Chiều ngày 26/3, Giáo hội Phật giáo Việt Nam đề xuất tạm đình chỉ tất cả các chức vụ trong giáo hội của trụ trì chùa Ba Vàng, Đại đức Thích Trúc Thái Minh, với lý do ‘vi phạm hiến chương, làm tổn thương đến thanh danh của Giáo hội, tăng đoàn.’
Thượng tọa Thích Nhật Từ, trụ trì chùa Giác Ngộ, một chùa trực thuộc GHPGVN nhận định việc làm này của Giáo hội là kịp thời. Ông phân tích:
“Tôi cho rằng cách xử lý của mảng truyền thông về vụ chùa Ba Vàng là kịp thời. Hôm 20/3 Báo Lao Động phổ biến tin gây xôn xao dư luận thì giới Phật tử Việt Nam tỉnh Quảng Ninh ra công văn xác định đó là tà pháp. Đến ngày 21/3 thì Hội đồng trị sự GHPGVN cũng đã ra công văn xác nhận việc này sai với triết lý nhà Phật và yêu cầu đình chỉ.
Chiều 26/3, Hội đồng trị sự Phật giáo Việt Nam đã họp hai tiếng rưỡi. Sở dĩ đến hôm nay mới họp vì Giáo hội cũng chờ kết quả kiểm tra ban đầu của UBND thành phố Uông Bí. Sau khi có kết quả kiểm tra của các cơ quan có thẩm quyền Giáo Hội mới có tiếng nói cuối cùng, vì vấn đề báo chí quan tâm, thứ nhất là phương pháp thỉnh vong, quy định giá cả có phải của Phật giáo hay không, thứ hai là có dấu hiệu vi phạm pháp luật hay không. Những cái đó là về phía luật pháp, nên phía Giáo hội phải chờ có kết quả mới đề xuất hình thức kỷ luật được.”
Hòa Thượng Thích Không Tánh thuộc Giáo hội Phật giáo Việt Nam thống nhất, giáo hội không được sự công nhận của Nhà nước thì cho rằng đây chỉ là xoa dịu dân:
“Trước dư luận quần chúng thì GHPGVN cũng là hệ thống đảng ra quyết định tạm đình chỉ để xoa dịu dân thôi, chứ việc lớn như vậy mà chỉ đình chỉ một vị trụ trì, rồi có thể vị này lại qua chùa khác như từng xảy ra với các quan chức chính quyền thôi. Tôi nghĩ GHPGVN phải thay đổi vì sự việc chùa Ba Vàng xảy ra có trách nhiệm rất lớn của GHPGVN.”
Những việc làm của chùa Ba Vàng đã xảy ra từ nhiều năm trước. Hai năm trước Giáo hội Phật giáo tỉnh Quảng Ninh đã có văn bản báo cáo Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam và Tỉnh uỷ, UBND tỉnh Quảng Ninh, đề nghị ngăn chặn hoạt động mê tín dị đoan diễn ra tại chùa Ba Vàng, nhưng ý kiến của Giáo hội Phật giáo tỉnh Quảng Ninh rơi vào im lặng. PGS-TS Trịnh Hòa Bình từ Hà Nội nhận định:
“Tôi dám chắc là họ lên tiếng vì họ thấy có phần trách nhiệm thôi và thấy nó đổ bể đến nơi rồi, chứ xung quanh câu chuyện đó thì có những lợi ích, và vì lợi ích thì họ không mở được miệng.”
Thầy Thích Tâm Vượng, Phó ban trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Vĩnh Phúc thì lên tiếng rằng Giáo Hội có làm việc với bên chính quyền nhưng chính quyền không phản hồi:
“Những việc làm không minh bạch theo giáo lý Phật Giáo khiến quần chúng nhân dân phẫn nộ nên trước mắt thì căn cứ theo luật tín ngưỡng tôn giáo, GHPGVN kết hợp với chính quyền để giải quyết nhưng chính quyền không có ý kiến phản hồi gì.”
