Khu vực quốc doanh, từ lâu được đánh giá là chủ đạo, nhưng hiệu quả lại yếu kém so với khu vực tư doanh vào khi Việt Nam cố hội nhập sâu hơn vào thế giới, là nhận định mở đầu bài viết của hai tác giả Võ Xuân Vinh và Chu Đức Mạnh, Đại Học Kinh Tế thành phố Hồ Chí Minh, đăng trên trang mạng East Asia Forum (Diễn Đàn Đông Á) hôm 4/6.
Chuyên gia kinh tế tài chính Bùi Kiến Thành nhận định đây là điều không có gì mới:
"Chuyện này đã được các chuyên gia, các nhà kinh tế nêu lên nhiều lần rồi, đặc biệt của nó là viết bằng tiếng Anh thôi, thật sự nội dung chả có gì mới".
Tuy nhiên điểm nên tán đồng với 2 tác giả ở đây, ông Bùi Kiến Thành nói tiếp, là quả thật khu vực công không thể hiệu quả bằng khu vực tư:
"Không hiệu quả vì quản lý theo kiểu công chức đi làm kinh doanh, công chức làm gì được đào tạo quản lý kinh doanh đâu. Hai nữa quản lý kinh doanh với mục đích không trong sáng, làm ra dự án rồi thổi phồng lên rồi ăn cắp tiền bỏ túi. Nhất là trong 12 cái dự án quốc doanh thua lỗ đi đến chỗ phá sản, giao cho mấy ông công chức quản lý thì tất nhiên là không hiệu quả vì những lý do vừa nêu".
Một đề tài quen thuộc, cũng là ý kiến của phó giáo sư tiến sĩ Ngô Trí Long, nguyên viện trưởng Viện Nghiên Cứu Thị Trường Giá Cả, Bộ Tài Chính:
"Nó chỉ phản ảnh lại những cái từ trước đến giờ người ta đánh giá, thực chất khu vực công không hiệu quả bằng khu vực tư. Không phải đến bài viết bằng tiếng Anh này người ta mới thấy được vấn đề. Trên cơ sở này tôi nghĩ bài nhấn mạnh thêm vai trò của tư nhân là động lực phát triển của nền kinh tế Việt Nam. Không coi trọng nó thì nền kinh tế Việt Nam có khả năng tụt hậu, kém phát triển".
Theo bài báo của hai tác giả Võ Xuân Sinh và Chu Đức Mạnh, tại kỳ họp lần thứ XII Ban Chấp Hành Trung Ương đảng cộng sản Việt Nam năm 2016, vấn đề kinh tế tư nhân được công nhận là động lực chủ yếu góp vào sự phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa mà Việt Nam hướng tới.
Bài báo viết tiếp, có hai tác động chính từ khu vực tư nhân đối với chính phủ Việt Nam. Thứ nhất là sức ép buộc chính phủ phải hiệu quả hơn và minh bạch hơn. Ngân sách công tiếp tục bị suy giảm tạo cơ hội cho sự tham gia tích cực hơn nữa của khu vực tư, những tài liệu những chỉ số kinh tế, từ lâu vốn được coi là bí mật, đã trở thành công khai hơn. Bên cạnh đó, sự hiện diện của những Phòng Thương Mại Âu, Mỹ như EuroCham hoặc AmCham, càng khiến Việt Nam phải tăng tốc cải tổ cũng như hoàn thiện môi trường đầu tư.
Nhờ những thay đổi đó mà chỉ số kinh doanh của Việt Nam được World Bank Ngân Hàng Thế Giới nâng điểm từ 62.6 năm 2016 lên 69.8 trên thang điểm 100 năm 2020.
Theo số liệu từ Tổng Cục Thống Kê năm 2018, được bài bài báo trích dẫn lại, không tính khu vực FDI có nguồn vốn đầu tư trực tiếp từ ngoài, khu vực tư nhân trong nước đã đóng góp cho ngân sách quốc gia 14,72%, cao nhất so với 10,74% từ khu vực quốc doanh và 13,8% từ các công ty có vốn nước ngoài.
Đối với phó giáo sư, tiến sĩ Ngô Trí Long, tựu chung kết quả cho thấy một sân chơi bình đẳng cho khu vực tư nhân ở Việt Nam là vấn đề tất yếu:
"Sân chơi bình đẳng, cạnh tranh lành mạnh thì kinh tế mới phát triển được. Tạo sự công bằng và bình đẳng giữa các thành phần kinh tế là điều vô cùng quan trọng".
“Số liệu của hai vị này đưa ra có tính chất tổng kết lại, đánh giá lại kết quả hoạt động của các doanh nghiệp tư nhân, một trong những rường cột đã đóng góp rất lớn vào nền kinh tế Việt Nam. Đảng và Nhà Nước đã ý thức việc này”.
Tiến sĩ Đinh Trọng Thịnh, Viện trưởng Viện Tài Chính Tp Hồ Chí Minh, khẳng định tiềm năng của kinh tế tư nhân là điều không thể chối cãi:
"Từ những năm 2000 trở lại đây, Việt Nam đã phát triển, đã tìm cách tháo gỡ những rào cản, những phân biệt đối với kinh tế tư nhân. Rõ ràng từ năm 2000 Việt Nam đã có những tập đoàn tư nhân mang lại sức mạnh mới cho kinh tế, tạo GDP lớn hơn, công ăn việc làm nhiều hơn".
