Ngày 10/12/2019, mạng báo trong nước đưa tin có 164 sinh viên học ngoại ngữ tại Viện Ngôn ngữ Hàn Quốc, Đại học Quốc gia Incheon bất ngờ “biến mất”, trong đó có 161 người đến từ Việt Nam.
Những sinh viên này đăng kí khoá học tiếng Hàn trong một năm nhưng sau khi sang Hàn Quốc học tập được 3-4 tháng thì bất ngờ nghỉ học và mất tích gần một tháng nay.
Ngày 12/12, ông Phạm Quang Hưng, Cục trưởng Hợp tác quốc tế thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo, thông báo Đại sứ quán Việt Nam tại Hàn Quốc đang làm việc với Viện Ngôn ngữ Hàn Quốc để xác minh xem những em học sinh này đã đi đâu.
“Trào lưu” du học để kiếm việc làm
Bà Thuỵ An, hiện đang theo học chương trình tiến sỹ chuyên ngành Khoa học máy tính tại Hàn Quốc nói với RFA rằng truyền thông Hàn Quốc khẳng định 161 du học sinh ngôn ngữ Việt Nam đã trốn ra ngoài để làm việc bất hợp pháp.
Cũng theo bà An, hiện nay, số lượng người Việt Nam sang Hàn Quốc để làm việc với visa du học sinh học ngôn ngữ là rất nhiều:
"Ở H à n Qu ốc n à y chắ c là phải tớ i 99% du h ọ c sinh ng ôn ngữ đều bỏ ra ngo à i b à i để đi l à m hết. Cá c em n à y đi l à m c ó thể theo hai dạng l à bất hợp phá p v à vừa học vừa l à m."
Theo tìm hiểu của phóng viên RFA, thực trạng du học sinh Việt làm việc “chui” không chỉ xảy ra ở Hàn Quốc mà nó còn rất phổ biến ở các nước Châu Á phát triển khác như Đài Loan hay Nhật Bản.
Vy Nguyễn, người vừa tốt nghiệp thạc sỹ ngành Quản trị kinh doanh tại Đài Loan xác nhận rằng ở Đài Loan, tình trạng này là không hề ít:
"Họ lấ y danh l à đ i qua b ê n Đài Loan học tiếng, th ì học buổi sáng xong rồi buổi tối họ đi l à m chui . Thường th ì họ c ó ngườ i quen để giới thiệ u nh ững cô ng vi ệ c là m ở trong những công xưởng. Đó l à cá ch h ọ kiếm tiền hoặ c là hiện tại th ì cũng c ó nh ữ ng d ạ ng du h ọ c sinh đ i qua v ừa học vừa l à m."
Những du học sinh đi theo diện vừa học vừa làm sẽ được nhà trường hỗ trợ chỗ ở và việc làm. Tuy nhiên, áp lực phải đảm bảo việc học và kiếm tiền chi trả học phí, sinh hoạt phí khiến nhiều sinh viên khó khăn về kinh tế phải trốn ra ngoài làm việc bất hợp pháp.
Bà Vy Nguyễn cũng lí giải nguyên do của việc ngày càng nhiều người chọn hình thức sang nước ngoài làm việc bằng visa du học thay vì xuất khẩu lao động: Thứ nhất là chi phí làm hồ sơ để du học ngôn ngữ rẻ hơn, chỉ từ 2000 đến 2500 đô la Mỹ. Trong khi xuất khẩu lao động phải đóng từ 5000 đến 7000 đô la Mỹ, và mỗi tháng còn phải đóng một khoảng tiền cho mô giới.
Thứ hai là thủ tục xin visa du học ngôn ngữ khá đơn giản và dễ dàng được chấp nhận hơn.
Thứ ba là dù làm việc bất hợp pháp nhưng họ có thể tự chọn lựa công việc có mức lương cao hơn là công nhân làm việc trong xí nghiệp và không phải đóng các khoản phí cho mô giới mỗi tháng.
Hậu quả của việc du học sinh bỏ trốn
Ảnh hưởng đến bản thân người bỏ trốn
Bà Thuỵ An khẳng định rằng việc bỏ trốn đi làm bất hợp pháp để lại nhiều hậu quả, đầu tiên cho chính bản thân và gia đình của người du học sinh:
"Hậ u qu ả th ì nhi ều lắm. Cá c em đó th ì c ò n trẻ m à , ở tuổi đó th ì n ê n phát triển bản thâ n nhi ều hơn sơ n l à đi l à m v à lao độ ng ki ếm tiền để mưu sinh. H à ng ng à y h à ng đêm phải đi học, đi l à m đế n 12 gi ờ đêm mới về, mất hết thờ i gian cho b ản thân, không thể học th ê m được cá i gì , cũ ng kh ông thể giao l ưu, không thể đ i ra ngo à i t ì m hiểu th ê m văn h ó a lối sống ở b ê n đây. Một thờ i tu ổ i tr ẻ v à i n ă m nh ư vậy chỉ l à m việc trong nh à h à ng để kiếm tiền th ì rấ t l ã ng phí.
