Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc muốn trong 10 năm nữa, nông nghiệp Việt Nam vào top 15 quốc gia phát triển nhất thế giới. Liệu việc này có khả thi?
Nông dân tự vươn lên có đủ?
Vị Thủ tướng Việt Nam đưa ra mục tiêu vừa nêu cho ngành nông nghiệp tại Hội nghị tổng kết năm 2018 và triển khai kế hoạch năm 2019 của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn hôm 3 tháng 1 năm 2019 ở Hà Nội.
Ông Nguyễn Xuân Phúc cho rằng, việc giải quyết vấn đề nông nghiệp, nông dân, nông thôn là nhiệm vụ chính trị, trước hết phải khơi dậy tinh thần yêu nước, tự chủ, tự lực, tự cường vươn lên của nông dân.
Trao đổi với Đài Á Châu Tự Do về vấn đề này, Tiến sĩ Đặng Kim Sơn, nguyên Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển Nông nghiệp Nông thôn cũng cho rằng:
Thứ nhất là phải thay đổi được khâu tổ chức sản xuất: chín, mười triệu hộ nông dân nhỏ lẻ phải thu hẹp lại thành vài triệu thôi và số này phải là các trang trại lớn.<br/>-TS. Đặng Kim Sơn
“Ước mong Việt Nam trở thành một nền nông nghiệp tiên tiến là có khả thi. Nhưng vấn đề là chúng ta phải thay đổi từ một nền sản xuất dựa trên mở rộng diện tích, lấy sản lượng làm chính, lấy giá rẻ làm chính, khai thác tài nguyên của tự nhiên và lao động làm chính, cạnh tranh bằng giá rẻ, hướng vào các thị trường dễ tính… sang thành một nền nông nghiệp hướng về giá trị vững bền, công bằng, dựa trên khoa học công nghệ và quản lý. Đây là một bước chuyển có thể nói là hết sức căn bản.”
Theo Tiến sĩ Đặng Kim Sơn, Việt Nam có thể thực hiện ước mơ trở thành nền nông nghiệp có thứ hạng hay không hoàn toàn tùy thuộc vào việc có tái cơ cấu nông nghiệp thành công hay không? Theo ông, muốn làm được việc đó, phải tác động vào nhiều mặt:
“Thứ nhất là phải thay đổi được khâu tổ chức sản xuất: chín, mười triệu hộ nông dân nhỏ lẻ phải thu hẹp lại thành vài triệu thôi và số này phải là các trang trại lớn. Các hộ nông dân Việt Nam phải liên kết lại với nhau thành các hợp tác xã mạnh. Thứ nữa là phải hình thành nhiều doanh nghiệp nông nghiệp, các doanh nghiệp này phải trong cả sản xuất, chế biến và kinh doanh.”
Còn Giáo sư Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Việt Nam thì cho rằng, những rào cản thể chế, làm kéo dài tình trạng đất nông nghiệp manh mún nhỏ lẻ, ảnh hưởng sự phát triển của thị trường đất nông nghiệp Việt Nam là vấn đề hạn điền:
“Mặc dù hiện nay đã tháo gỡ một phần hạn điền, nhưng vẫn không vượt quá 10 lần hạn mức giao đất của nhà nước. Mà hạn mức trước đây ở Đồng bằng sông Cửu Long là 3 hecta và ngoài Đồng bằng sông Cửu Long là 2 hecta, như vậy là 20 hecta và 30 hecta.”
Giáo sư Đặng Hùng Võ còn cho biết, một quy định cản trở sự phát triển nông nghiệp quy mô lớn là người nông dân không được chuyển nhượng đất nông nghiệp cho người không trực tiếp sản xuất nông nghiệp, không được chuyển nhượng cho doanh nghiệp. Theo ông, việc bảo vệ an ninh lương thực là cần thiết, nhưng cần phải xem xét lại.
Một người trồng lúa ở huyện Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long cho biết về tình hình thực tế tại địa phương mình:
“Lúa năm nay tốt, cỡ này đang làm đồng… được5 công… về giá cả thì nếu được giá cao thì người nông dân có lợi hơn… vậy thôi… vì ở đây người ta sao mình vậy… Ở đây mình mần là mình chiết công ra mình mần… còn ví dụ như cắt lúa hay cày xới gì thì cơ giới mần không à, mình mướn người ta. Ví dụ như tương lai ở đây có công ty vô hợp tác xã thì lúc đó mình cũng đâu làm nhỏ lẻ được… vì cũng là tập thể.”