“Năm 2019 các tổ chức xếp hạng về môi trường đầu tư cũng đã nâng bậc môi trường đầu tư Việt Nam trên trường quốc tế, nhưng mọi cải cách vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu công khai, minh bạch, đối xử bình đẳng với các thành phần doanh nghiệp trong nền kinh tế. Vì thế tiếp tục cải thiện trở thành một yêu cầu và một đòi hỏi trong thời gian tới”
Điểm thứ hai mà bài báo của hai ông Võ Xuân Vinh và Chu Đức Mạnh nhắc tới trên trang East Asia Forum chính là sự phát triển khu vực tư Nhân ở Việt Nam cũng phát sinh những vấn đề đương nhiên của nó. Sự bao trùm, nỗi trội các tập đoàn lớn như Vingroup, Hoàng Anh Gia Lai, FLC Group, phần nào khiên các công ty vừa và nhỏ bị lép vế. Đó là chưa kể những món tiền vay khổng lồ nặng nợ từ các tập đoàn lớn này, cả những bất cập về lực lượng lao động hay sản xuất từ các đơn vị kinh doanh tư nhân vừa và nhỏ. Tiến sĩ Đinh Trọng Thịnh nêu ra những nhược điểm của khu vực kinh tế tư nhân:
"Cái khó của khu vực tư nhân là sự nhỏ bé và yếu kém, đặc biệt các doanh nghiệp siêu nhỏ và những hộ gia đình. Họ chỉ có dăm ba người, mươi người trở xuống. Họ tự kinh doanh và không muốn trở thành doanh nghiệp vì nó phiền phức, phải có người đứng đầu, có tài khoản, có các điều kiện kinh doanh, phải mua bảo hiểm cho nhân viên… Đủ mọi thứ nên họ không muốn chứ không phải ở chỗ ghi danh nhiều hay ít".
Chuyên gia tài chính và ngân hàng mang quốc tịch Mỹ, hiện đang làm việc tại Sài Gòn, tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu, nghĩ rằng bài viết của hai ông Võ Xuân Vinh và Chu Đức Mạnh có mục đích cổ võ cho xu thế tất yếu Việt Nam phải theo đuổi là phát triển nền kinh tế tư nhân.
Vẫn theo lời ông, bài viết bằng Anh ngữ này còn giúp độc giả không biết tiếng Việt có thể hiểu được hiện tình kinh tế Việt Nam ngày nay:
"Điều người ta nhìn thấy ngay trong bài này là tác giả hỗ trợ việc tư nhân hóa nền kinh tế. Những tiếng nói như thế cần lập đi lập lại. Trong 10 năm qua từ chính phủ ông Dũng đến chính phủ ông Phúc đã tiến hành việc thoái vốn từ các doanh nghiệp lớn của Nhà Nước, trả lại phần nào cho tư nhân. Đây là xu hướng vẫn phải đươc tiếp tục và thật sự vẫn còn nhiều khó khăn về mặt chính sách, về mặt con người"
“Ngay cả những doanh nghiệp có vốn Nhà Nước cũng đâu đó không mặn mà với chuyện tư nhân hóa. Họ biết khi tư nhân hóa thì họ sẽ phải rời bỏ, mất vị trí của họ, mất đi nồi cơm của họ. Đó cũng là hiện tượng tự nhiên thôi. Tôi nghĩ tất yếu không có lựa chọn nào khác ngoài việc phải đưa Việt Nam vào một nền kinh tế trong đó vai trò của chính phủ giảm thiểu và trả lại sân chơi cho tư nhân”.
Thế nhưng tiến trình tư nhân hóa, cổ phần hóa, và một từ nữa là xã hội hóa, mà ông Nguyễn Trí Hiếu cho là ẩn chứa trong bài viết của hai tác giả Võ Xuân Vinh và Chu Đức Mạnh, đã diễn ra rất chậm và cần được thúc đẩy mạnh hơn:
"Không cần phải có tay của nhà nước, ngay cả ngành ngân hàng cũng vậy, hãy thoái vốn 100%, trả lại sân chơi cho tư nhân để họ có thể hoạt động hữu hiệu hơn".
Cuối bài báo trên Diễn Đàn Đông Á hôm 4/6, hai tác giả của Đại Học Kinh Tế thành phố Hồ Chí Minh , ông Võ Xuân Vinh và ông Chu Đức Mạnh, cho rằng từ đầu những năm 2000 chính sách mới về công nghệ đã không giúp Việt Nam chuyển những công ty quốc doanh, khu vực kinh tế chủ đạo theo quan niệm của họ, thành những tập đoàn quốc tế tầm cỡ. Những thành quả không rõ ràng và có phần mông lung từ kinh tế quốc doanh khiến Việt Nam cảm thấy khó khăn trong việc lựa chọn dứt khoát giữa kinh tế kiểm soát và kinh tế tự do.
Hai tác giả kết luận để có thể hoàn tất mục tiêu gọi là thoát bẫy lợi tức trung bình hầu tiến tới một nền kinh tế phồn thịnh và bền vững năm 2045 như đã đề ra, Việt Nam cần tự chữa lành căn bệnh thành tích, cần hướng tới những qui luật đầu tư công bằng, có tính cạnh tranh cao, từ đó nâng cấp sân nhà thành một môi trường kinh doanh thuận lợi cho tất cả mọi thành phần kinh tế.