Đầu giờ chiều ngày 7 tháng 9 năm 2020, tức chỉ bắt đầu năm học mới được hai ngày, chiếc cổng phân hiệu Bản Phung, trường Tiểu học Khánh Yên Thượng, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai bị sập, đè chết ba học sinh và làm bị thương ba em khác.
Sau khi sự việc xảy ra, ông Phạm Hùng Anh, cục trưởng Cục Cơ sở vật chất thuộc Bộ Giáo dục - Đào tạo lên tiếng rằng, thời gian qua do một số công trình trường học được xây dựng từ lâu, đã xuống cấp, hư hỏng nên dẫn đến một số sự việc như sập nền nhà vệ sinh, sập sàn của phòng học, sập lan can… Để đảm bảo an toàn cho học sinh, bộ này đã có công văn về việc cải tạo và bảo trì cơ sở vật chất trường học cũng như đã ban hành nhiều văn bản, hướng dẫn khác liên quan đến đảm bảo an toàn trường học.
Trong khi đó, hiệu trưởng trường Tiểu học Khánh Yên Thượng là ông Vũ Kim Phúc cho hay, cổng trường được xây dựng từ năm 2016, mới được 5 năm nên ông không nghĩ sẽ xảy ra sự cố như vậy. Ông nhận trách nhiệm trước phụ huynh học sinh về an toàn trong trường học.
Theo các nhà chuyên môn thì hình ảnh được báo chí nhà nước loan tải cho thấy trụ cổng không có kết cấu đúng quy chuẩn. Ông Nguyễn Kế Quang, một kỹ sư xây dựng lên tiếng với RFA về tai nạn này về mặt chuyên môn:
“Cụ thể qua hình chụp cái trụ cổng thì tôi thấy cái trụ này hoàn toàn không có móng. Về nguyên tắc xây dựng thì cái trụ phải là trụ chịu lực. Đặc biệt trụ cổng phải có bê tông cốt thép. Cái trụ cổng này không có bê tông cốt thép. Như vậy nói về mặt xây dựng thì rõ ràng sai về quy chuẩn xây dựng. Đó là nguyên nhân dẫn đến cái cổng bị đổ sập khi các cháu đu lên cổng.”
Ông Quang nói thêm về quy trình xây dựng cơ bản mà bất cứ công trình xây dựng lớn, nhỏ gì cũng phải tuân theo:
“Quy trình xậy dựng thì trước hết là thiết kế. Tùy theo quy mô của trường mà thiết kết cho phù hợp với cảnh quan. Có nghĩa trước hết là về kiến trúc. Đó là về mặt hình thức. Còn để cho nó bảo đảm được an toàn hay không thì phải tính đến kết cấu. Mà để cho cái cổng này được thi công thì phải qua cơ quan thẩm định khách quan. Không phải cứ thiết kế xong là thi công.
Sau khi thẩm định xong nó sẽ có văn bản gọi là kết luận về mặt thẩm định với hạng mục công trình đó rồi mới tiến hành thi công xây dựng. Thi công xây dựng xong mới tổ chức nghiệm thu. Kiểm tra xem tất cả những hạng mục công trình đó làm có theo đúng hồ sơ thẩm định hay không. Nếu đúng thì mới ký nghiệm thu và đưa vào sử dụng.”
Với quy trình xây dựng nghiêm ngặt như vậy mà lại xảy ra chuyện chiếc trụ cổng được xây không có móng, cũng chẳng có bê tông cốt thép là điều khó chấp nhận với những phụ huynh hàng ngày đưa con tới trường.
Hình ảnh tại hiện trường cho thấy, cổng trường nằm trên một con dốc. Một trụ gạch đổ, gãy làm đôi cùng một cánh cổng sắt có chắn song đổ xuống đất, đè chết ba học sinh.
Ông Trần Bang, cũng là một kỹ sư xây dựng khẳng định, dù có thanh minh cách nào đi nữa cũng không thể chối bỏ lỗi là do lãnh đạo. Theo ông, khi tính toán tất cả những vật dụng liên quan đến trẻ em, trường học hay những nơi công công thì họ phải tính đến chuyện có người bám lên, trèo lên. Phải tính toán tải trọng gió, tải trọng bản thân rồi mới tính chân đế. Bất cứ cái cột nào cũng nào cũng phải có cốt thép chứ không thể xây gạch không như vậy được. Ông giải thích:
“Đây là lỗi từ lãnh đạo. Cái cổng này nhìn về khiếm khuyết kỹ thuật xậy dựng thì nó quá rõ. Huyện nào, tỉnh nào cũng có phòng xây dựng hoặc các thành phố, thị trấn, thị xã đều có quản lý đô thị. Anh đi phạt người ta nhiều lắm, kiểm tra người ta nhiều lắm. Tại sao những công trình liên quan đến trường học như thế này mà Sở xây dựng, Phòng xậy dựng nơi đó lại không kiểm tra, giám sát kỹ?
