viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả Bộ Tài Chính nêu bản chất của quỹ là trên nguyên tắc người tiêu dùng ứng trước bỏ vào một quỹ đề phòng giá xăng thế giới có biến động tăng cao. Để có giá trong nước không tăng bằng giá thế giới thì người ta phải trích quỹ bình ổn này ra. Ông đưa lý do vì sao quỹ bị âm:
“Đáng lý ra cách đây hơn một tháng, khi giá xăng thế giới tăng rất cao thì phải cùng lúc xả quỹ nhưng cũng phải tăng giá xăng, nhưng chỉ xả quỹ mà không tăng giá thì dẫn đến quỹ âm, nguy hiểm cho doanh nghiệp. Nhà nước không bù vào mà vay ngân hàng thì ngân hàng không cho vay.”
Với việc quỹ bình ổn xăng dầu bị âm liên tục và kéo dài như thế, một số giám đốc doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu trong nước cho rằng đó là do cách điều hành sử dụng quỹ của Bộ Công Thương. Phó chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam (VINPA), ông Bùi Ngọc Bảo lên tiếng với báo chí trong nước rằng quỹ bình ổn giá xăng dầu đang bị lạm chi và đây là “nét mới trong các năm qua, chưa bao giờ có”.
Gần đây VINPA có văn bản gửi Văn phòng Chính phủ đề nghị Chính phủ bỏ quỹ bình ổn xăng dầu vì quỹ này đang khiến người tiêu dùng thiệt thòi hơn là có lợi. VINPA cho rằng việc cho lập và sử dụng quỹ bình ổn khiến thị trường xăng dầu bị méo mó, mang đậm tính can thiệp hành chính và không bảo đảm cạnh tranh đúng theo cơ chế thị trường.
Có cần quỹ hay không?
Trong một bài viết trên thời báo Kinh tế Sài Gòn về tác dụng của Quỹ bình ổn giá xăng dầu, chuyên gia kinh tế Phan Minh Ngọc đặt câu hỏi liệu quỹ này có thực sự đem lại lợi ích cho người dân hay đang làm tổn hại đến an sinh xã hội?
Ông nêu bản chất của quỹ này ở Việt Nam hiện nay là đang lấy tiền của chính người mua xăng dầu để “bình ổn” giá cho người mua xăng dầu.
Ông đưa ví dụ rằng giá bán lẻ xăng chưa gồm tiền trích vào quỹ bình ổn, là 20.000 đồng/lít. Sau khi trích quỹ bình ổn, ví dụ, 5% giá xăng, giá bán lẻ xăng sẽ thành 21.000 đồng/lít. Như vậy, việc trích lập quỹ bình ổn đã tước đi của người mua xăng dầu thêm 1.000 đồng/lít vào thời điểm hiện tại.
Giả sử một tháng sau, giá xăng dầu nhập khẩu tăng lên làm cho giá bán lẻ trong nước lẽ ra phải tăng lên đúng 5% (1.000 đồng/lít) thì nhờ có quỹ bình ổn, giá bán lẻ xăng dầu không thay đổi.
Nhưng điều này không có nghĩa là người mua xăng dầu được lợi 1.000 đồng/lít một tháng sau này, vì thực chất họ đã ứng trước số đó một tháng trước, thông qua trích lập quỹ bình ổn. Tức là về mặt an sinh xã hội, người tiêu dùng nói riêng và xã hội nói chung chẳng được lợi thêm gì từ quỹ bình ổn cả.
PGS-TS Ngô Trí Long cho rằng theo quan điểm của cơ quan điều hành vĩ mô thì cần phải có quỹ này để khi các mặt hàng khác tăng ảnh hưởng tới lạm phát thì nhà nước trích quỹ này để kéo giá xăng dầu thấp hơn giá xăng dầu thế giới để giảm áp lực lạm phát chứ không thể hoàn toàn kiểm soát lạm phát.
" Hiện nay thị trường xăng dầu của Việt Nam chưa có cạnh tranh thực sự, còn có những doanh nghiệp giữ vị trí thống lĩnh thị trường. Trong luật cạnh tranh mà có những doanh nghiệp giữ vị trí thống lĩnh thị trường thì buộc mặt hàng xăng dầu Nhà nước phải định giá. Nhà nước căn cứ vào giá thế giới rồi tính thuế, phí là bao nhiêu rồi quyết định giá bán lẻ trong nước.
Trong giá bán lẻ này nhà nước lại trích ra một số tiền, thường thường là 300 đồng một lít để lập quỹ bình ổn với mục tiêu nhằm giúp góp phần kiểm soát lạm phát. "
Trả lời báo chí tại một cuộc họp báo Chính phủ thường kỳ cách đây hai năm, Thứ trưởng Công Thương - Đỗ Thắng Hải đánh giá Quỹ bình ổn xăng dầu vẫn phát huy hiệu quả khi phần nào tránh cú sốc cho người tiêu dùng trước sự tăng giá đột ngột mặt hàng xăng, nhưng ông nêu quan điểm cá nhân rằng ông cũngmong không còn quỹ này nữa bất cứ khi nào thấy không còn phù hợp thì sẽ ngừng sử dụng quỹ này.
Ông Quốc Long, một người tiêu dùng từ Sài Gòn nêu ý kiến của mình:
" Không nên tồn tại cái quỹ đó, người dân tốn thêm tiền mà không được hưởng lợi gì. Thậm chí nó sử dụng thế nào mình cũng không biết. Không hiểu cái quỹ đó vận hành thế nào, nhưng giá vẫn tăng đều. Vấn đề là sử dụng không minh bạch. Nền kinh tế phi thị trường, độc quyền mà còn lỗ thì kinh doanh làm gì? "
PGS-TS Ngô Trí Long thì cho rằng quỹ có công khai minh bạch nhưng việc sử dụng quỹ như thế nào nhiều khi chưa hợp lý.
Quỹ bình ổn giá xăng dầu là do người tiêu dùng đóng góp trong giá xăng. Khi quỹ không bị âm thì người tiêu dùng cũng như doanh nghiệp không được lợi gì ở quỹ, khi quỹ âm thì doanh nghiệp phải tự bỏ tiền của mình ra tạm ứng vốn để bù vào mức được xả quỹ. Do đó việc cân nhắc xả quỹ với thời điểm, lưu lượng xả như thế nào là rất quan trọng.
Hiện nay quỹ đang âm, nếu nhà nước bỏ quỹ này thì doanh nghiệp sẽ chết vì không có nguồn nào bù vào. Nhà nước không bù vào quỹ nhưng nhà nước lại quyết định giá bán lẻ xăng dầu.
Nếu bỏ quỹ thì phải theo cơ chế thị trường, giá lên thì thị trường chấp nhận và giá xuống thì thị trường được hưởng.