Nhiều đường nhập cảnh
Hàng chục trường hợp người Trung Quốc nhập cảnh trái phép vào Việt Nam lưu trú tại Đà Nẵng bị phát hiện trong tháng 7 năm 2020. Thủ tướng Việt Nam chất vấn các cơ quan chức năng trong buổi họp trực tuyến sáng 25 tháng 7 rằng, những người Trung Quốc này nhập cảnh trái phép bằng đường nào, trách nhiệm thuộc về ai?
Theo tin tức từ truyền thông nhà nước Việt Nam, người Trung Quốc nhập lậu vào Việt Nam bằng cả đường hàng không lẫn đường bộ. Hôm 24 tháng 7, an ninh sân bay Nội Bài, Hà Nội phát hiện hai hành khách Trung Quốc mang giấy tờ giả có tên Việt Nam định lên máy bay đi TP Hồ Chí Minh.
Còn tại Quảng Nam, chiều 18 tháng 7, công an cũng phát hiện 21 người Trung Quốc nhập cảnh trái phép vào đang lưu trú tại phường Điện Dương, thị xã Điện Bàn. Những người này khai báo không có hộ chiếu, nhập cảnh trái phép vào Việt Nam để đi du lịch và tìm việc làm.
Riêng ở Đà Nẵng, hôm 11 tháng 7, công an kiểm tra hành chính một ngôi nhà và phát hiện bốn người Trung Quốc nhập cảnh trái phép. Đến ngày 16 tháng 7, công an Đà Nẵng kiểm tra khách sạn East Sea phát hiện thêm 27 người Trung Quốc nhập cảnh trái phép.
Vào rạng sáng ngày 27 tháng 7, Việt Nam đã phát hiện 5 người Trung Quốc nhập cảnh trái phép Việt Nam. Những người này được cho biết đã vượt biên bằng thuyền sang Lào Cai và đang trên đường đi từ Lào Cai xuống Hà Nội để bay vào TP. Hồ Chí Minh thì bị bắt giữ.
GS-TS Nguyễn Thế Hùng từ Đà Nẵng nhận định việc kiểm soát không dễ dàng vì nhiều lý do:
Người ta đi bằng xe máy, người ta đi bằng xe con, xe tải, xe khách cho nên rất khó quản lý. Đường hàng không thì họ phải có passport, có sự kiểm soát chặt chẽ hơn. Còn đường bộ là vô cùng phức tạp. Từ Tây nguyên xuống, từ ngoài Bắc vô, từ trong Nam ra… - GS-TS Nguyễn Thế Hùng
“Thành phố Đà Nẵng là một trung tâm về khoa học, kỹ thuật, về giao lưu quốc tế. Nó quan trọng về nhiều mặt nên nếu người ta vào được thì rõ ràng là có “sơ hở”. Mình sơ hở thì họ mới vào được. Sơ hở này có thể là vô tình hoặc là cố ý.
Đường bộ, đường hàng không, đường hàng hải nó liên kết với nhau. Đặc biệt là đường bộ nó phức tạp vô cùng. Người ta đi bằng xe máy, người ta đi bằng xe con, xe tải, xe khách cho nên rất khó quản lý.
Đường hàng không thì họ phải có passport, có sự kiểm soát chặt chẽ hơn. Còn đường bộ là vô cùng phức tạp. Từ Tây nguyên xuống, từ ngoài Bắc vô, từ trong Nam ra…”
Việt Nam và Trung Quốc có đường biên giới chung trên đất liền dài 1.350 km đi qua bảy tỉnh, bao gồm Điện Biên; Lai Châu; Lào Cai; Hà Giang; Cao Bằng; Lạng Sơn; Quảng Ninh. Ngoài những cửa khẩu chính như Cửa khẩu Hữu Nghị, Cửa khẩu Đồng Đăng, Cửa khẩu Móng Cái… giữa hai nước còn rất nhiều cửa khẩu phụ và đường mòn, lối mở nên việc qua lại không dễ kiểm soát.
Theo Bộ đội biên phòng Quảng Ninh, hơn hai tháng qua, đơn vị này đã phát hiện, bắt giữ hơn 300 trường hợp nhập cảnh trái phép từ Trung Quốc vào Việt Nam.
Tiến sĩ Trần Công Trục, nguyên Trưởng Ban biên giới của chính phủ Việt Nam nói về đường mòn lối mở:
“Về mặt lý thuyết thì cửa khẩu chính là nơi khách quốc tế có thể qua lại, còn cửa khẩu phụ là nơi cho dân cư các huyện, các xã vùng biên giới qua lại. Đường mòn lối mở để có sự giao thương. Hiện nay hai nước đều có sự căng thẳng vì dịch nên mở cửa khẩu chính hay phụ thì việc kiểm duyệt cũng rất chặt chẽ.”
Để tăng cường hợp tác, hữu nghị hai nước, khai thác hiệu quả tiềm năng du lịch biên giới, giới chức Việt Nam cho phép xe tự lái Trung Quốc được phép đi lại giữa hai bên biên giới ở một số tỉnh.