Tôi cho rằng việc này cần báo động cho tất cả các nơi. Họ lãng phí vào những việc vớ vẩn khác. Họ đầu tư cho tượng đài. Họ đầu tư cho những cái phục vụ mục tiêu chính trị chứ không phục vụ dân sinh, cho trẻ em, học hành. Họ mất hàng ngàn tỷ xây hàng trăm tượng đài mà cái cổng thì lại không đầu tư cho xứng đáng. Cái cổng trường này chỉ cầu đầu tư vào 20 triệu là vững chắc ngay lập tức.”
Đây không phải lần đầu xảy ra tai nạn do một công trình hay một hạng mục công trình đổ sập đè chết người. Có công trình đã xây dựng và đưa vào sử dụng được vài năm nhhư cánh cổng trường tiểu học trên. Có công trình chỉ đang xây dựng đã đổ ụp làm chết công nhân mà nguyên nhân là do công trình bị ‘rút ruột’.
Mới giữa tháng 5 năm 2020, bức tường dài trăm mét đang xây dựng trong KCN Giang Điền, tỉnh Đồng Nai bất ngờ đổ sập khiến ít nhất 10 người chết tại chỗ, hàng chục người bị thương, nhiều người bị vùi lấp. Một số chuyên gia xây dựng cho rằng một trong những nguyên nhân cơ bản dẫn đến vụ tai nạn là do sai thiết kế và chất lượng thi công kém.
Cũng trong thời gian này, Bộ Công an có một báo cáo gửi Quốc hội cho thấy, chỉ trong hơn 4 tháng đầu năm 2020 đã phát hiện 79 vụ và 168 đối tượng tham nhũng trên các lĩnh vực như đầu tư, xây dựng, quản lý tài sản công, tài chính, ngân hàng, chứng khoán, quản lý đất đai… có công trình bị nhà thầu rút ruột đến 50%, nhưng những người chịu trách nhiệm chỉ bị kiểm điểm.
Giáo sư Tương Lai, nguyên Viện trưởng Viện Xã hội học Việt Nam, từng lên tiếng với RFA về việc tham nhũng:
“Tham nhũng từ trên xuống dưới. Càng lên cao thì càng tham nhũng lớn. Trên chóp bu tham nhũng thì cấp dưới tội gì không tham nhũng và cứ thế tham nhũng xuống tận cơ sở. Thượng bất chính thì hạ tắc loạn. Cho nên cả bộ máy đó không phương cứu chữa.”
Liên quan vụ cổng trường tiểu học ở Lào Cai vừa bị sập, kỹ sư xây dựng Nguyễn Kế Quang nêu quan điểm của ông rằng, về hình thức thì thấy việc xây dựng không bảo đảm chịu lực. Còn lỗi từ đâu, tại ai, thì phải điều tra lại hết thì mới xác định được. Ông chia sẻ thêm cái nhìn về người thợ xây dựng:
“Với công trình này, trong quá trình thi công thì tất nhiên người thợ xậy dựng, với kinh nghiệm nghề nghiệp, họ biết cái trụ này không thể nào chịu lực được. Với những người có đạo đức nghề nghiệp người ta có thể phản ánh lại, nhưng cuối cùng phải nghe lời người chỉ huy công trình.
Ví dụ cần 5 bao xi măng trong một khối vữa nhưng họ chỉ làm 3 bao thôi…”
Sau khi xảy ra tai nạn sập cổng trường đè chết 3 học sinh tiểu học như vừa nêu, ông Bộ trưởng Giáo dục- Đào tạo Phùng Xuân Nhạ gửi lời chia buồn tới gia đình các em học sinh bị tai nạn, đồng thời đề nghị ngành giáo dục Lào Cai thăm hỏi, chia buồn và hỗ trợ gia đình các em học sinh.
Vào chiều ngày 8 tháng 9, thứ trưởng Bộ Giáo dục - Đào tạo Phạm Ngọc Thưởng có đề nghị Ủy Ban Nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương nghiêm túc triển khai các qui định, hướng dẫn về việc bảo trì, cải tạo cơ sở vật chất trường học.
Thời gian hợp lý cho hoạt động này là vào mùa hè, khi không có sinh hoạt học tập tại cơ sở giáo dục.