Hôm 27 tháng 11 năm 2020, bài viết trên mạng báo Zing có tựa “Vì sao ông Nguyễn Đức Chung được áp dụng tình tiết giảm nhẹ?” nêu rõ thông tin “Bị can có tiền sử bị bệnh tâm thần, phạm tội lần đầu, được áp dụng các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự”. Tờ báo được cư dân mạng xã hội chụp lại trước khi bị rút xuống. Sau đó, thông tin “bệnh tâm thần” trong bài viết được sửa thành “bệnh ung thư”.
Với tốc độ lan truyền thông tin nhanh chóng của mạng xã hội và ‘kinh nghiệm’ của người dân, dường như họ không tin vào những gì báo chí Nhà nước đăng tải. Giáo sư Mạc Văn Trang có giòng trạng thái: “Bắt tâm thần phải tâm thần, cho ung thư mới được phần ung thư. Ô hô quan xứ tù mù!”
Nhà báo Đỗ Ngà thì bày tỏ quan điểm mà RFA đã xin phép được trích: “Tin anh ấy bị tâm thần không biết là từ phe anh ấy muốn chạy tội cho ảnh hay phe kia muốn ném đá dò đường để cho một kế hoạch làm cho anh í không còn nhớ gì để khai ra? Không biết! Nói tới cộng sản thì khó lường lắm các bác ạ. Chuyện gì cũng có thể.”
Ông Nguyễn Đức Chung, cựu chủ tịch UBND TP. Hà Nội bị Cơ quan an ninh điều tra Bộ Công an khởi tố bị can, bắt tạm giam 4 tháng vào chiều 28 tháng 8 năm 2020 để điều tra hành vi chiếm đoạt tài liệu bí mật nhà nước.
Ngày 3 tháng 9, thường trực HĐND TP Hà Nội quyết định tạm đình chỉ nhiệm vụ, quyền hạn đại biểu HĐND TP Hà Nội khóa 15, nhiệm kỳ 2015 - 2021 với ông Nguyễn Đức Chung để các cơ quan tư pháp thực hiện quy trình tố tụng.
Bản án của Chung không phải là bản án của một cá nhân mà đó là bản án của chế độ. Chế độ này tạo ra những con người kiểu như vậy. Nhưng trong quá trình leo lên như thế thì cũng có đồng lõa, đồng hội đồng thuyền cho nên cũng có sự bao che, bênh vực. - Nguyễn Khắc Mai
Ông Nguyễn Đức Chung bị truy tố với vai trò chủ mưu về tội “Chiếm đoạt tài liệu bí mật nhà nước", theo khoản 3 điều 337 Bộ luật Hình sự với khung hình phạt mức cao nhất là từ 10 đến 15 năm tù.
Theo cáo trạng, năm 2019 Chủ tịch Hà Nội Nguyễn Đức Chung liên lạc với ông Phạm Quang Dũng - cán bộ Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (C03) của Bộ Công an đang được trưng dụng hỗ trợ điều tra vụ án Nhật Cường. Ông Dũng bị cho là đã sử dụng ứng dụng Viber để chuyển các file ảnh chụp tài liệu mật về vụ án Nhật Cường cho ông Nguyễn Đức Chung.
Giáo sư Nguyễn Khắc Mai, nguyên Trưởng ban Dân vận Trung ương nói với RFA từ Hà Nội vào tối 30 tháng 11 về thông tin ông Nguyễn Đức Chung có thể được giảm án:
“Bản án của Chung không phải là bản án của một cá nhân mà đó là bản án của chế độ. Chế độ này tạo ra những con người kiểu như vậy. Nhưng trong quá trình leo lên như thế thì cũng có đồng lõa, đồng hội đồng thuyền cho nên cũng có sự bao che, bênh vực. Do đó tòa án cũng không dám xử một cách đúng người đúng tội. Không đi đến tận cùng bản án này.
Bây giờ họ lấy cớ ông Chung có tiền sử tâm thần để giảm án. Đây chỉ là trò mèo để biện giải. Họ dùng tâm thần để giảm tội cho Chung nhưng lại quy bệnh tâm thần cho ông Phạm Thành và Lê Anh Hùng để đàn áp hai người này. Rõ ràng không có sự nhân đạo gì ở đây mà đây chỉ là trò xỏ lá của tư pháp cộng sản hiện nay. Không có công lý mà chỉ có tư lý, tức là lý lẽ riêng tư của từng người.”