Theo nhận định của nhiều người trên mạng xã hội thì GHPGVN phải chịu trách nhiệm lớn trong vụ chùa Ba Vàng, ngôi chùa thuộc sự quản lý của Giáo Hội. Nhưng theo một số người thì vấn đề không đơn giản. Giáo sư Trịnh Hòa Bình nhận xét:
“Chính quan điểm của các vị chức sắc bên Giáo Hội Phật Giáo họ cũng đã nói họ không chủ trương như thế và cũng khuyến cáo không cho các thành viên trong Giáo Hội làm điều đó. Còn giữa lời nói với việc làm, với sự chỉ đạo của các bậc lãnh đạo cao cấp của họ có thể vẫn còn khoảng cách, nhưng rõ ràng quan điểm của họ là những việc này không phải việc bên Giáo Hội.”
Trong văn bản số 066 của Hội đồng Trị GHPGVN ban hành chiều 26/3, Giáo hội cũng thừa nhận trách nhiệm của mình. Vậy GHPGVN có cần phải chấn chỉnh, thay đổi gì không, Thượng tọa Thích Nhật Từ nêu ý kiến:
" Tôi nghĩ việc điều chỉnh chắc chắn phải có, cho nên trong công văn ban hành vào lúc 5 giờ chiều ngày 26/3, trong mục 3 có ghi rất rõ là 'Ban thường trực Hội đồng trị sư GHPGVN và Ban Trị sự GHPGVN tỉnh Quảng Ninh nhận thấy đã buông lỏng trong công tác quản lý tăng sự tại chùa Ba Vàng'. Tức họ thừa nhận nghiêm túc và công khai sự buông lỏng quản lý. Khi GHPGVN tỉnh Quảng Ninh báo cáo vụ việc lên Giáo hội Trung ương nhưng Giáo hội lại không xử lý nên mới xảy ra sự việc trên. Họ có tinh thần cầu thị và tiếp thu nghiêm túc sự việc trên. "
Thầy Thích Tâm Vượng giải thích rằng tất cả các vị trụ trì đều là thành viên của GHPGVN, nên trong vụ chùa Ba Vàng, kỷ luật thầy trụ trì chùa tức là đã có sự chấn chỉnh giáo hội. Ông khẳng định:
“Tất nhiên phải chấn chỉnh chứ, vì tất cả các vị trụ trì đều là thành viên của GHPGVN, nhưng nó cũng có nhiều vấn đề lắm. Đâu phải chỉ trong Giáo Hội đâu, đôi khi có những quan hệ này khác cản trở…”
Về việc kỷ luật vị sư trụ trì chùa Ba Vàng, Thượng tọa Thích Nhật Từ cho rằng giải pháp tạm thời hiện nay cũng là giải pháp thích đáng để những nơi có những hoạt động sinh hoạt Phật pháp chưa phù hợp với triết lý Phật giáo hiểu. Ông nói thêm rằng có lẽ ngày 27/3 mới có quyết định cuối cùng.
Chùa Ba Vàng không phải là ngôi chùa duy nhất có những sai phạm được cho là sai với giáo lý nhà Phật. Những ngày đầu Xuân 2019, báo chí trong nước ghi nhận hàng vạn người dân tràn kín lòng đường trước chùa Phúc Khánh, Hà Nội để tham dự lễ dâng sao giải hạn.
Thông tin chính thức cho thấy Giáo hội Phật giáo Việt Nam là tổ chức Phật giáo toàn quốc của Việt Nam, là đại diện tăng, ni, Phật tử Việt Nam. Giáo hội này được thành lập sau Hội nghị thống nhất Phật giáo Việt Nam tổ chức tại Chùa Quán Sứ, Hà Nội vào ngày 7 tháng 11 năm 1981 nhằm thống nhất tất cả sinh hoạt Phật giáo của tăng ni, phật tử Việt Nam. Đây là Giáo hội Phật giáo duy nhất được Nhà nước công nhận.