Những vướng mắc
Khi tham dự Hội nghị tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương về "tam nông" hôm 27 tháng 11 năm 2018. Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nhìn nhận, việc áp dụng tiến bộ khoa học trong nông nghiệp còn yếu, sử dụng công nghệ lạc hậu… dẫn đến 90% hàng nông sản Việt Nam là xuất khẩu nguyên liệu thô, chưa qua chế biến, tỉ lệ thải loại rất cao.
Trong khi đó, Tiến sĩ Đặng Kim Sơn cho rằng muốn nông nghiệp Việt Nam vào top 15 quốc gia phát triển thì ngoài yếu tố cơ cấu đất nông nghiệp, nguồn vốn cho nông dân, thì khoa học công nghệ phải rất là mạnh, không những nông dân, doanh nghiệp áp dụng khoa học kỹ thuật, mà cả cơ quan, viện nghiên cứu, trường đại học cũng phải thay đổi, coi nông dân, doanh nghiệp là khách hàng, đưa ra các khoa học kỹ thuật tiến bộ hiện đại. Ngoài ra theo ông, vấn đề vướng mắc nhất đối nông nghiệp Việt Nam hiện nay là việc kết nối với thị trường, ông nói:
Khâu đang vướng mắc nhiều nhất, đó là sản xuất phải kết nối với thị trường, phải hình thành các chính sách chung. Doanh nghiệp phải nắm vững luật chơi quốc tế, phải có thương hiệu, phải có tiêu chuẩn…<br/>-TS. Đặng Kim Sơn
“Khâu đang vướng mắc nhiều nhất, đó là sản xuất phải kết nối với thị trường, phải hình thành các chính sách chung. Doanh nghiệp phải nắm vững luật chơi quốc tế, phải có thương hiệu, phải có tiêu chuẩn… Các tham tán thương mại Việt Nam phải giúp cho người dân Việt Nam liên kết với thị trường quốc tế. Các cơ quan công quyền phải tạo điều kiện thuận lợi về hải quan, kiểm dịch, ngoại giao… để nông sản Việt Nam đi vào thị trường thế giới với giá và chi phí thấp nhất.”
Cũng tại Hội nghị tổng kết năm 2018 và triển khai kế hoạch năm 2019 của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc yêu cầu cũng trong 10 năm, lĩnh vực chế biến nông sản của Việt Nam phải vào nhóm 10 nước của thế giới. Tuy nhiên Tiến sĩ Đặng Kim Sơn cho rằng, đây không chỉ là việc của riêng nền nông nghiệp Việt Nam:
“Chế biến nông sản theo tính thống kê và cách phân chia nền kinh tế của Việt Nam thì nó thuộc nhóm công nghiệp. Mà chiến lược công nghiệp của Việt Nam hiện nay chưa tập trung vào chế biết nông sản. Tôi nghĩ đã đến lúc chúng ta phải xác định một trong những lợi thế mạnh nhất là nông nghiệp. Muốn phát triển kinh tế thì cả dịch vụ và công nghiệp phải xoay quanh nông nghiệp, dưa vào thế mạnh đó để đưa đất nước đi lên. Rõ ràng chúng ta phải có thay đổi một cách quyết liệt về chiến lược công nghiệp. Tóm lại chúng ta phải bàn đến việc thay đổi cơ cấu nền kinh tế chứ không phải đơn thuần chỉ có nền nông nghiệp.”
Giáo sư Đặng Hùng Võ cho rằng, những rào cản phải được sửa trong luật để tạo ra một thị trường quyền sử dụng đất nông nghiệp linh động hơn, linh hoạt hơn. Từ đó mới hy vọng tạo ra được nền nông nghiệp đại điền, quy mô lớn, công nghệ cao.
Còn theo Tiến sĩ Đặng Kim Sơn, nếu quyết tâm thay đổi, quyết tâm hành động, thì 10 năm là rất đủ. Tuy nhiên thời gian dù có kéo dài thêm đến 20 năm, 30 năm, nếu quyết tâm chính trị không đủ mạnh, nếu không huy động được tính sáng tạo, nội lực từ trong dân, thì không thể nào có được sự thay đổi to lớn. Còn nếu Việt Nam cứ giữ cách làm như hiện nay, chậm thay đổi như hiện nay, thì 10 năm chắc chắn là không đủ.