Rác và ô nhiễm môi trường là câu chuyện dài nhiều tập ở Việt Nam mà cho đến nay chưa có giải pháp nào khả thi.
Hiện trạng
Tình trạng những bãi rác quá tải tràn ra đường bốc mùi hôi thối, gây ô nhiễm môi trường và làm mất mỹ quan đường phố diễn ra từ nhiều năm nay tại các thành phố lớn, nhưng chính quyền chưa giải quyết được. Thực tế dường như mỗi ngày một trầm trọng thêm.
Báo Tuổi Trẻ trích lời ông Bùi Khắc Minh - Công ty Môi trường đô thị TPHCM - rằng mỗi ngày phía công ty điều xe đi từ 5h30 sáng để lấy rác, sau đó chạy tới bãi rác Đa Phước xếp hàng tới 9h mới được vào đổ. Đến 5 giờ chiều thì bãi rác đóng cửa, nên mỗi ngày mỗi xe chỉ chạy được hai chuyến, thời gian đi về mỗi chuyến mất khoảng 3 tiếng rưỡi, mà lượng rác quá lớn nên dồn từ ngày này sang ngày khác dẫn tới tình trạng ứ đọng.
Còn tại các bãi xử lý rác thì cũng không có gì khả quan khi hơn hai năm, nhiều cuộc biểu tình phản đối các nhà máy rác gây ô nhiễm môi trường ảnh hưởng đến cuộc sống người dân quanh vùng xảy ra tại nhiều nơi trên cả nước.
Một trong những vụ nổi cộm là vào hai ngày 22 và 23 tháng 9 năm 2018, hàng chục người dân đã dựng lều trước cổng bãi rác Khánh Sơn ở quận Liên Chiểu, Đà Nẵng phản đối bãi rác này gây ô nhiễm, bốc mùi hôi thối suốt ngày đêm. Một người dân sống gần bãi rác Khánh Sơn cho RFA biết:
Thúi dễ sợ luôn, chịu không được. Buổi tối khoảng 7-8 giờ là nó hôi ghê lắm. Nhất là ban đêm tại vì ban ngày gió lên, ban đêm gió xuống. Cứ khoảng 7-8 giờ gió trên đèo nó xuống là nó thổi từ trên đó thổi xuống.
Hay gần đây nhất là những ngày đầu năm 2019, hàng trăm người dân các xã Nam Sơn, Bắc Sơn và Hồng Kỳ dựng lán tại hai con đường dẫn vào Trung tâm xử lý chất thải rắn Nam Sơn ở Sóc Sơn, Hà Nội, chặn đường không cho xe chở rác vào bãi do bãi rác này gây ô nhiễm nặng nề đến cuộc sống của họ.
Vậy trách nhiệm thuộc về ai? Tiến sĩ Nguyễn Văn Khải cho rằng do ý thức kém của người dân lẫn sự quản lý kém của chính quyền dẫn đến tình trạng vừa ứ rác, vừa ô nhiễm môi trường, vừa ô nhiễm không khí như hiện nay:
Đầu tiên là dân, ý thức của dân, xong đến nhà quản lý. Hai cái đấy đều không tốt cả thì thành ra rác ngập. Bây giờ chúng ta thử xem nhé, tất cả các đống rác đầy ni lông, tại sao không lọc ra mà lại vứt lẫn?
N hững loại rác như cơm , rau, cỏ là chất hữu cơ có thể làm phân bón lại đổ lẫn với gạch ngói xi măng. Thế thì lò nào mà đốt được gạch ngói xi măng?
Theo số liệu được Giám đốc Sở Tài nguyên - Môi trường TPHCM Nguyễn Toàn Thắng đưa ra trong khuôn khổ kỳ họp thứ 9 Hội đồng Nhân dân TP.HCM tháng 7/2018, thì mỗi ngày TPHCM phát sinh khoảng 11.000 tấn rác thải sinh hoạt, trong đó có 2.300 tấn rác thải ra nơi công cộng.
Giải pháp nào cho VN?
Hiện Việt Nam xử lý rác thải bằng cách chôn lấp hoặc đốt. Muốn xử lý theo cách nào thì rác cũng phải được phân loại tại nguồn.
Vietnam News dẫn lời ông Đặng Huy Đông, nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, rằng rác không được phân loại tại nguồn ở Việt Nam, vì vậy rác hữu cơ và rác thải nhựa được chôn lấp chung. Phải mất hàng triệu năm nhựa mới bị phân hủy; Chuyên gia Doãn Hà Thắng thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ thì cho rằng giải pháp đốt rác có thể giải quyết rác tồn đọng, nhưng giải pháp đó chỉ là tạm thời, bởi người dân không thấy những bãi rác trên đường, nhưng khi đốt thì dioxin/furan sinh ra trong quá trình đốt gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe con người.
Tiến sĩ Nguyễn Văn Khải kết luận:
Dân thì không chịu phân loại rác. Các nhà máy đốt rác thì làm đểu, đốt đểu, không đầu tư cẩn thận, không khử khói.
Ngày 14/11/2018, Ủy ban Nhân dân TPHCM ban hành Quyết định số 44/2018 quy định về phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn, đi kèm với Nghị định số 155/2016 của chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, thì kể từ ngày 24/11/2018, nếu các hộ dân không phân rác thành 3 loại (hữu cơ, tái chế, rác thải còn lại) và chuyển giao đúng nhóm thì sẽ bị phạt lên đến 20 triệu đồng.
Tiến sĩ Nguyễn Văn Khải cho rằng quy định này không khả thi vì nhiều hộ dân ở Sài Gòn rất nghèo, họ lấy đâu ra mấy chục triệu nộp phạt. ông nói thêm:
Bây giờ chỉ hỏi mỗi một câu là ai đi phạt. Trong văn bản đó phải quy định là cảnh sát nôi trường phạt hay dân phố phạt, mà trong dân phố là ai, tiền đó thu như thế nào?
Cái kiềng phải có ba chân. Bây giờ có câu không phân loại rác thì bị phạt là câu nói vô thức. Người soạn ra văn bản đó là những người vô thức. Nói cho vui, nói cho sướng mồm.
Chuyện xử lý rác thải như thế nào cho hiệu quả đến nay dường như chưa có lối thoát. Các bãi rác quá tải, các nhà máy xử lý rác quá tải trong khi xả rác bừa bãi là thói quen lâu nay của người dân từ thành thị đến nông thôn.
Nhiều người dân đem rác ra nơi công cộng vứt vào ban đêm, sáng hôm sau rác ngập đường phố, công nhân vệ sinh quét dọn không xuể.
Nhiều ngày "Ngày chủ nhật xanh" được các địa phương tổ chức, để tuyên truyền cho người dân từ cấp thành phố đến phường xã, nhưng rồi đâu đâu cũng đầy rác, từ đường phố, bến xe, công viên, kênh rạch cho tới bãi biển, nơi được cho là trong lành cho những ngày hè nóng bức.
Tiến sĩ Nguyễn Văn Khải cho rằng phải bắt đầu từ giáo dục, phải dạy cho con trẻ ý thức bảo vệ môi trường ngay từ cấp học đầu tiên.