Ông Nguyễn Khắc Mai nói thêm, ông được biết ông Nguyễn Đức Chung là người cũng có chí và có tài. Nhưng dưới chế độ hiện nay thì ông Chung lại không đem được cái tài của mình để làm việc cho tử tế, bởi chế độ này luôn luôn thúc đẩy người ta đi tìm quyền lực, rồi dùng quyền lực ấy để kiếm chác, làm giàu cho bản thân. Ông Chung là một trong những điển hình xấu xa của người cộng sản trong cái đảng cộng sản này.
Đây không phải là trường hợp đầu tiên một cựu lãnh đạo cao cấp được đề nghị giảm án do có "tiền sử tâm thần/ung thư”. Gần đây nhất là trường hợp ông Vũ Huy Hoàng, cựu Bộ trưởng Công thương. Ông Hoàng bị truy tố trong vụ án sai phạm liên quan đến dự án 2-4-6 Hai Bà Trưng. Tuy nhiên, với lý do ông Hoàng bị các bệnh lý về tim, ung thư tiền liệt tuyến, Cơ quan điều tra Bộ Công an đề nghị các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng xem xét áp dụng các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự quy định tại điều 51, BLHS năm 2015 trong quá trình truy tố, xét xử.
Ủy ban Kiểm tra Trung ương vào chiều 3 tháng 11 cũng cho biết, vi phạm của cựu Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng đến mức phải khai trừ đảng, song do ông Hoàng đang mắc bệnh hiểm nghèo nên chưa xem xét kỷ luật theo quy định.
Luật sư Nguyễn Văn Hậu, Phó Chủ tịch Hội Luật gia TP. HCM cho RFA biết quy định về mặt luật pháp:
“Nguyên tắc của pháp luật là nếu một người bị bệnh nan y thì đó là một trong những tình tiết có thể giảm nhẹ hình phạt vì lý do nhân đạo. Tức là người đó có thể được giảm án vì người đó sẽ không sống được bao lâu nữa. Cho nên vì lý do nhân đạo họ sẽ được giảm án để có điều kiện chữa bệnh. Đó là theo Bộ luật hình sự năm 2015 được sửa đổi, bổ sung năm 2017. Một trong những tình tiết giảm nhẹ nữa là họ khắc phục hậu quả do hành vi vi phạm của họ.
Khi khám nghiệm mà được xác định là bị ung thư không sống được bao lâu nữa thì sẽ được xem xét giảm án. Còn nếu bị ung thư giai đoạn đầu mà có thể chữa được thì nó lại không tính như vậy. Nếu ngành y họ nói người này sẽ khỏi thì đâu có còn được giảm nhẹ nữa. Tức là chỉ những bệnh nan y mà không thể chữa được.”
Nguyên tắc của pháp luật là nếu một người bị bệnh nan y thì đó là một trong những tình tiết có thể giảm nhẹ hình phạt vì lý do nhân đạo. - Luật sư Nguyễn Văn Hậu
Chuyện một cán bộ lãnh đạo nào đó mang trọng bệnh không là chuyện lạ, vì ‘sinh lão bệnh tử’ cũng là lẽ thường tình của mỗi con người. Điều được dư luận bàn tán là các quan chức có hẳn một đội ngũ bảo vệ, chăm sóc sức khỏe, thế mà các quan chức chỉ được phát hiện bệnh khi lâm vòng lao lý.
Luật pháp Việt Nam quy định sức khỏe lãnh đạo là bí mật quốc gia. Điều này được cho là trái với Hiến pháp năm 2013, trong đó điều 4 quy định quyền giám sát của nhân dân đối với mọi hoạt động của đảng cộng sản Việt Nam.
Nói về sự phức tạp của hệ thống pháp luật Việt Nam, Luật sư Ngô Bá Thành lúc sinh thời có một câu nói nổi tiếng tại Quốc Hội rằng, ở Việt Nam có một rừng luật nhưng khi xét xử lại dùng luật rừng. Bộ trưởng Tư pháp Hà Hùng Cường, khi trả lời chất vấn trước Quốc Hội vào chiều 11 tháng 6 năm 2014 cũng thừa nhận: Pháp luật Việt Nam phức tạp nhất thế giới.