Những tai nạn xảy ra trong lao động th ì không đượ c chi tr ả. C ó nh ững tai nạn rấ t là nặ ng nh ư đột tử, độ t qu ỵ hoặ c là nh ững tai nạ n c ó thể nguy hiểm đến tí nh m ạng th ì phải bỏ ra một số tiề n c ự c l ớn để chi tr ả th ì bả o hi ểm không thể chi tr ả được bởi v ì đâ u c ó đóng bả o hi ểm đâu. Cho n ê n nếu điều không may mắn xảy ra, gia đì nh những em này phả i g á nh h ậ u qu ả rấ t l ớn, c ó nhi ề u gia đì nh đến mức phả i ph á sản."
Phương Nguyễn, một kỹ sư đang làm việc tại Nhật Bản nói rằng những người làm việc bất hợp pháp mà ông biết luôn phải sống trong nỗi lo sợ:
"M ì nh thấy thiệt hại cho các bạn đó. C ho d ù các bạn đó c ó bị bệ nh nh ư thế n à o c ũ ng kh ông thể đến bệ nh vi ện được, sống trong nơm nớ p lo s ợ, lúc n à o c ũng sợ l à cả nh s át bắt.
Ví dụ nh ư các bạ n l ê n mạng x ã hộ i c ũ ng kh ô ng d ám cho biết m ì nh đ ang ở đâu. Trong khoảng thờ i gian đó, các bạn số ng kh ông được tự do."
Còn theo Vy Nguyễn, một khi những người này bị cảnh sát bắt thì họ và cả người thân trong gia đình rất khó có cơ hội được quay lại Đài Loan:
"Trong trường hợ p l à m việc bất hợp pháp th ì khi m à họ bị phát hiện th ì họ sẽ bị phạt v à trường sẽ đuổi về luôn. M à khi đã về Việ t Nam nh ư vậy rồi th ì họ sẽ kh ó qua l ại Đài Loan."
Ảnh hưởng chung đến người Việt Nam
Ngoài những hậu quả trước mắt đối với du học sinh bỏ trốn, người Việt nói chung không liên quan gì đến chuyện lao động bất hợp pháp cũng bị ảnh hưởng không hề nhỏ. Bà Thuỵ An nói:
"Bây giờ sinh vi ê n xin visa sang H à n rấ t là kh ó . C ó qu á nhi ề u tr ường hợ p sang đây bất hợp pháp. Ngườ i ta xem x ét l ạ i ch ỉ ti ê u ho ặc giới hạn số lượ ng visa đượ c sang đây hoặc người ta k é o d à i thờ i gian xin visa th ê m.
Cái danh dự của người Việt ở bên này cũng bị nhắc nhiều lắm. Người Hàn kiểu như họ kì thị, người ta có cái nhìn không có thiện cảm về người Việt Nam.”
Bà Vy Nguyễn cho biết những người dân địa phương, thiểu số ở Đài Loan thường xuyên khiếu nại với Chính phủ vì tình trạng lao động bất hợp pháp “cướp” mất việc làm của họ.
"Nế u nh ư vậ y qu á nhi ều th ì c ó thể Đài Loan sẽ hạ n ch ế lao động từ Việt Nam hoặ c là gây kh ó khăn hơ n v ề Visa đ i qua đi lại, hoặ c là không cấ p nhi ều học bổ ng cho du h ọ c sinh Vi ệ t Nam . T hay v à o đó họ sẽ cấ p cho c ác nước khá c nh ư I ndo - Thái Lan, c ò n Vi ệt Nam th ì sẽ bị hạ n ch ế số lượng lại."
Theo ông Nguyễn Phương, chính vì tình trạng du học sinh Việt Nam bỏ trốn, làm việc bất hợp quá nhiều nên công ty mà ông từng làm việc đã ngưng tuyển lao động Việt Nam:
"Công ty th ì sẽ khô ng d á m nh ậ n nh ững bạn ngườ i Vi ệ t Nam n ữa. Nó sẽ ả nh h ưởng đế n nh ững người sau muốn đến Nhậ t là m việc. Như công ty của m ì nh hiện nay họ khô ng nh ận ngườ i Vi ệ t Nam n ữa, th ì n ó ả nh h ưởng rấ t là nhi ều."
Hồi tháng 3/2019, Trường Đại học Phúc lợi Xã hội Tokyo, Nhật Bản thông báo có 700 sinh viên trốn học từ tháng 4/2018, đa số trong họ là du học sinh Việt Nam.
Ngày 31/10/2019, Đại sứ quán Nhật Bản thông báo đình chỉ đại diện xin cấp visa đối với 90 cơ sở tư vấn du học ở Việt Nam.
