Ngày 20/11/2023 là hạn chót Bộ Công thương Việt Nam trình cho Chính phủ bản kế hoạch thực hiện Quy hoạch điện VIII lần thứ tư. Một đại diện Bộ Công thương nói trên báo Người Lao Động ngày 21/11/2023 rằng bản kế hoạch thực hiện Quy hoạch điện VIII lần thứ tư này có đưa vào 3 dự án thủy điện Đắk R’lấp 1, 2 và 3 nằm trong địa phận Vườn Quốc gia Cát Tiên.
Vị trí của 3 dự án thủy điện này nằm rất gần, trên cùng một lưu vực với 2 dự án thủy điện Đồng Nai 6A và 6B, vốn đã bị bác bỏ và loại khỏi Quy hoạch Điện VII năm 2013, vì lí do chiếm khoảng 327 ha rừng, trong có có khoảng một phần ba nằm trong vùng lõi của Vườn Quốc gia Cát Tiên.
Trước đó, Bộ Công thương đã 3 lần trình bản kế hoạch thực hiện Quy hoạch Điện 8 này nhưng cả ba lần đều bị Chính phủ bác bỏ do chưa đạt yêu cầu. Hiện tại chưa có thông tin liệu bản kế hoạch lần thứ 4 của Bộ Công thương, trong đó có kèm cả 3 dự án thủy điện Đắk R’lấp 1, 2 và 3 nằm trong địa phận Vườn Quốc gia Cát Tiên nêu trên, có được Chính phủ thông qua hay không.
Ba dự án mới này do Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển năng lượng sạch Tây Nguyên (Công ty CPĐT&PTNLS Tây Nguyên) đề xuất. Hai dự án này nằm ở thượng nguồn sông Đồng Nai, trong Vườn Quốc Gia Cát Tiên. Theo dự kiến, phần hồ chứa phía bờ phải nằm ở phía huyện Đắk R’lấp, tỉnh Đắc Nông, phần bờ trái nằm trên địa phận tỉnh Lâm Đồng.
Chuyên gia: 3 dự án mới sẽ tác động xấu đến môi trường sinh thái
RFA đã có cuộc trao đổi ngắn với Thạc sỹ Nguyễn Huỳnh Thuật về thuỷ điện Đắk R'lấp 1,2 và 3. Ông là cựu chuyên gia của Vườn Quốc gia Cát Tiên, nhận bằng thạc sỹ chuyên ngành Môi trường Quốc tế và Phát triển Nông thôn tại Đại học Nông nghiệp và công nghệ Tokyo, Nhật Bản, năm 2010. Ông là người Việt Nam duy nhất đạt giải môi trường xanh ASEAN năm 2012. Ông Nguyễn Huỳnh Thuật khẳng định với RFA rằng ba dự án thuỷ điện Đắk R'lấp 1,2 và 3 nằm trong cùng một không gian sinh thái và văn hoá với 2 dự án thuỷ điện Đồng Nai 6A và 6B trước đây. Cả 2 dự án thuỷ điện Đồng Nai 6A và 6B đã bị bác bỏ năm 2013 vì lý do 2 dự án này tác động nguy hại đến Vườn Quốc gia Nam Cát Tiên, đến kinh tế, xã hội, môi sinh ở hạ lưu sông Đồng Nai. Theo ông Nguyễn Huỳnh Thuật, những tác động nguy hại của 3 dự án này với hệ sinh thái rừng quốc gia Cát Tiên, với kinh tế xã hội môi truờng ở vùng hạ lưu sông Đồng Nai cũng tuơng tự như tác động của 2 dự án đã bị bác bỏ truớc kia. Thậm chí, 3 dự án mới có thể có tác động xấu lớn hơn, vì nhiều hơn. Chủ đầu tư dự kiến đề xuất những 3 thuỷ điện thay vì chỉ hai cái như cách đây hơn 10 năm.
Năm 2020: Vườn Quốc gia Cát Tiên không đồng ý với 3 dự án
“Biên bản Làm việc” của cuộc họp giữa các sở, ban ngành của tỉnh Lâm Đồng ngày 23/10/2020, để cho ý kiến về 3 dự án thủy điện Đắk R’lấp 1, 2 và 3, có ghi lại đầy đủ ý kiến của Vườn Quốc gia Cát Tiên, cơ quan trực thuộc sự quản lý của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn. Đại diện cơ quan này đã nêu ra một loạt lý do bác bỏ việc đề xuất tỉnh Lâm Đồng và Bộ Công thương đưa 3 dự án này vào Quy hoạch Điện VIII.