Bắt đầu từ ngày 6 tháng 9 năm 2018, khách du lịch Trung Quốc từ Quảng Tây có thể lái xe đến tham quan khu vực Đồng Đăng, tỉnh Lạng Sơn. Ngược lại, khách du lịch Việt Nam cũng có thể lái xe đến tham quan thành phố Sùng Tả, thành phố Nam Ninh, của tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc.
Ngoài Lạng Sơn, từ tháng 3 năm 2018, xe Trung Quốc theo tour du lịch cũng được phép vào thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. Xe không theo tour du lịch thì được vào thành phố Hạ Long từ tháng 1 năm 2017.
Trách nhiệm thuộc về ai?
Với tình trạng người Trung Quốc nhập cảnh lậu bị phát hiện ngày càng nhiều và Thủ tướng Việt Nam - ông Nguyễn Xuân Phúc - đặt câu hỏi về trách nhiệm, Trung tá Quân đội Đinh Đức Long cho rằng chính ông Nguyễn Xuân Phúc phải chịu một phần trách nhiệm liên quan đến thể chế. Ông Long giải thích:
"Thể chế ở đây là giữa Việt Nam và Trung Quốc có hiệp định cho phép người Trung Quốc nhập cảnh vào một số điểm ở Việt Nam không cần visa, chẳng hạn như Quảng Ninh, vùng biên giới được đi về trong ngày hoặc được một thời hạn nhất định nào đó. Họ được lái xe vào đến Lạng Sơn. Nếu họ đi tiếp ai cản được? Đó là kẽ hở về mặt thể chế. Có nghĩa ông Phúc chịu một phần trách nhiệm, không phải hoàn toàn.
Còn vấn đề con người. Khi người Trung Quốc đi qua đường mòn lối mở, đường tắt thì có người Việt Nam ăn tiền dắt họ qua. Thậm chí họ mua chuộc những người làm nhiệm vụ ở đó. Rõ ràng khâu kiểm soát an ninh cửa khẩu biên giới rất lỏng lẻo. Những người đấu tranh ôn hòa thì có khi có cả tiểu đội công an gác cửa, đi đâu cũng có ba bốn người đi theo trong khi giặc nó mang bệnh vào, mang rối loạn an ninh trật tự vào thì chả canh được.”
Rõ ràng khâu kiểm soát an ninh cửa khẩu biên giới rất lỏng lẻo. Những người đấu tranh ôn hòa thì có khi có cả tiểu đội công an gác cửa, đi đâu cũng có ba bốn người đi theo, trong khi giặc nó mang bệnh vào, mang rối loạn an ninh trật tự vào thì chả canh được. - Trung tá Quân đội Đinh Đức Long
Chiều 26 tháng 7, Công an Đà Nẵng đã cùng Công an Quảng Nam bắt một người Trung Quốc được cho là cầm đầu đường dây đưa người Trung Quốc nhập cảnh trái phép vào Đà Nẵng, Quảng Nam. Sang ngày 27 tháng 7 tin nói Công an tỉnh Quảng Nam vừa khởi tố vụ án và tạm giữ hình sự 2 người liên quan đến vụ 21 người Trung Quốc bị phát hiện nhập cảnh trái phép vào Việt Nam.
Tuy vậy nhiều người lo ngại rồi đây Việt Nam sẽ đưa người này về lại Trung Quốc như nhiều trường hợp trước đây. Mọi chuyện sẽ ‘chìm xuồng’ và vấn nạn người Trung Quốc nhập cảnh trái phép vào Việt Nam sẽ không giải quyết được. Việt Nam vì thế vẫn là điểm đến của tội phạm Trung Quốc.
Có thể nêu vài ví dụ, tháng 9 năm 2019, một đường dây sản xuất ma túy với số lượng rất lớn do nhóm người Trung Quốc điều hành tại tỉnh Bình Định đã bị cơ quan chức năng Việt Nam kiểm tra và phát hiện. Người cầm đầu tên Cai Zili từng bị Trung Quốc phạt tù vì hành vi tương tự. Sau khi được ân xá, Cai Zili đã chọn đến Việt Nam.
Trước đó, gần 400 nghi phạm người Trung Quốc phạm tội điều hành và đánh bạc trong đường dây đánh bạc tại khu đô thị Our City, Hải Phòng được dẫn độ về Trung Quốc.
Ông Đinh Đức Long nêu nhận định của ông:
“Về quan hệ quốc tế thì giữa Việt Nam và Trung Quốc có hiệp định dẫn độ. Nếu việc này do Trung Quốc chủ trương thì Trung Quốc sẽ yêu cầu dẫn độ về nước xử. Việt Nam có dám xử không hay là đớn hèn phải dẫn độ về Trung Quốc?
Mặc dù nói về lý thuyết, khi anh phạm tội trên đất nước Việt Nam thì thẩm quyền xét xử thuộc về nước CHXHCNVN. Chỉ cho dẫn độ về nếu họ phạm tội ở Trung Quốc rồi trốn sang Việt Nam. Về lý thuyết, về thông lệ quốc tế là như vậy!”
Rất nhiều trường hợp người Trung Quốc vi phạm pháp luật tại Việt Nam được dẫn độ cả tội phạm và tang vật về Trung Quốc, mặc dù Việt Nam và Trung Quốc chưa ký kết Luật dẫn độ.