Đại sứ quán Việt Nam “ngó lơ” khi du học sinh gặp nạn
Một trong những hậu quả nghiêm trọng nhất mà cả ba người được phỏng vấn đều đồng quan điểm đó là một khi đã chọn cách trốn học, chấp nhận sống bất hợp pháp, các bạn du học sinh sẽ gánh chịu hậu quả nặng nề nếu xảy ra tai nạn lao động hay bệnh tật.
Khi đó, họ chỉ biết nhờ vào sự giúp đỡ của cộng đồng người Việt chứ Đại sứ quán Việt Nam ở nước sở tại cũng “ngó lơ”.
Bà Thuỵ An nói rằng Đại sứ quán Việt Nam ở Hàn Quốc rất khó để liên lạc được:
"Đại sứ qu á n Vi ệ t Nam ở H à n Qu ốc ngườ i d ân b ì nh thườ ng kh ông thể li ê n l ạc được. Tôi li ê n l ạc rấ t nhi ều lầ n qua điện thoạ i hotline n ó ng, khô ng bi ết v ì sao người ta không bao giờ nghe điện thoại hết. D ù c ó n ê n thẳng l ãnh s ự qu á n c ũ ng kh ông thể n à o d ễ d à ng gặ p đượ c l ãnh s ự nữa.
M ì nh phải đến rất sớm để bốc số th ì mớ i c ó thể gặ p đượ c nh â n vi ê n. Mỗ i ng à y họ chỉ l à m việc từ 9 giờ 30 cho đến 12 giờ. Nếu hôm đó đó số của m ì nh chưa tới th ì m ì nh phải đợ i ng à y hôm sau bốc lại mộ t l ần nữa để gặ p l ại họ. Để gặ p đượ c l ãnh s ự qu án là khô ng d ễ d à ng."
Ông Nguyễn Phương thẳn thắn khẳng định Đại sứ quán Việt Nam ở Nhật tham nhũng nhiều mà còn không giúp được gì cho người dân Việt:
"N ó i chung l à L ãnh s ự qu án Việt Nam l à nh ững người m à chỉ biết ăn thôi. N ó tồn tạ i r ấ t nhi ều bấ t c ông ở trong l ãnh s ự qu á n Vi ệ t Nam ở Nhật.
M ì nh ngh ĩ l à n ó chẳng bao giờ hỗ trợ đâu, m à cũ ng kh ô ng ai ngh ĩ đế n v ấn đề nh ờ đến L ãnh s ự qu á n c ả. Bởi v ì ngườ i Vi ệ t Nam m ì nh đã biết rồi, ở Việ t Nam ch í nh ở tr ê n đất nước của m ì nh m à khô ng nh ờ được th ì l à m sao m à ở nước ngo à i họ c ó thể quan t âm đến m ì nh được. Họ nghĩ vậy cho n ê n họ chả c ó nh ờ cậy g ì đế n L ãnh s ự qu án hết.
Rấ t nhi ề u tr ường hợ p nh ư ngườ i Vi ệ t Nam b ị chết ở b ê n n à y th ì họ cũng c ó quan t âm g ì đâ u. B ê n n à y tự quy ê n g ó p đem xác về chứ Lãnh sự quán đâ u c ó quan t âm g ì đâ u. M ì nh chưa thấy trường hợ p n à o m à Lãnh sự quán quan t âm đến người Việt Nam ch ết b ê n n à y."
Bà Vy Nguyễn thì nói rằng thậm chí, Văn phòng Văn hoá kinh tế Việt Nam ở Đài Loan còn đổ lỗi ngược lại cho nạn nhân:
"Họ không c ó trá ch nhi ệ m trong vi ệc giú p đỡ nh ững ngườ i Vi ệ t Nam ở Đài Loan. Du họ c sinh hay lao độ ng hay b ấ t c ứ ai c ũ ng v ậy, họ phủ bỏ trá ch nhi ệm. Đô i khi cò n đổ lỗi v à cứ n ó i l à ngườ i Vi ệ t c ủa m ì nh vi ph ạm luậ t l ệ."
Bà lấy ví dụ trường hợp của một người lao động bất hợp pháp là ông Nguyễn Quốc Huy bị cảnh sát Đài Loan bắn chết hồi năm 2017.
Bố của nạn nhân tìm đến sự hỗ trợ của người đại diện Chính phủ Việt Nam ở Đài Loan thì họ nói rằng do con trai ông vi phạm luật pháp, thay vì kiện tụng, ông nên tìm cách hoà giải.
Sau đó, được sự giúp đỡ của các tổ chức xã hội dân sự tại Đài Loan, cuối cùng người cách sát đó nhận mức án 8 tháng tù giam và phải bồi thường cho gia đình nạn nhân gần 2 tỷ đồng.
Trở lại câu chuyện du học sinh Việt Nam bỏ trốn đi làm “chui”, theo số liệu của Bộ Tư pháp Hàn Quốc vào tháng 5/2018, số lượng du học sinh quốc tế bỏ trốn là 11.142 người, trong đó Việt Nam là cao nhất với 4.457 người, tức là chiếm gần một nửa.