Lý do thứ nhất là số liệu thống kê về diện tích đất rừng bị mất do dự án này gây ra hoàn toàn không đúng với thực tế.
Lý do thứ hai là "tất cả diện tích đất sử dụng do dự án nằm trong Phân khu bảo vệ nghiêm ngặt của rừng đặc dụng, là khu vực được bảo toàn nguyên vẹn của vườn quốc gia, khu dự trữ thiên nhiên, khu bảo tồn sinh loài- sinh cảnh; là di tích quốc gia đặc biệt." (Trang 7 của "Biên bản Làm việc" nêu trên.)
Lý do thứ ba là 3 dự án này “vướng mắc” một loạt quy định pháp lý liên quan: quy định về chuyển đổi mục đích rừng tự nhiên (Nghị định số 83/2020/NĐ-CP), Luật Lâm Nghiệp, Luật Đa dạng sinh học năm 2008, Luật Đất đai năm 2013, Luật Bảo vệ Môi trường năm 2014, Luật Du lịch năm 2017, Luật Di sản văn hóa năm 2001. Ngoài ra, theo Vườn Quốc gia Cát Tiên, cả 3 dự án này còn “vướng mắc” các định chế quốc tế mà Việt Nam tham gia như Ban thư ký công ước Ramsar công nhận vùng đất ngập nước Bàu Sấu (một phần của Vườn Quốc gia Cát Tiên) là Khu Ramsar thứ 14999 của thế giới năm 2005, UNESCO công nhận Vườn Quốc gia Cát Tiên là khu dự trữ sinh quyển của thế giới thứ 411.
Theo khảo sát của RFA, diện tích chiếm dụng đất của 3 dự án này mà Công ty CPĐT&PTNLS Tây Nguyên công bố mâu thuẫn với chính các thông tin khác của họ. Theo RFA tính toán từ hồ sơ bổ sung quy hoạch do công ty này công bố tháng 10 năm 2019, tổng diện tích chiếm dụng đất của 3 dự án là 197,23 ha, trong đó “đất có rừng” là 145.49 ha. Tuy nhiên, khi tính toán “diện tích mặt hồ tại mực nước dâng bình thường” thì cả 3 dự án này sẽ tạo ra tổng diện tích mặt nước là 411 ha.
Một chuyên gia về thủy lợi hiện làm việc ở Việt Nam không muốn nêu tên khẳng định với RFA rằng “diện tích mặt hồ” nói trên là diện tích tối thiểu mà 3 dự án thủy điện này chiếm dụng đất, trong đó có đất rừng và diện tích lòng sông nơi mà các dự án dự kiến được xây dựng. Nói đây là diện tích tối thiểu, vì ngoài diện tích trên, 3 dự án còn phải cần các loại đất khác như đường giao thông phục vụ xây dựng, phục vụ quản lý, vận hành, đường dây diện để đấu nối nhà máy vào mạng lưới điện quốc gia. Do đó, diện tích chiếm đụng đất thực sự còn lớn hơn rất nhiều, vượt xa con số mà chủ đầu tư nêu ra.
Tại Hà Nội, ngày 29/11/2023 sẽ diễn ra cuộc họp của Chính phủ xem xét bản Kế hoạch thực hiện Quy hoạch Điện VIII mà Bộ Công thương trình lần thứ tư. Câu hỏi đặt ra là nếu Bản Kế hoạch này được thông qua, trong đó có kèm theo 3 dự án thủy điện Đắk R'lấp 1, 2 và 3, thì điều đó có đồng nghĩa với việc Công ty CPĐT&PTNLS Tây Nguyên sẽ được phép xây dựng dự án hay không. Công ty CPĐT&PTNLS Tây Nguyên sẽ còn cần những điều kiện gì để tiến hành nghiên cứu tiền khả thi cho ba dự án đó? Việc đánh giá tác động môi trường của 3 dự án này sẽ có tầm quan trọng thế nào đối với các dự án? Ở phần tiếp theo, RFA sẽ trao đổi với một số chuyên gia về vấn đề này.